Η Βαρβάρα - Τούντας

Νεότερα για τη «μουσική ετυμολογία» της Βαρβάρας:

Κατ’ αρχήν, να ανακεφαλαιώσουμε όσα είναι ήδη γνωστά:

α) Πολυταξιδεμένος μουσικός πυρήνας, σαφέστατα παλιότερος του Τούντα. Κυκλοφορεί αυτούσιος, παραλλαγμένος ή ενσωματωμένος σε μεγαλύτερους σκοπούς σε διάφορες ελληνικές παραδόσεις, συνήθως ως πονηρό / σατιρικό / χιουμοριστικό / αποκριάτικο τραγούδι. Θεωρώ εξυπηρετικό να λάβουμε ως κέντρο και σημείο αναφοράς το μυτιληνιό «Η θεια μ’ η Αμερσούδα», που κατά κάποιο τρόπο αποτυπώνει τον «μέσο όρο» όλων των υπόλοιπων εκδοχών. Επίσης, κυκλοφορεί και εκτός Ελλάδος (έχω εντοπίσει ένα τούρκικο οργανικό).

β) Αφού ο Τούντας τού έδωσε τη συγκεκριμένη μορφή που ακούμε στη Βαρβάρα, κι έφαγε τη λογοκρισία, ξαναηχογράφησε στον ίδιο ακριβώς σκοπό τη Μαρίκα τη Δασκάλα, μετά το Μανωλιός και Δημητρούλα, και τέλος τον Ντούτσε, ενώ άλλοι δημιουργοί, διασκευάζοντας ελαφρώς τον σκοπό, έβγαλαν και τη Μαγδάλω.

Όλα τα παραπάνω, μαζί με αρκετά ακόμη, διεξοδικά εδώ. Κάποια επιλέον, όπως η κρητική εκδοχή του σκοπού, αναφέρθηκαν σε προηγούμενα μηνύματα αυτού του νήματος εδώ.

Τα καινούργια τώρα:

α) Στο παραπάνω λινκ έχω σημειώσει:

Μάλιστα στην Κάλυμνο έχω ακούσει και το εξής ωραίο φινάλε:

Πέφτει ο θειος μου στο κρεβάτι
> δύο μήνες παρά κάτι.
> Στα εννιάμερα του θειου μου,
> τα γενέθλια του γιου μου.

Η «Βδοκιά» / «Με τη θεια μου την Κοντύλω», καλύμνικο αποκριάτικο τραγούδι, είναι μελωδικά μεν άλλη μια τοπική παραλλαγή του εν λόγω σκοπού, στιχουργικά δε παραλλαγή της «θειας μου της Θοδώρας» που αναφέρθηκε πιο πάνω.

(Δε θεωρώ αυτή την εκτέλεση απόλυτα αντιπροσωπευτική, και άλλωστε είναι μόνο λίγοι πρώτοι στίχοι, αλλά πάντως μια ιδέα παίρνει κανείς.)

β) Ένα απόσπασμα του σκοπού εντοπίζεται ενσωματωμένο στην οργανική Μπόρκα (=Πόλκα) της Ανάφης, όπως παίζεται στην τσαμπούνα. Το παρακάτω βίντεο, παρόλο που και κακό ήχο έχει αλλα΄και μοιάζει σαν μια ασυνάρτητη μουσική, στην πραγματικότητα είναι μια πολύ δομημένη αλληλουχία σκοπών του Συρτού, του Μπάλου και της Μπόρκας (όπως φαίνεται κι από τους χορευτές που ανταποκρίνονται πάραυτα σε κάθε αλλαγή). Η Μπόρκα ακούγεται για λίγο στο τελευταίο μισό λεπτό του βιντέου, και η εν λόγω φράση υπάρχει φευγαλέα στο 5:00 και σε μερικά άλλα σημεία.

(Το 'χω τσεκάρει με πολλές ηχογραφήσεις, και με άλλους τσαμπουνιέρηδες, και είναι βέβαιο, όσο κι αν στο ΥΤ δεν έχω βρει ενδεικτικότερο παράδειγμα. Πιθανολογώ να το έχουν πάρει από τη δισκογραφική Αμερσούδα.)

γ) Ο ίδιος ο Τούντας, ελάχιστα μετά τη Βαρβάρα, ενσωμάτωσε μια φράση της σ’ ένα κατά τα άλλα πολύ διαφορετικό τραγούδι (αλλά και πάλι σκωπτικό!), Το καλοκαίρι τώρα.

(Μάλιστα το τραγούδι αρχίζει με μια χαρακτηριστική μελωδική φράση που κι αυτή είναι δάνεια, από άλλο τραγούδι: το «Χασαπάκι δε σε θέλω πια», που φαίνεται να είναι ανωνύμου και είχε κυκλοφορήσει σε διάφορες εκτελέσεις.)

δ) Μια μεταμφιεσμένη παραλλαγή του ίδιου μελωδικού πυρήνα εμφανίστηκε αργότερα (μεταπολεμικά) στο επίσης σκωπτικό (αν και τραγικό), ελαφρό «Η Θυμιούλα η Μαυρομάτα», που υπογράφεται από τον Ιωσήφ Ριτσιάρδη. Στην πρώτη εκτέλεση τραγουδά (όχι καλά) η Σοφία Βέμπο, η ίδια που έκανε γνωστή στο πανελλήνιο τη «Θεια μου την Αμερσούδα».

2 «Μου αρέσει»

'Επεσα σε πρόσφατο (1919) CD με τίτλο “Ταξίδι στη Λέσβο” του Μυτιληνιού σαντουρίστα Π. Βέργου με μυτιληνέικους σκοπούς και τραγούδια. Ένα από αυτά λέγεται “Αγιά μου Παναγιά μου” και έχει μουσικές ομοιότητες σε μεγάλο μέρος με την Βαρβάρα. Δηλαδή, στη Μυτιλήνη φαίνεται ότι βρίσκεται και άλλη παραλλαγή εκτός από την Αμερσούδα με στοιχεία από το μοτίβο της Βαρβάρας.

ΥΓ. Ωραία χορεύουνε την πόλκα οι Αναφιώτες. Τέτοια πόλκα, που ένα ζευγάρι κινείται σε μεγάλο χώρο, έχω δει και εγώ σε μας.

2 «Μου αρέσει»

σιντί 78 στροφών; σόρρυ για το σπαμ.

Τρεις μέχρι στιγμής: στο άρθρο που λίνκαρα στο #21 λέει:

Το ένα κομμάτι είναι ένα οργανικό που λέγεται «Γκάιντα», και υπάρχει, παιγμένο με βιολί, στο δίσκο «Λέσβος Αιολίς». Έχει πολλά μουσικά θέματα, και ένα από αυτά σχεδόν ταυτίζεται με το δεύτερο γύρισμα της θειας μου της Θοδώρας. Το άλλο είναι πολύ πιο γνωστό: είναι η «Θεια μου η Αμεσρούδα»…

Και το τρίτο είναι αυτό τώρα. Η «Γκάιντα» δε φαίνεται να υπάρχει στο ΥΤ. (Υπάρχει ένα άλλο από τον ίδιο δίσκο, που είναι με αληθινή γκάιντα, αλλά δεν εννοώ αυτό.)

Επ’ ευκαιρία, μια διόρθωση:

Δεν ήταν ακριβές αυτό. Στην πραγματικότητα μιλάμε για μία μόνο μουσική φράση, που στην Αμερσούδα είναι η δεύτερη από τις δύο (το τσάκισμα), στη Βαρβάρα μία από τις πολλές (και ψαρεύει τα λαβράκια, κεφαλόπουλα, γαυράκια), και γενικώς απαντά αυτούσια ή σχεδόν αυτούσια σε όλα τα κομμάτια που αναφέρθηκαν, ως τμήμα τους, τη στιγμή που όλα τα υπόλοιπα τμήματα του κάθε κομματιού είναι άσχετα από των υπόλοιπων κομματιών.

Σε δύο μόνο κομμάτια γίνεται αλλιώς, κι αυτά είναι και τα δύο επώνυμα, όχι παραδοσιακά: η Μαγδάλω και η Θυμιούλα, που και τα δύο είναι διασκευές ή αναφορές (hommage - λέμε τώρα!) στη Βαρβάρα, οπότε η εν λόγω φράση ακούγεται αισθητά παραλλαγμένη αλλά και πάλι αναγνωρίσιμη, ενώ εξίσου παραλλαγμένα (αλλά και πάλι αναγνωρίσιμα) ακούγονται και άλλα σημεία της Βαρβάρας (για την ακρίβεια, στη Μαγδάλω όλη η σύνθεση από την αρχή μέχρι το τέλος).

Σ’ όλα τα υπόλοιπα, από Κρήτη, Κάλυμνο, Λέσβο (και στην «Γκάιντα» που έχει ένα σωρό θέματα), Ανάφη, στο τούρκικο, καθώς και στο τραγούδι από τη «Γυναικοκρατία» και φυσικά στην ίδια τη Βαρβάρα και στα άλλα τρία του Τούντα με την ίδια μελωδία (Μαρίκα, Μανωλιός, Ντούτσε), μία και μόνη είναι η κοινή φράση.

σχετικά με το θέμα του τραγουδιού
κάποιος μπορεί να με εξηγήσει τους στίχους; (αν γίνεται στα αγγλικά αλλιώς με απλά ελληνικά παρακαλώ)
βρήκα ότι έχει σχέση με την κόρη του Μεταξά αλλά χάνομαι στους στίχους.
Όταν κοιτάς μιλάει απλά για ψαρια αχαχ… (εντάξει και το ψαρεύεω σημαίνει κάτι άλλο) αλλά δεν καταλαβαίνω τι λέει μεταφορικα

Πρώτον: ο Μεταξάς είχε δύο κόρες, την Λουκία και την Ιωάννα. Βαρβάρα Μεταξά δεν υπήρξε. Δεύτερον: παραθέτω μία (κάπως εξεζητημένη…) μετάφραση των στίχων, που χρωστώ σε μία φίλη πρώτης μου εξαδέλφης, που σήμερα (η εξαδέλφη) δεν ζή. Την είχα χρειαστεί για μία διάλεξη περί λογοκρισίας, που έγινε στο Λονδίνο. Για το θέμα του ψαρέματος, παραθέτω και τη σχετική παράγραφο της διάλεξης, αμέσως μετά την εκφώνηση των στίχων. Αν υπάρχουν περισσότερες απορίες, εδώ είμαστε!

BARBARA

(The ‘eel’ replaces the grey mullet, in Greek ‘kephalos’, also a head.)

When darkness falls, our Barb’ra

Spends all night trawling

Down by the waterfront

Catching fish, big fish

Every evening in her hand

She holds a rod for fishing

And waits for it to twitch

To see what she has caught

An electric eel, a veritable stud

Was very well equipped

To give our Barb a prick

Her lightning rod to wriggle

Barbara did not lose her head

Grabbed hold in both her hands

And squeezed it tight –

She shook with joy and laughter

Watch out Barb’ra girl

And get your satisfaction

An eel like that with such a head

Won’t often come your way

Look out, dear Barb, don’t let go

Slipping through your fingers

To disappear back down again

Keep that head in a good firm grip

She tucks it away inside her creel

And shrieks with pleasure, saying:

“I have the art, I have the skill

and every fish I will make mine

All night I’ll wait for my big fish

My big and juicy fish

To come and bite

And watch as the line stiffens”

και το σχόλιο:

The sexual hints are obvious. What needs explanation is that Glyfada is a sea resort near Athens where certainly one can go out fishing (trawling too) but, it also was (and is) full of night clubs, taverns etc. suitable for other kinds of trawling.

3 «Μου αρέσει»

Γεια Νίκο,
ευχαριστώ πολύ για τα αγγλικά
Νομίζω αν εγώ είχα γράψει ένα τραγούδι για την κόρη του σουλτανο δεν θα έβαλα το δίκο της όνομα :slight_smile:
το έλεγε σε καποίες ιστοσελίδες “Στη συνείδηση του κόσμου οι στίχοι της Βαρβάρας συνδέονται με τη Λουλού Μεταξά”
αν και είμαι πολύ πονηρός, όταν διαβάζω τους στίχους δεν τους παίρνω έτσι. ψαρεύει η κοπελιτσα

Όχι, στα ελληνικά βγάζει σαφώς σεξουαλικό υπονοούμενο, παρόλο που δε νομίζω να έχουμε καμιά καθιερωμένη σεξουαλική έκφραση με ψάρια. Λέμε βέβαια «τα δίχτυα», που δεν έχουν σεξουαλική αλλά απλώς ερωτική αναφορά: μπερδεύτηκα στα δίχτυα σου = με παγίδεψες, μ’ έκανες να σ’ ερωτευτώ… Και πολλές δεκαετίες μετά το τραγούδι βγήκε και το famous Greek kamaki.

Όλες οι μεταφορές του τραγουδιού είναι πρωτότυπες, και όμως νομίζω ότι όλοι χαμογελάμε πονηρά όταν το ακούμε.

επίσης το ψαρεύω δεν σημαίνει ψάχνω γκομένο/α;
και τα παντελονόψαρα;