Τραγούδι από λιωμένη κασέτα: Σε σαλόνια τώρα μπήκες

Γεια σας!
Τυχαία βρήκα αυτό το φόρουμ, και από το λίγο που σας είδα ενθουσιάστηκα -και είπα, αυτή την απορία
που τόσα χρόνια έχω, και που κανείς ακόμα στο ιντερνέτι δεν την έχει λύσει, εδώ μπορεί να την απαντήσουν.

Λοιπόν, σε μια λιωμένη κασέτα που έχω, υπήρχε (διότι τώρα δεν ακούγεται καν) ένα τραγούδι με τη Μπέλλου, το οποίο το είχα ηχογραφήσει προ 25ετίας
από εκπομπή του Παπαστεφάνου στο ραδιόφωνο.

Τα λόγια, όσο τα θυμάμαι, είναι:

Από σένα έχω χάσει την εκτίμηση του κόσμου
ήταν σφάλμα(?) που το πίστεψα(?) ότι είσαι ο άνθρωπός μου
για το χρήμα κατρακύλησες κι εσύ στην κατηφόρα
μού’χεις φύγει κι απ’τη φτώχεια σε σαλόνια πήγες τώρα

Τιμωρία σε γυναίκα σαν κι εσένα δεν αξίζει
(κτλ.)

και τελειώνει
Ολα γκρίζα -με τη στάση σου μου έδειξες ποια είσαι
δεν πειράζει, αφού θέλεις μακριά μου τώρα ζήσε.

Υπάρχει ελπίδα να το βρούμε, τίτλο εννοώ; Πιθανόν, αλλά δεν είμαι βέβαιος, να είναι Τσιτσάνης.

Ευχαριστώ εκ των προτέρων

ΝΣ

Για να απαντήσω 15 χρόνια μετά στο ερώτημα του φίλου (που πιά με τις πηγές που υπάρχουν στο ίντερνετ είναι ίσως πιο τετριμμένο…)

το τραγούδι λέγεται: “Σε σαλόνια τώρα μπήκες”
(μουσική: Βασίλης Τσιτσάνης, στίχοι: Γεράσιμος Τσάκαλος)

Στίχοι:

Απο σένα έχω χάσει την εκτίμηση του κόσμου
κι ήταν σφάλμα που επίστεψα, που ήσουν ο άνθρωπός μου.

Για το χρήμα κατρακύλησες κι εσύ στην κατηφόρα,
μου ’χεις φύγει κι απ’τη φτώχεια, σε σαλόνια μπήκες τώρα.

Τιμωρία σε γυναίκα σαν και σένα δεν αξίζει,
λίγα χρόνια το μετάξι το κορμί σου θα στολίζει.

Κάποια μέρα θα γυρίσεις, να με βρεις μετανοιωμένη
και θα κλάψεις, όταν νιώσεις πως εβγήκες γελασμένη.

Για το πείσμα, ασυλόγιστη, γιατί να με πληγώσεις,
θα ‘ρθει ώρα, που το άδικο σκληρά θα το πληρώσεις.

Ολα σβήσαν, με την πράξη σου που έδειχνες ποια είσαι,
δεν πειράζει, αφού θέλεις, μακριά μου τώρα ζήσε.

1 «Μου αρέσει»

Αυτό το τραγούδι παρουσιάζει πολύ ενδιαφέρον ως προς τη στιχουργική τεχνική. Διαβάζω στο σίλαμπς ότι είναι του '53, και ότι ο Γεράσιμος Τσάκαλος είναι διεκδικήτης της πατρότητας των στίχων (ή πιθανός συνδημιουργός) (sic), άρα -όπως καταλαβαίνω- μπορεί και να είναι του ίδιου του Τσιτσάνη; Ο Τσάκαλος δεν ξέρω τι άλλο έχει γράψει.

Όπως και να 'χει, οι στίχοι φαίννται να είναι γραμμένοι ειδικά για τη συγκεκριμένη μουσική. Ο ρυθμός με τον οποίο απλώνονται μέσα στη μελωδία είναι:

Από σένα || έχω χάσει την εκτίμηση του κόσμου
κι ήταν σφάλμα || που επίστεψα πως είσ’ ο άνθρωπός μου

…κ.ο.κ.

Αν όμως τους δει κανείς γραμμένους χωρίς τη μελωδία, δίνουν άλλη εντύπωση:

Από σένα έχω χάσει || την εκτίμηση του κόσμου
κι ήταν σφάλμα που επίστε- || ψα πως είσ’ ο άνθρωπός μου

Θεωρώ απίθανο να είχαν γραφτεί οι στίχοι χωρίς ο στιχουργός να ξέρει ήδη τη μελωδία, γιατί τότε στους περισσότερους στίχους η τομή πέφτει ανάμεσα σε συλλαβές της ίδιας λέξης (όπως εδώ επίστε- || ψα), κάτι που θα ήταν εξαιρετικά προχωρημένο, εξεζητημένο μάλλον, για λαϊκή στιχουργία. Τέτοιοι διασκελισμοί απαντούν στη λόγϊα ποίηση, και μάλιστα κυρίως σε σχολές και περιόδους που έδιναν ιδιαίτερη βαρύτητα στην πολύ περίτεχνα λεπτοδουλεμένη φόρμα.

Ο λαϊκός δημιουργός είναι πάντοτε πιο απλός και άμεσος. Και πράγματι, με τη μελωδία και με την τομή στην 4η συλλαβή (από σένα || έχω χάσει την εκτίμηση του κόσμου) το τελικό άκουσμα είναι άμεσο και απλό, δε σε βάζει να σκεφτείς «μα τι έκανε τώρα!», παρά μόνο να παρακολουθήσεις το περιεχόμενο, που δεν είναι βέβαια τίποτε το στρυφνό και εξεζητημένο, είναι λόγια τελείως απλά και στρωτά.

Ένας τρόπος να ταξινομεί κανείς τα τραγούδια είναι με το κριτήριο της προσήλωσης /απομάκρυνσης από τις παραδοσιακές φόρμες. Στη στιχουργία οι παραδοσιακές φόρμες είναι ελάχιστες, πεντέξι όλες κι όλες, και τελείως απλές: ομοιοκαταληξία πάντοτε και μόνο μεταξύ 1ης και 2ης (3ης και 4ης κ.ο.κ.) συλλαβής, μέτρο τροχαϊκό ή ιαμβικό, συλλαβές 15 ή 8 ή 7, όλοι οι στίχοι σε κάθε στροφή ισοσύλλαβοι, και από στροφή σε στροφή είτε και πάλι ισοσύλλαβοι είτε σε δύο παραλλαγές, μακρύτερη για τους κυρίως στίχους και συντομότερη για τα τσακίσματα.

Αν το τσάκισμα εξελιχθεί σε ρεφρέν, ήδη έχουμε ένα πρώτο βήμα απομάκρυνσης από τις παραδοσιακές φόρμες. Ένα περαιτέρω τέτοιο βήμα είναι όταν εισάγεται η καινοτομία του ρεφρέν που να μην αποτελεί ξεχωριστή στροφή αλλά να ενσωματώνεται στον τελευταίο στίχο της κυρίως στροφής (π.χ. Το βουνό, Σερσέ λα φαμ…).

Όπου δεν διαπιστώνονται τέτοιες καινοτομίες, υπάρχει περαιτέρω κάποια ποικιλία ως πως το πώς απλώνονται οι συλλαβές, οι στίχοι και οι στροφές μέσα στη μουσική (π.χ. επανάληψη κάποιων συλλαβών που είναι από στίχο σε στίχο οι ίδιες, ή σταθερή παρεμβολή κάποιων λέξεων όπως «φιγουρατζή», αντιφωνικές επαναλήψεις «ίσιες» ή αντεστραμμένες), αλλά γενικά η ποικιλία είναι λίγη. Όσα τραγούδια είναι γραμμένα σε τέτοιες φόρμες μοιάζουν πάντοτε μεταξύ τους, και οι στίχοι τους είναι θεωρητικά δυνατόν να τραγουδηθούν σε πάρα πολλές διαφορετικές μελωδίες, με τις οποίες να ταιριάζουν τόσο καλά όσο και με την κανονική τους. (Μάλιστα στα εντελώς παραδοσιακά ρεμπέτικα αυτό δεν είναι απλώς θεωρητική δυνατότητα: πλήθος δίστιχα όντως ταξιδεύουν από μελωδία σε μελωδία, και καμία δεν είναι πιο “κανονική” από τις άλλες.)

Η απομάκρυνση από τις παραδοσιακές φόρμες συντελείται με τη σταδιακή αναίρεση όλων αυτών των περιορισμών: ομοιοκαταληξίες σε πιο σύνθετη διάταξη από το απλό ΑΒ, στίχοι με άλλο αριθμό συλλαβών εκτός από 15 ή 8 ή 7, μέτρα άλλα πέρα από το τροχαϊκό και το ιαμβικό (εδώ ίσως κάνω και λάθος - δεν έχω στον νου μου πρόχειρο παράδειγμα άλλου μέτρου, και μπορεί και να μην έχουν υπάρξει), στροφές με διαφορετικό αριθμό συλλαβών από στίχο σε στίχο (αλλά σταθερές από στροφή σε στροφή μεταξύ αντίστοιχων στίχων, δηλαδή ίδες στον πρώτο κάθε στροφής κλπ.), διάφορα ευρήματα σχετικά με το ρεφρέν, κλπ.

Όλα αυτά γίνονται υπό την επίδραση της λόγιας ποίησης (ενδεχομένως -δεν το έχω ψάξει- με τη μεσολάβηση της στιχουργίας σε άλλα μουσικά είδη: δεν ξέρω λ.χ. αν οι στιχουργοί του παλιότερου ελαφρού είχαν ήδη ενσωματώσει, πρώτοι και άμεσα, τις επιδράσεις της λόγιας ποίησης και τις μεταβίβασαν αυτοί στους λαϊκούς), και με δύο ξεκάθαρες, κατά τη γνώμη μου, επιδιώξεις: αφενός την πρωτοτυπία, η οποία δεν αποτελούσε ζητούμενο για τους παραδοσιακούς δημιουργούς αλλά απασχολούσε διαχρονικά τους επώνυμους και εξατομικευμένους δημιουργούς, και αφετέρου τη δημιουργία τραγουδιών που οι στίχοι τους να ταιριάζουν αποκλειστικά με τη δικιά τους μουσική και τανάπαλιν, ώστε να φύγει από τη μέση κάθε έννοια ή και ανάμνηση ακόμη του «αδέσποτου» κοινού κτήματος. Δηλαδή, και στις δύο περιπτώσεις, ο δημιουργός να αφήνει μια ευδιάκριτη προσωπική σφραγίδα.

Είμαι της γνώμης ότι όσο απομακρυνόμαστε από τις παραδοσιακές φόρμες τόσο μεταφερόμαστε από το ρεμπέτικο στο λαϊκό. Θα είχε ενδιαφέρον να μελετήσει κανείς αν και κατά πόσον αυτή η εξέλιξη στις στιχουργικές τεχνικές συμβαδίζει και με αντίστοιχες εξελίξεις στη μουσική (περισσότερη ή λιγότερη προσήλωση στην «παλιά» τροπική αντίληψη, αρμονικές καινοτομίες, συνθετότερες μουσικές φόρμες, αναβάθμιση της ενορχήστρωσης από απλό περίβλημα σε στοιχείο της ίδια.

Το συγκεκριμένο τραγούδι είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα όπου ο στίχος δε θα μπορούσε να ταιριάξει σε άλλη μουσική, λόγω του μέτρου του -αν γράψει κανείς άλλο τραγούδι με άλλη μουσική αλλά με το ίδιο στιχουργικό μέτρο, θα φαντάζει απομίμηση- και όπου η πρωτοτυπία και η μοναδικότητα αποτελούν έκδηλη επιδίωξη. Και κατά τη γνώμη μου είναι ξεκάθαρα λαϊκό (με την έννοια «όχι ρεμπέτικο»).

Νομίζω δε, εντελώς πρόχειρα και χωρίς έρευνα, ότι ο Τσιτσάνης πρέπει να ήταν από τους βασικότερους φορείς αυτής της νέας κατεύθυνσης.

3 «Μου αρέσει»

Γενικά δεν μπαίνω τόσο βαθιά όσο εσύ Περικλή και πραγματικά σε ζηλεύω σε αυτό. Έχεις την ιδιότητα του ερευνητή ενσωματωμένη στην σκέψη σου.
Όλα αυτά που έγραψες μου θύμισαν ένα τραγούδι του Μητσάκη, που θεωρώ ότι ακολουθεί τον δρόμο του Τσιτσάνη ως προς την πολυπλοκότητα. Χωρίς αυτό να σημαίνει βέβαια και για τους δύο, ότι δεν έχουν γράψει και απλά διαμάντια. Το τραγούδι είναι το “Χαμήλωσαν τα σύννεφα”:

Υ.Γ Είναι και τραγουδάρα :smile:

Ναι, χαρακτηριστικός και ο Μητσάκης. Άλλο δικό του σε τέτοιο στιλ: Ψιλή βροχούλα έπιασε.

Το εύρημα ότι τον πρώτο στίχο κάθε στροφής τον λέει πρώτα σωστά, μετά ανάποδα, και στη συνέχεια οι ρίμες ακολουθούν την ανάποδη εκδοχή, είναι κάτι που γίνεται μία μοναδική φορά. Αν κάποιος πάει να το ξανακάνει, θα είναι απομίμηση του συγκεκριμένου τραγουδιού του Μητσάκη!

Συννέφιασε, συννέφιασε,
συννέφιασε ο ουρανός.
Ο ουρανός συννέφιασε,
ψιλή βροχούλα έπιασε.

Ξεκίνησα, ξεκίνησα,
ξεκίνησα για να σε βρω.
Για να σε βρω ξεκίνησα,
γιατί σε αποθύμησα…

1 «Μου αρέσει»

https://www.kastaniotis.com/author/269

Στην παραπάνω ιστοσελίδα υπάρχει και φωτογραφία του.

Δεν φαίνεται πιθανό ο Τσιτσάνης να έδωσε την μελωδία και να είπε στον Τσάκαλο να του γράψει στίχους πάνω στην μελωδία. Δεν το συνήθιζε αυτό. Αντίθετα, έπαιρνε στίχους από τους στιχουργούς και τους μελοποιούσε, αφού πρώτα τους άλλαζε και τους έφερνε στα μέτρα του.

Με βάση την παρατήρηση σου Περικλή ή ο Τσάκαλος δεν συμμετείχε καθόλου στην διαμόρφωση των στίχων ή ο Τσιτσάνης πήρε τους αρχικούς στίχους του Γ.Τσάκαλου και τους διαμόρφωσε πάνω στην μουσική του.

Στην ετικέτα του δίσκου δεν υπάρχει το όνομα του Γ.Τσάκαλου.

B.74298  B

2 «Μου αρέσει»