ΤΑΣΕΙΣ
Θα φανεί στο χειροκρότημα…
Υπάρχει, άραγε, σωστή και λάθος στιγμή όταν πρόκειται για την έκφραση της ευαρέσκειας του κοινού στη διάρκεια μιας συναυλίας; Αυθορμητισμός ή «ένοχη» άγνοια; Διακεκριμένοι εκπρόσωποι του μουσικού χώρου δίνουν τη δική τους εκτίμηση.
της ΙΣΜΑΣ Μ.ΤΟΥΛΑΤΟΥ | Κυριακή 26 Ιουλίου 2009
Πριν από λίγες ημέρες- επ΄ ευκαιρία της έναρξης του διάσημου Φεστιβάλ ΒΒC Ρroms- ο μουσικοκριτικός του λονδρέζικου «Τime Οut» δημοσίευσε μια λίστα με οδηγίες προς… ναυτιλλομένους ήτοι το κοινό των κλασικών συναυλιών. Θεωρώντας ότι ένα μεγάλο μέρος θεατών είναι μάλλον ανεκπαίδευτο σε ό,τι αφορά το χειροκρότημα με αποτέλεσμα να χειροκροτεί τη«λάθος στιγμή»,αποφάσισε να τους προσφέρει μια «πυξίδα» ως προς το συγκεκριμένο θέμα.
Σε ανοιχτή επιστολή την οποία δημοσίευσε, λοιπόν, απευθύνοντάς την«στον άνθρωπο που χειροκροτεί δυνατά και κάθεται πίσω μου στις συναυλίες»,ο μουσικοκριτικός αναφέρει, μεταξύ άλλων:«Δεν χρειάζεται να χειροκροτείτε,ξέρετε,ιδιαιτέρως ανάμεσα στα μέρη μιας συμφωνίας ή έπειτα από κάθε μεμονωμένο τραγούδι ενός ολόκληρου κύκλου.Δεν χρειάζεται να ανταμείβετε τους καλλιτέχνες στη μέση του δρόμου, δεν πρόκειται για όπερα, δεν το περιμένουν και συχνά ενοχλούνται από τη διακοπή. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η σιωπή που ακολουθεί τη μουσική είναι μέρος της ίδιας της μουσικής. Επιτρέπει, αν θέλετε, μια στιγμή πνευματικής “χώνεψης” και αν κάποιος χειροκροτήσει, απλώς θα τη χαλάσει. Χαίρομαι που οι άνθρωποι το απολαμβάνουν, αλλά νομίζω ότι έχουν περισ σότερα να κερδίσουν αν απλώς συγκεντρωθούν σε αυτό».
Το εν λόγω δημοσίευμα προκάλεσε μεγάλη συζήτηση τις προηγούμενες ημέρες στον βρετανικό Τύπο. Αρκετοί συντάχθηκαν με τον εν λόγω μουσικοκριτικό. Ακούστηκαν, μάλιστα, φωνές οι οποίες υποστήριξαν πως, με τον ίδιο τρόπο που οι υπεύθυνοι των αιθουσών συναυλιών ζητούν από τους θεατές να κλείσουν τα κινητά τους τηλέφωνα πριν από την έναρξη της εκδήλωσης, θα πρέπει, ίσως, να τους υπενθυμίζουν και ότι δεν θα πρέπει να χειροκροτούν προτού ολοκληρωθεί ένα έργο.
Ωστόσο, δεν έλειψε και ο αντίλογος. Ορισμένοι υπενθύμισαν ότι κατά τη διάρκεια των προηγούμενων αιώνων, οι θεατές συνήθιζαν να χειροκροτούν και να εκδηλώνονται ακόμη και στη διάρκεια ενός έργου:«Ο Μότσαρτ απολάμβανε το χειροκρότημα των θεατών, ενώ ο Μπραμς μάλλον απογοητευόταν όταν το κοινό δεν χειροκροτούσε ανάμεσα στα μέρη»γράφτηκε χαρακτηριστικά. Στο ίδιο μήκος κύματος, κάποιοι υποστήριξαν ότι το ενδιάμεσο χειροκρότημα θα μπορούσε να εκληφθεί ως τεκμήριο του ότι η κλασική μουσική υπερβαίνει τα στενά της όρια και απευθύνεται στο λεγόμενο ευρύ κοινό.
Με δεδομένο ότι πρόκειται για κάθε άλλο παρά στενά βρετανικό προβληματισμό, πώς βλέπουν το θέμα οι έλληνες εκπρόσωποι του μουσικού κόσμου; Οι απόψεις που ακολουθούν έχουν σαφώς ενδιαφέρον. Τα συμπεράσματα, ωστόσο, παραμένουν προσωπικά…
λεωνίδας καβάκος
Βιολονίστας- αρχιμουσικός
Οχι στην κερκίδα
«Το θέμα του χειροκροτήματος είναι κατά τη γνώμη μου βασικό όχι από την άποψη της πειθαρχίας. Απλώς, την ώρα της συναυλίας πρέπει κανείς να έχει τη δυνατότητα να συλλαμβάνει και την έννοια της σιωπής. Οταν δεν μπορούμε να βιώσουμε αυτή τη διάσταση, τότε όντως υπάρχει πρόβλημα. Κάποτε έπαιξα στη Βιέννη το Κοντσέρτο του Μπραμς και το κοινό χειροκροτούσε επί πέντε ολόκληρα λεπτά μετά το πρώτο μέρος. Ωστόσο, το ίδιο το έργο το καλούσε ή, έστω, δικαιολογούσε μια τέτοια εκδήλωση, έτσι όπως δεν συνέβαινε με το δεύτερο μέρος. Εκεί συνειδητοποιείς και το χάρισμα του συνθέτη να δημιουργεί τη σιωπή. Οταν λοιπόν, διακρίνω ότι το κοινό δεν έχει την ευαισθησία να το εισπράξει, ενοχλούμαι.
Είναι γεγονός ότι την εποχή τουΜότσαρτκαι τουΜπετόβεντο κοινό χειροκροτούσε και στη διάρκεια ενός μουσικού έργου, ωστόσο η ίδια η διαδικασία της συναυλίας την εποχή εκείνη ήταν πολύ διαφορετική από τη σημερινή. Οι συναυλίες τότε είχαν, μπορεί να πει κανείς, αυτοσχεδιαστικό χαρακτήρα και η επαφή με το κοινό ήταν πολύ πιο άμεση. Αυτή την ατμόσφαιρα δεν μπορείς να τη μεταφέρεις στο σήμερα. Αυτό, βεβαίως, δεν σημαίνει ότι το χειροκρότημα έχει απαγορευτικό χαρακτήρα. Βασικές παράμετροι είναι ο αυθορμητισμός αλλά και η προσήλωση. Σίγουρα υπάρχουν και έργα που επιζητούν το χειροκρότημα όπως, για παράδειγμα, μια άρια στην όπερα. Και σε αυτή την περίπτωση όμως, δεν πας για να φτιάξεις κερκίδα…».
μίλτος λογιάδης
Μόνιμος αρχιμουσικός της Ορχήστρας των Χρωμάτων
Οχι στον δογματισμό
«Προσωπικά, έχουν τύχει στιγμές που το χειροκρότημα ανάμεσα στα μέρη μιας συμφωνίας με έχει ενοχλήσει και άλλες πάλι που δεν είχα κανένα πρόβλημα. Γενικότερα, κάθε φορά προσπαθώ να συναισθανθώ τα κίνητρα της εκδήλωσης. Με ενοχλεί όταν το χειροκρότημα που εισπράττω δεν είναι αυθόρμητο, ότι έρχεται από “υποχρέωση” μόνο και μόνο επειδή σταματά η μουσική σε κάποιο σημείο. Η αλήθεια είναι ότι στη διάρκεια της κλασικής περιόδου, το κοινό χειροκροτούσε και γενικότερα εκδηλωνόταν στη διάρκεια ενός μουσικού έργου. Από την άλλη πλευρά, και το να μη χειροκροτεί κανείς πριν από τη λήξη, συμπεριφορά η οποία υιοθετήθηκε αργότερα και λίγο - πολύ ισχύει ως τις ημέρες μας, έχει τη λογική της: σε βοηθάει να συνειδητοποιήσεις την ενιαία γραμμή ενός επίσης ενιαίου μουσικού συνόλου. Αυτό που θέλω να πω, είναι ότι δεν πρέπει να είμαστε δογματικοί. Ας μην ξεχνάμε άλλωστε, ότι υπάρχει και το αυθόρμητο χειροκρότημα του κοινού για μια εξαιρετική εκτέλεση. Σε αυτή την περίπτωση, είναι μια υγιής εκτόνωση. Το πρόβλημα είναι όταν το χειροκρότημα προέρχεται από πλήρη άγνοια…».
μύρων μιχαηλίδης
Αρχιμουσικός- καλλιτεχνικός διευθυντής της ΚΟΘ
Δεν αισθάνομαι άσχημα
«Οι κανόνες συμπεριφοράς στη συναυλία είναι το τελευταίο κεφάλαιο στο μάθημα “Αγωγή μουσικής ακρόασης”. Πώς μπορούμε λοιπόν να δυσανασχετούμε με το άκαιρο χειροκρότημα, όταν η ίδια η μουσική ακρόαση παρουσιάζει ελλείψεις από τη βάση της; Πάντως σε χώρες με μεγάλη μουσική παράδοση, όπως η Ρωσία, είθισται χειροκρότημα προς τον σολίστα μετά το πρώτο μέρος ενός κοντσέρτου. Οχι, δεν αισθάνομαι καθόλου άσχημα με τη λεγόμενη “τροφή του καλλιτέχνη”, όταν αυτή μας προσφέρεται, ακόμη και αφειδώς. Μάλλον το χλιαρό χειροκρότημα μετά το τέλος ενός έργου θα πρέπει να ανησυχεί!
Πάντως, περισσότερο από το άκαιρο χειροκρότημα με ενοχλεί το “σσσσσς” των “γνωριζόντων” προς τους “αδαείς”. Διότι ακόμη και αν το πρώτο δεν δικαιολογηθεί ως αυθόρμητο, το δεύτερο σίγουρα δεν είναι»…
Νίκος τσούχλος
Αρχιμουσικός- διευθυντής Καλλιτεχνικού Προγραμματισμού του ΜΜΑ
Αλλού η παθογένεια
«Θα συμφωνήσω στο ότι το πλέον ενοχλητικό σε μια συναυλία δεν είναι το χειροκρότημα εκεί που δεν πρέπει, αλλά το “σσσσσς” το οποίο πραγματικά, θεωρώ φρικτό. Προσωπικά προτιμώ το χειροκρότημα ανάμεσα στα μέρη ενός έργου από την παγερή σιωπή στο τέλος. Στο κάτω κάτω της γραφής, όταν οι άνθρωποι βρίσκουν χαρά σε αυτή τη μουσική, γιατί να μην την εκδηλώσουν; Βεβαίως, έχει να κάνει και με αυτό καθαυτό το έργο. Δεν νομίζω ότι θα μου άρεσε το ενδιάμεσο χειροκρότημα στα “Κατά Ματθαίον Πάθη” του Μπαχ, ωστόσο σε μια όπερα δεν θα είχα πρόβλημα. Κακά τα ψέματα. Για έναν καλλιτέχνη ο οποίος βρίσκεται επί σκηνής, το χειροκρότημα είναι μεγάλη υπόθεση. Εστω και αν αντιδρά ορισμένες φορές σε αυτό, ίσως κάπου μέσα του δεν το εννοεί απολύτως. Από την άλλη πλευρά, υπάρχει χειροκρότημα και χειροκρότημα. Η γνώμη μου είναι πάντως, ότι η παθολογία της αίθουσας συναυλιών δεν είναι το “σωστό” και το “λάθος” χειροκρότημα. Είναι το ζήτημα της ανανέωσης του κοινού, η οποία, βεβαίως, έχει να κάνει και με αυτόν καθαυτόν τον τρόπο παρουσίασης της μουσικής…».