Τραγούδια των μειονοτήτων

Αυτό δεν είναι απλά πιθανό αλλά βέβαιο. Η ελληνική εθνική συνείδηση αρχίζει να διαμορφώνεται στους ορθόδοξους Χριστιανούς της Μικρασίας από τα μέσα περίπου του 19ου αιώνα, κάπου νωρίτερα, κάπου πολύ αργότερα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο λόγιος και συγγραφέας του βιβλίου “Ιστορική γεωγραφία της μικρασιατικής χερσονήσου” (Σταμπούλ, 14 Μάρτιος 1899) Ιωάννης Η. Κάλφογλους. Το βιβλίο γράφτηκε στα Καραμανλίδικα (τουρκική γλώσσα σημειούμενη με ελληνικά στοιχεία). Ο τουρκόφωνος και ποντιακής καταγωγής συγγραφέας (1871 – 1931) σημειώνει “Είμαστε Ανατολίτες”, όχι Έλληνες, δηλαδή, και οραματίζεται την ιδεώδη για αυτόν πολιτική κατάσταση όπου οι τουρκόφωνοι, αλλά και ελληνόφωνοι χριστιανοί ορθόδοξοι υπήκοι του σουλτάνου θα κέρδιζαν, στα πλαίσια πάντοτε της ακόμα κραταιάς Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, κάποιαν πολιτιστική / πολιτική αυτονομία που όμως δεν θα σχετιζόταν καθόλου με την Ελληνική Ιθαγένεια. Σταδιακά μαθαίνει Ελληνικά και αρχίζει σταθερά να αλλάζει τη γνώμη του.Στις τελευταίες δεκαετίες της ζωής του είναι πλέον από τους φανατικότερους υποστηρικτές της ελληνικής εθνικής ταυτότητας όλων των Χριστιανών ορθόδοξων της ευρύτερης Μικράς Ασίας.

Το πολύ ενδιαφέρον, από όλες τις απόψεις, βιβλίο έχει εκδοθεί (σε ελληνική μετάφραση) από το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών το 2002.

Ίσως είμαι λίγο εκτός θέματος, αλλά επειδή από χρόνια με απασχολεί η απορία (ίσως οι τουρκόφωνοι πόντιοι μαζί με την εξέλιξη της γλώσσας να υποστήκαν -ίσως-λέω και άλλου είδους διαφοροποιήσεις…) ποιός μπορεί, Νίκο και Περικλή, να μου εξηγήσει πώς η αγράμματη γιαγιά μου από το Πόντο έφερε μαζί της κεντήματα της γιαγιάς της με θέματα από την ελληνική μυθολογία (με αυτό του Φρίξου και της Έλλης το πιο πολυκεντημένο και πιο “παραδοσιακό” (!)…) και πως μου τραγουδούσε τραγούδια για τους “τραντέλλενες” που τα είχε μάθει από τη γιαγιά της (παρόλο που έλεγε κι αυτή “το ρομέικον το μιλιετ”, γιατί έτσι τους λέγανε οι τούρκοι…) εάν δεν είχανε συνείδηση της ελληνικής τους καταγωγής? Σίγουρα η “ελληνική ιθαγένεια” σαφώς μπήκε αργότερα στο λεξιλόγιό τους, μετά τη δημιουργία του Ελληνικού κράτους αλλά, χωρίς καμία διάθεση “εθνικισμού”, εκείνο που πάντα με εντυπωσίαζε ήταν πως με βάση την “κοινοτική” τους οργάνωση οι έλληνες του Πόντου κράτησαν την “εθνική” τους συνείδηση και τις παραδόσεις τους (ακόμα και τη γλώσσα τους, στο μεγαλύτερο κομμάτι τους…), μετά από περσική, ρωμαική, τουρκική κατοχή , που κράτησαν αιώνες!!

Eva σ΄ευχαριστούμε για τις , πραγματικά, ενδιαφέρουσες παραπομπές σου!

Πέλλη, αφού ρωτάς τόσο άμεσα τότε το μόνο που μπορώ να πω με το χέρι στην καρδιά είναι “όχι, δεν μπορώ να το εξηγήσω”.

Μπορώ όμως να πιθανολογήσω μερικές υποθέσεις.

Ο αναχρονισμός που προανέφερα είναι το δίλημμα “ή Έλληνας ή κάτι άλλο, μη Έληνας”. Σήμερα σκεφτόμαστε έτσι γιατί αυτό το μοντέλο ταξινόμησης του κόσμου έχουμε μάθει, και μας διευκολύνει στη σκέψη και την κατανόηση. Σε άλλες εποχές χρησιμοποιούσαν άλλα μοντέλα, που με τα τότε δεδομένα ήταν πιο εξυπηρετικά. Όποιος δεν έλεγε “είμαι Έλληνας” δε σήμαινε πως θα εννοούσε “είμαι κάτι άλλο”, όπως θα ήταν σήμερα το προφανές συμπέρασμα: θα σήμαινε απλώς ότι το ερώτημα με τη συγκεκριμένη διατύπωση δεν τον έχει απασχολήσει.

Ως προς τα σημεία:

α) Το ρωμαίικο μιλέτ σημαίνει “οι ορθόδοξοι”. Αυτό ήταν το μόνο κριτήριο που χρησιμοποιούσε το οθωμανικό κράτος και που υποθέτω ότι θα υπήρχε και στον κώδικα του ίδιου του λαού.
β) Τα τραγούδια για τους τραντέλλενες ξεκινάνε ποιος ξέρει πότε και φτάνουν ως εκείνες τις γενιές (και ακόμα και τις δικές μας) μέσω αδιάκοπης προφορικής παράδοσης. Ναι, υπήρχαν ιστορικές μνήμες. Δεν ξέχασαν από πού προέρχονταν. Αυτό όμως δε συνιστούσε ελληνική συνείδηση, συνιστούσε ένα πολιτισμικό χαρακτηριστικό. Αν κάθε πληθυσμός έβλεπε την πολιτισμική του φυσιογνωμία ως κάτι που τους διαφοροποιεί από τους “άλλους” και επομένως προσδιορίζει τους ίδιους, πιστεύω ότι αυτό θα γινόταν στο μέτρο που οι “άλλοι” ήταν κάποιοι που να είναι παρόντες: το δίπλα χωριό, η παρακάτω μεγάλη πόλη, ο αλλιώτικος μαχαλάς μέσα στο ίδιο χωριό. Το ότι όμως αυτά τα πολιτισμικά στοιχεία τους ενώνουν με τους Έλληνες της Ηπείρου, της Κρήτης ή ξέρω γω της αρχαίας Ιωνίας ήταν κάτι πολύ πέρα από τη σκέψη τους, την πληροφόρησή τους και τις αναζητήσεις τους. Είμαι απόλυτα βέβαιος ότι η γιαγιά σου θα έλεγε “αυτά είναι τα τραγούδια του χωριού μου”, όπως λένε και σήμερα όλοι για τα τραγούδια του χωριού τους, ακόμη κι αν πρόκειται για τραγούδια που εκτός από το χωριό τους τα έχουν κι άλλα 10.000 ελληνικά χωριά.
γ) Τα κεντήματα με μυθολογικά θέματα αντίθετα δεν έφτασαν με αδιάκοπη παράδοση από γενιά σε γενιά. Κάποια δεδομένη στιγμή εμφανίστηκαν ως καινοτομία. Αυτή η καινοτομία θα ξεκινάει προφανώς από το σχολείο, ή από κάποιον τοπικό λόγιο, ή από κάποια πρωτοβουλία των ελληνικών τοπικών δημοτικών αρχών… Σε κάθε περίπτωση από κάποιον που ανήκει στο υπερτοπικό δίκτυο διακίνησης ιδεών και τάσεων. Κάποιον που όταν αυτές οι ιδέες (πιθανότατα με αρκετό σπασμένο τηλέφωνο) φτάσουν από τις μεγάλες πόλεις της Ευρώπης, από τις ελληνικές κοινότητες λογίων και εμπόρων εντός και εκτός Ελλάδας, από τους Διαφωτιστές, τους Φιλικούς, το νεοσύστατο ελληνικό κράτος, τις ελληνικές (ελλαδικές και μη) εφημερίδες, τα σχολεία, τα βιβλία, μέχρι το δωμάτιο των γυναικών του κάθε σπιτιού σε κάθε απομακρυσμένο χωριό στα βάθη της Ανατολής, τότε αυτός λειτουργεί ως ο δίαυλος που ενώνει αυτά τα δύο δίκτυα, το υπερτοπικό “αστικοεγγράμματο” (ούτως ειπείν) με το τοπικό, αγροτικό, παραδοσιακό.
Να θυμίσω ως κάπως ανάλογο παράδειγμα τις ιστορίες του Γ. Βιζυηνού για τον ίδιο και τη μάνα του. Αυτός μεγάλωσε σ’ ένα χωριό που ο κόσμος του περιοριζόταν μέχρι εκεί που φτάνει το μάτι από την κορφή του λόφου. Πίστευε τα παραμύθια του παππού του ως κυριολεκτική αλήθεια. Όμως ξενιτεύτηκε και πήγε στην Ευρώπη να μορφωθεί. Έμαθε να γράφει σε μια γλώσσα που αναμφισβήτητα ήταν ελληνική, αλλά που πολλές λέξεις της είχαν ανασυρθεί από τα αρχαία κείμενα μετά από αχρησία πολλών αιώνων. Η μάνα του έμεινε πίσω στο χωριό και τον περίμενε. Ρωτούσε τους διαβάτες, όσους δεν ήταν από το χωριό της, μήπως πέρασαν από την “Ευρώπη”, θεωρώντας την μάλλον ως ένα άλλο χωριό πιο μακριά. Δεν ήξερε να τους πει ποιον ακριβώς ψάχνει, γιατί ο γιος της όσο ήταν στο χωριό λεγόταν “το Γιωργί του Τάδε” ενώ τώρα είχε πάρει ένα όνομα περιδιαγραμμάτου.
Ο Βιζυηνός λοιπόν μας καταθέτει τη μαρτυρία ενός ανθρώπου που εντάχθηκε στο υπερτοπικό δίκτυο που προανέφερα, προερχόμενος όμως από το τοπικό, στο οποίο εξακολούθησε να πατάει αν όχι με το ένα πόδι, πάντως με καναδυό δάχτυλα. Αν η κατάληξή του ήταν να γίνει δάσκαλος στο χωριό του, όπως το έκαναν άλλοι ανάλογοι, θα είχε κοινωνήσει εκεί τα εξ Εσπερίας φώτα του και θα είχε ενώσει τα δύο δίκτυα.

Σ ευχαριστώ για την απάντηση Περικλή! Πολύ καλό το παράδειγμα του Γ. Βιζυηνού! Τη σύνδεση του “τοπικού” με το “υπερτοπικό” νομίζω ότι οι ποντιακές κοινότητες την κράτησαν πάντα, ακόμη και τα ορεινά χωριά, μέσω του εμπορίου ή της εκκλησίας, γιατί πάντα “υπάγονταν” σε μια μεγαλύτερη πόλη ή απ ευθείας στην Τραπεζούντα. Στο Μοναστήρι της Αργυρούπολης του Πόντου, απ όπου καταγόταν η άλλη γιαγιά μου, υπήρχε ελληνικό σχολείο όπου εκτός των άλλων τους μάθαιναν γαλλικά (μου τραγουδούσε τα γαλλικά τραγούδια που τους μάθαινε ο δάσκαλος -μοναχός)! Ωστόσο πολλοί από τους ελληνόφωνους του Πόντου σήμερα δεν γνωρίζουν καν ότι η γλώσσα που μιλάνε είναι ελληνική διάλεκτος ή οτι το σημάδι του σταυρού πάνω στο ζυμάρι είναι παράδοση χριστιανική!!
Αυτό το μυστήριο της γνώσης-συνείδησης -συνέχειας που διατηρήθηκε για αιώνες (ίσως όχι μόνο από τους Έλληνες αλλά και από άλλους λαούς -υπόδουλους σε μεγάλες “πολυπολιτισμικές” αυτοκρατορίες), έφθασαν μόνο κάτι δεκαετίες “εθνοκάθαρσης” για χαθεί, ίσως για πάντα! (μάλλον έχουμε βγει τελείως απ΄το θέμα, έ?)

Δεν ήταν μόνο, Πέλη, οι Πόντιοι που κράτησαν τις παραδόσεις τους “εις πείσμα” των αιώνων και των διαδοχικών κατακτήσεων, όλοι οι κάτοικοι όλου του πλανήτη τις κράτησαν, με νύχια και με δόντια που λένε. Η παράδοση είναι πολύ ισχυρή, γιατί ο αμόρφωτος ειδικά άνθρωπος είναι συντηρητικός και με μεγάλη δυσκολία δέχεται πρωτόγνωρα πράγματα. Οι Πόντιοι “υπερτερούν” σε ένα σημείο, ότι ακριβώς επειδή ήταν απομονωμένοι από τις εξελίξεις, η γλώσσα τους κράτησε στοιχεία της αρχαίας ελληνικής, ίσως περισσότερα ή πιο ευδιάκριτα από άλλους.

Όταν η γιαγιά σου δεχόταν, μικρό κοριτσάκι, την παράδοση από τη δική της γιαγιά, δεν χρειάστηκε να τη συνδυάσει με καμμία εθνική συνείδηση, που τότε δεν υπήρχε. Την παρέλαβε ως Παράδοση, που φυσικά περιλάμβανε και τους Τραντέλλενες και τους χορούς και τα κεντήματα. Δέχτηκε όμως και εκείνη, την επιρροή της μεταλλαγής για την οποία μίλησα παραπάνω και, όταν τα μάζευε για να ξερριζωθεί, τα κεντήματα και οι παραδόσεις ήταν γι αυτήν πλέον Η εθνική συνείδηση. Όσο για το μοτίβο του Φρίξου / Έλλης στα κεντήματα, η γιαγιά της γιαγιάς γεννήθηκε σε μίαν εποχή όπου πλέον υπήρχε Ελλάδα (έστω ως κράτος νεότατο ή υπό σύσταση) και είχε πλέον αρχίσει να δημιουργείται ελληνική εθνική συνείδηση, έστω στα πρώτα βήματά της, και στους Ποντίους. Επομένως, όταν πλέον δημιουργούσε κεντήματα, τα νέα κορίτσια θα επέλεγαν θέματα που μάλλον ξεκίνησαν από την ύλη που διδάσκονταν όσοι είχαν τη δυνατότητα μόρφωσης. Αυτές ειδικά οι επιδράσεις ξέφυγαν απ’ τον κανόνα της συντηρητικότητας, γιατί η εθνική συνείδηση γρήγορα έγινε χιονοστιβάδα.

Μόλις πάτησα “καταχώριση μηνύματος” συνειδητοποίησα ότι σου είχε απαντήσει ήδη ο Περικλής και είχες και εσύ ανταπαντήσει. Όμως δεν βλέπω να διαφέρουν και πολύ οι δύο απαντήσεις.

Νίκο, νομίζω ότι τα είπες όλα. Η εθνική συνείδηση ήταν κάτι νέο, όχι όμως φτιαχτό. Χτίστηκε πάνω στην ήδη υπάρχουσα, ανέκαθεν, παράδοση.

Μόνο σ’ αυτό το σημείο έχω μια διαφορετική οπτικη, την οποία μόλις έγραψα στην άλλη μας συζήτηση.

Μα για αυτόν το λόγο ακριβώς, έβαλα τη λέξη σε εισαγωγικά. Συμφωνώ απόλυτα με αυτά που λές και μάλιστα, θα υπερθεμάτιζα, λέγοντας ότι δεν υπάρχουν βεβαίως ανώτερες και κατώτερες ελληνικές διάλεκτοι. Θέμα συγκυριών είναι όλα αυτά τα στοιχεία και, αν ψάξει κάποιος, θα βρεί ανάλογα επιβιώματα σε όλες ανεξαίρετα τις ελληνικές διαλέκτους. Απλά, λόγω χωρικής απομόνωσης, στην ποντιακή διάλεκτο είναι εμφανέστερα από άλλες διαλέκτους γιατί η επεξεργασία της γλωσσικής εκφοράς δεν εξελίχτηκε τόσο όσο αλλαχού.

Γεια σου Περικλή,

Να προσθέσω σχετικά με το άρθρο του Μαραντζίδη ότι είναι παρμένο από ένα συλλογικό τόμο, ίσως για αυτό δεν έχει βιβλιογραφία αμέσως μετά το κείμενο. Ο Μαραντζίδης έχει γράψει βιβλίο για τους μπαφραλήδες, που έχει πάρει καλές κριτικές (τουλάχιστο όσες έχω διαβάσει!). Εκεί θα βρεις σίγουρα και μια πλήρη βιβλιογραφία:

http://www.cup.gr/ViewShopProduct.aspx?ProductId=264617&LangId=1

Και εγώ έχω επισκεφτεί την ιστοσελίδα του Λιθόξοου και έβγαλα το ίδιο συμπέρασμα με σένα. Αναφέρει πηγές, αλλά τις επιλέγει και τις παρουσιάζει με έναν τρόπο που δεν εμπνέει εμπιστοσύνη.

Λίγα για τους χορούς της Μπάφρας Ιωαννίνων:

http://www.dancearchive.gr/article.php?id=47

Η παρά κάτω συζήτηση περιέχει ενδιαφέρουσες πληροφορίες για τα σλαβομακεδονίτικα τραγούδια:

http://www.greekdancing.org/forum/viewtopic.php?f=11&t=555

Εύα

Οταν αναφερόμαστε στα χρόνια της Οσμανικής κυριαρχίας
δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η βία ήταν η κύρια συνιστώσα του
κράτους.Ετσι το πιό πιθανό αν όχι βέβαιο είναι ότι οι μπαφραλήδες
αλλά και οι καραμανλήδες εξαναγκάσθηκαν να διαλέξουν ανάμεσα σε
γλώσσα και θρησκεία.Ετσι διάλεξαν τη θρησκεία.Το να γίνει μαζική
μεταστροφή τούρκων μουσουλμάνων σε χριστιανούς είναι απίθανο
σε συνθήκες όπου αυτή ακριβώς η μεταβολή τιμωρείτο με θάνατο.
Η λειτουργία των τριών μιλλιετιών δεν είχε να κάνει μόνο με τη
θρησκεία αλλά ήταν επίσης ενταγμένη στον κοσμικό μηχανισμό του
κράτους.Με δεδομένη την πρωτοκαθεδρία των μουσουλμάνων και
την επιβολή της συχνά με την βία και τις τριβές που συνεπάγετο
η νομή της εξουσίας ήταν φυσιολογικό τα άλλα δυό μιλλιέτια να
νοιώθουν πρώτα ρωμιοί ή εβραίοι και δευτερευόντως ή καθόλου
οθωμανοί.
Πάντως η αναφορά από τους λογίους σε Ελληνες με την εθνική
και όχι την ειδωλολατρική έννοια από την υστεροβυζαντινή περίοδο
και δώθε ήταν συχνή και συνεπώς λογικό να επιρρεάζει ή να αντικα-
τοπτρίζει και τις απόψεις των λιγότερο μορφωμένων.

Bilad, ανοίγεις τώρα ένα άλλο θέμα. Όλοι εκείνοι οι πληθυσμοί που η γλώσσα και η θρησκεία τους δε συνδυάζονται με τον κλασικό τρόπο (τουρκόφωνοι ορθόδοξοι Πόντιοι και Καππαδόκες, μουσουλμάνοι Κρητικοί, μουσουλμάνοι ελληνο(ποντιό)φωνοι Οφίτες), τι κράτησαν και τι άλλαξαν; Έχουν την παλιά τους γλώσσα και στην πορεία άλλαξαν θρησκεία, ή το αντίστροφο;
Το σκεπτικό σου, που καταλήγει ότι η αλλαγή θρησκείας δεν μπορεί να έγινε παρά μόνο από χριστιανισμό σε ισλάμ και όχι αντίστροφα, είναι λογικό. Σύμφωνα με αυτό, όσοι είναι Χριστιανοί ήσαν ανέκαθεν, ενώ όσοι είναι Μουσουλμάνοι μπορεί και να είναι πρώην Χριστιανοί. Αλλά οπωσδήποτε το ζήτημα είναι -όπως τόσα- νεφελώδες και καλυμμένο από αρκετή παραφιλολογία. Θα έχετε ακούσει πιθανώς για τον φημολογούμενο κρυπτοχριστιανισμό που υπάρχει, λένε, ακόμη σήμερα στους ελληνόφωνους του Πόντου. Αλήθεια; Φήμη;
Ή με τους τουρκοκρητικούς: κάποιοι λένε “είναι Τούρκοι, ποτέ Κρητικός δεν αλλαξοπίστησε”. Άλλοι λένε “είναι Έλληνες, τούρκος δεν πάτησε στα χωριά μας”. Πάρ’ τ’ αβγό και κούρευ’ το.
Ας προσθέσω απλώς το στοιχείο ότι το οθωμανικό κράτος δεν ήταν πάντα υπέρ των εξισλαμισμών, δεδομένου ότι οι Μουσουλμάνοι είχαν σημαντικά φορολογικά προνόμια και άρα το κράτος θα έχανε φόρους.

Γεια σας,

Είμαι μάλλον πάλι λίγο εκτός θέματος, αλλά βρήκα τα παρά κάτω βίντεο στο youtube, όπου τα παλικάρια που απολαμβάνουν το “μουχαμπέτι” τους τραγουδάνε και στα τουρκικά και στα ποντιακά:

Εύα

Eva,
Έκτός θέματος τεχνική ερώτηση:
Πώς τα βρίσκεις στο youtube; Τι λέξεις-κλειδιά χρησιμοποιοείς;

koutroufi, για τη μουσική της Μαύρης Θάλασσας, καλές λέξεις-κλεδιά είναι το “horon karadeniz”, “horon kemence” ,“mubabbet” (το ποντιακό “μουχαμπέτι”) και το “laz karadeniz”. Το “horon” είναι βέβαια παρμένο από το ελληνικό “χορός”. Γενικά, στα δικά μου αυτιά, πολλά από τα τραγούδια που ακους στα τούρκικα βίντεο είναι πολύ κοντά στα ελληνόφωνα ποντιακά.

Εύα

— Νέο μήνυμα προστέθηκε στις 02:55 ::: Το προηγούμενο μήνυμα δημοσιεύθηκε στις 02:17 —

Μια πρόσθεση…Ας πούμε, αν ψάξεις για “horon”, θα βρεις βίντεο όπως το παρά κάτω, με τις σχετικές διενεύξεις περί πατρότητας και αρχαιότητας ανάμεσα σε Έλληνες και Τούρκους:

Εύα

Α, μάλιστα! Πρώτη φορά το βλέπω με τα μάτια μου αυτό το πάντρεμα. Πολύ ενδιαφέρον, συγκινητικό και καθόλου εκτός θέματος.

Πάντως ο πρώτος σκοπός του πρώτου βιντέου (με τούρκικους στίχους), παρ’ ότι είναι σε ρυθμό τικ, δε μου θυμίζει ποντιακό αλλά τούρκικο, αν και δεν ξέρω τη μουσική γεωγραφία της Τουρκίας ώστε να πω τι λογής τούρκικο. Πάντως αυτή η τεχνική, μια φρασούλα που επαναλαμβάνεται κατεβαίνοντας ένα ένα τα σκαλιά της μουσικής κλίμακας μου φαίνεται τυπικά τούρκικη. Όπου την έχουμε σε ελληνικές μελωδίες (π.χ. καππαδόκικες) η τούρκικη επίδραση φαίνεται καθαρά.

Τέλος πάντων, φλυαρώ. Η ουσία είναι ότι πρόκειται για ωραίο γλεντάκι.

— Νέο μήνυμα προστέθηκε στις 04:21 ::: Το προηγούμενο μήνυμα δημοσιεύθηκε στις 04:05 —

Αυτά πρέπει να είναι Οφίτικα ποντιακά:

Mena vura leftokara leyme ale as filose…Ağu do tragodi vareya eğabo

Κάτι που πρέπει να είναι πολύ βαριά ποντιακά με τουρκική γραφή: τα αντικαραμανλήδικα! Τα αναγνωρίζω -λεφτοκάρεα, ας φιλώ σε, αούτο τραγώδι, (?)εγαπώ- αλλά δεν τα καταλαβαίνω. Γραμμένα από χρήστη του Γιουτιουμπ που αλλού (συνήθως) γράφει τούρκικα. Το βρήκα ως σχόλιο εδώ.

…Μ’ έναν βούρα λεφτοκάρεα λεει ΄με " έλα ας φιλώ σε "… γνωστότατο και πολυτραγουδισμένο ποντιακό τραγούδι (“με μια χούφτα φουντούκια -λεπτοκάρυδα- μου λέει έλα να σε φιλήσω” . (αουτο το τραγούδι βαρέα (=πολύ) αγαπώ)
έχω δει υπέροχα ντοκιμαντέρ για τους ελληνόφωνους μουσουλμάνους της Μαύρης Θάλασσας (που οι περισσότεροι ερχόμενοι σε επαφή στη Γερμανία με τους έλληνες μετανάστες πόντιους ή τουρίστες έλληνες στην Τουρκία, κατάλαβαν ότι η γλώσσα που μιλούσαν και που οι Τουρκικές Αρχές την απαγόρευαν στα σχολεία (!) ήταν ελληνική διάλεκτος!..). Οι περισσότεροι απ αυτούς (κυρίως οι μορφωμένοι ή οι μετανάστες) δηλώνουν Μαυροθαλασσίτες ή “ρωμέικα παιδία”!
Τα “μουχαμπέτια” συνεχιζονται ακόμη από τους μερακλήδες πόντιους, σε όλη την Ελλάδα, όποτε βρεθούν με ποντιακή λύρα στην παρέα. Υπάρχουν νέα παιδιά με ταλέντο που συνεχίζουν , ευτυχώς, την παράδοση, και εκτός από το χορό και τη μουσική, απ΄όσο θυμάμαι, σε κάποιους συλλόγους (πχ Καλλιθέα) κάνουν και μαθήματα διαλέκτου.

Έχετε σκεφτεί ότι τα διάφορα μέσα με τα οποία γράφουμε σύντομα μηνύματα μέσω πληκτρολογίου (sms, chat, σχόλια ΥΤ κλπ.) έχουν γεφυρώσει το χάσμα μεταξύ προφορικού και γραπτού λόγου; Μπορεί να έχουμε φαινόμενα όπως γκρίνκλις (ή το αντίστοιχο σε οποιαδήποτε γλώσσα γράφεται με μη-λατινικό αλφάβητο: αραβήγκλις, περσήγκλις, βουλγαρίνγκλις κλπ.), τραγικές ανορθογραφίες, αχαλίνωτη αμετροέπεια, αλλά από την άλλη αρχίζουν να γράφουν όπως μιλούν άνθρωποι που πιο παλιά δεν έγραφαν ολωσδιόλου. Και “όπως μιλούν” εννοώ π.χ. τις διαλέκτους:
Καθώς συχνά βλέπω στο ΥΤ βιντεάκια από μουσικές που συνδέονται στενά με κάποια κοινότητα που έχει έντονα δικά της χαρακτηριστικά, έχω πετύχει γραπτά σχόλια στα κυπριακά, τα ποντιακά, τα κρητικά, ακόμη και σε πιο “ουδέτερες” ντοπιολαλιές όπως τα θεσσαλικά, σε μειονοτικές γλώσσες όπως τα αρβανίτικα, κλπ…
Να λοιπόν ένας αισιόδοξος αντίλογος στην αρνητική, συνήθως, κριτική ημών των πιο “εγγραμμάτων” προς αυτά τα καινοφανή ήθη.

Γεια σου Περικλή,

Πάλι θα μπούμε λίγο στο off topic, αλλά όσον αφορά το φαινόμενο που αναφέρεις, δεν είναι και τόσο πρόσφατο. Σαν φιλόλογος που είσαι, σίγουρα θα έχεις δει τα ελληνικά χειρόγραφα του Σολωμού ή τα Απομνημονεύματα του Μακρυγιάννη, πριν τα “σουλουπώσει” ο Βλαχογιάννης. Είναι τόσο ανορθόγραφα που λες χαρά στο κουράγιο του εκδότη! Και οι δύο έγραφαν όπως μιλούσαν, μια που δεν είχαν διδαχτεί τα ελληνικά (ο Σολωμός είχε ιταλική παιδεία και ο Μακρυγιάννης ήταν αυτοδίδαχτος). Το πρόβλημα είναι ότι εμείς οι “γραμματιζούμενοι” (όποια γλώσσα και να είναι η μητρική μας) έχουμε τόσο συνηθίσει μια ορισμένη γραπτή μορφή της γλώσσας, που οι άλλες γραφές μας φαίνονται “αγράμματες”, παρόλο που είναι πολλές φορές πιο κοντά στην προφορά της ομιλούμενης. Δεν συνιστώ, βέβαια, καμιά γλωσσική μεταρρύθμιση, απλώς θέλω να πω πως έχουμε μια οπτική είκονα των λέξεων που δεν είναι αυτονόητη για κάποιον που δεν ξέρει γραφή.

Εύα

Εύα, είσαι σχεδόν μέσα στη σκέψη που ήταν η επόμενή μου: ότι οι ντοπιολαλιές μέχρι πολύ πρόσφατα, εκτός από τη χρήση τους στον προφ. λόγο και στα τραγούδια, το πολύ πολύ να χρησιμοποιούνταν (σπάνια και όχι όλες) ως λογοτεχνικές.
Στα σμσ όμως και τα υπόλοιπα μέσα, σήμερα, γράφει όχι μόνο ο άλλης παιδείας Σολωμός ή ο απαίδευτος ιδιοφυής Μακρυγιάννης, αλλά ο καθένας, η κάθε ταπεινή μονάδα που παλιότερα θα αισθανόταν αποκλεισμό από τον γραπτό κόσμο και δε θα νοιαζόταν κιόλας -σου λέει, αυτά είναι για άλλους.
Αν αναλύσουμε το γλωσσικό θα είμαστε όντως οφ-τόπικ. Αν μείνουμε όμως σε ότι αφορά τις λιγότερο επίσημες γλωσσικές μορφές (διάλεκτοι, ιδιώματα και μειονοτικές γλώσσες) νομίζω πως είμαστε αρκετά κοντά στο θέμα.
Δεν είδα μέχρι τώρα κανέναν να γράφει εκτενή κείμενα στα ποντιακά ή στα αρβανίτικα, ούτε με γκρίγκλις ούτε χωρίς (ενώ σε κανονικά ελληνικά με γραφή γκρίνγκλις το βλέπω καμιά φορά). Τα σύντομα όμως μηνύματα έχουν βάλει αυτές τις λιγότερο επίσημες γλωσσικές μορφές, έστω και απέξω-απέξω, στο χώρο του γραπτού λόγου.

Πολύ ενδιαφέρουσες και εύστοχες οι επισημάνσεις σας Περικλή και Εύα! Δεν το είχα συνειδητοποιήσει παρά το ότι είχα παρατηρήσει ότι οι άνθρωποι επικοινωνούν μέσω ιντερνετ πιο ελεύθερα και πιο απενοχοποιημένα ως προς την ορθογραφία ή την έκφραση (ίσως και λόγω ανωνυμίας). Επίσης μου έχει κάνει μεγάλη εντύπωση ο τρόπος που επικοινωνούν μέσω ιντερνετ οι πόντιοι Ελλάδας και Τουρκίας στην ποντιακή διάλεκτο (με λατινικό αλφάβητο…) που ενώ εδώ την μιλάνε πια μόνο οι γονείς μας (και όχι όλοι…) στην Τουρκία μιλιέται ακόμη , παρά τις απαγορεύσεις του συστήματος … ( http://www.youtube.com/watch?v=UcAYP4irSyQ&feature=colike ) Όσο για εκτενή κείμενα στην ποντιακή διάλεκτο, εκτός από τα θεατρικά που παίζονται ακόμη, δες κι εδώ…(!) : http://archive.enet.gr/online/online_text/c=113,dt=18.12.2002,id=28000024

http://www.youtube.com/watch?v=jGEVTp55Me0&feature=colike (το τραγούδι που αναφέρθηκε πιο πάνω “μ εναν βουρα λεφτοκάρια …”, απ τα αγαπημένα μου,)
http://www.youtube.com/watch?v=lITzhNDRJyg&feature=colike
http://www.youtube.com/watch?v=YIQnWICr9Bw&feature=colike
http://www.youtube.com/watch?v=MP6TriD1Xh4&feature=colike