Το ΜΑΓΚΑΛΑΚΙ

Όχι. Μια πεντατονική κλίμακα για παράδειγμα χτίζεται από πέντε νότες που απέχουν μια 5η καθαρή μεταξύ τους. Έτσι, αντι για να παίζεις φερ’ ειπείν μια ντο μείζονα (ντο ρε μι φα σολ λα σι ντο) παίζεις μια πεντατονική του ντο (ντο σολ ρε λα μι). Δοκίμασε να αυτοσχεδιάσεις χρησιμοποιώντας μόνο αυτές τις πέντε νότες ή μια άλλη πεντάδα (για παράδειγμα την πεντατονική μι-σολ-λα-σι-ρε, χρησιμοποιώντας που και που σιb και μιb) και θα καταλάβεις σε αρκετά μεγάλο βαθμό ποιο είναι το μυστικό της μαγευτικής απλότητας της blues.

Βέβαια οι πεντατονικές δεν είναι προνόμιο της blues μουσικής. Χρησιμοποιούνται σχεδόν σε κάθε πολιτισμό, εδώ και χιλιάδες χρόνια: οι πεντατονικές μαζί με τις διτονικές, τριτονικές, εξατονικές και επτατονικές κλίμακες (καμία σχέση με μείζονες και ελάσσονες) απαντώνται στις πρωτόγονες κοινωνίες (φυσικά αυτό με τις πέμπτες καθαρές που έγραψα πιο πάνω δεν ισχύει πάντα εδώ!). Οι Κινέζοι στηρίζουν στους πέντε τόνους (wu sheng) την θεωρία της παραδοσιακής λόγιας τους μουσικής από την αρχαιότητα. Και τέλος (ε ναι, αν δεν παινέψεις το σπίτι σου θα πέσει να σε πλακώσει) οι δημοτικές μελωδίες μας αγαπούν πολύ τις πεντατονικές κλίμακες.

Όσο για την ατονική μουσική, αν και ο όρος αυτός σιγά σιγά κρίνεται ως αδόκιμος, ας πούμε ότι είναι η μουσική που δεν υπακούει σε κάποια τονικότητα ή τονικό κέντρο και καταλύει τους νόμους της αρμονίας της δυτικής μουσικής.

Και τελικά, για να απαντήσω (επιτέλους) στην ερώτηση σου, μία τριτονική κλίμακα είναι η κλίμακα που απαρτίζεται από 3 νότες. Όποιες θες εσύ.

Ψύλλους στʼ άχυρα δεν ψάχνουμε, τελικά;

Για τη μαθηματική προσέγγιση, αρκούμαι να πώ πως τον Πυθαγόρα οι σύγχρονοί του και οι μεταγενέστεροι μουσικοί τον σνομπάριζαν αγρίως, με επιχείρημα «μα αυτός δεν είναι μουσικός, μαθηματικός είναι».

Η μουσική, στη Δύση αλλά και στην Ανατολή, σήμερα (και επι ελληνικής αρχαιότητας) χρησιμοποιεί επτά φθόγγους, τοποθετημένους σε κάποια διαστήματα μέσα στην οκτάβα. Παλαιότερες, για κάποιους «πρωτόγονες» μουσικές χρησιμοποιούν πέντε φθόγγους, παραλείποντας δεύτερη και έκτη βαθμίδα. Τέτοιες είναι η ηπειρώτικη μουσική καθώς και ελάχιστα ψήγματα σε γειτονικές περιοχές, αλλά και η κινεζική και άλλες (Πολυνησία κ. α.). Ακόμα παλαιότερα, παραλείπονταν και οι τρίτη και έβδομη βαθμίδες, αφήνοντας δηλαδή μόνο τονική, υποδεσπόζουσα και δεσπόζουσα. Αυτό βέβαια δεν είναι μουσική, κραυγή σχεδόν είναι (του τύπου Γιαααά -νηηη, πιάσε μεεεέ). Και το λέει και η Φυσική, αν φυσήξω σε ένα καλάμι μαλακά έχω τονική, αν δυνατότερα πέμπτη, αν ακόμα περισσότερο οκτάβα. Αυτά άκουγαν οι άνθρωποι όταν φύσαγε στο δάσος.

Το πολυτονικό σύστημα χωρίζει τη (δυτική) κλίμακα σε δώδεκα ημιτόνια και χρησιμοποιεί και τα δώδεκα. Το ατονικό (πράγματι έχει ατονήσει τελευταία, ευτυχώς…) χρησιμοποιεί όχι μόνο μουσικούς φθόγγους αλλά και κάθε λογής θορύβους.

Γιάννη Βαμβακά, ακούγοντας μπλούζ ποτέ δεν ήρθαν στο μυαλό μου Ηπειρώτικα, ακούγοντας κινεζική μουσική τα βλέπω ατόφια μπροστά μου. Αυτό το περί διαστήματος πέμπτης (Quintenzirkel το ξέρω στα Γερμανικά) δεν το καταλαβαίνω.

Μάλλον ο Γιάννης κάνει κάποιο λάθος? Νομίζω η πεντατονική του C είναι:
C, Eb, F, G, Bb με διαστήματα ΤR-T-T-TR. :082:

Κάνω επικόλληση από το προηγούμενο μου μήνυμα:

…οι πεντατονικές μαζί με τις διτονικές, τριτονικές, εξατονικές και επτατονικές κλίμακες (καμία σχέση με μείζονες και ελάσσονες) απαντώνται στις πρωτόγονες κοινωνίες…

Όσον αφορά τα μπλουζ και τα ηπειρώτικα: μπορεί να μην σας θυμίζει το ένα το άλλο, παρ’ όλ’ αυτά και στα δύο αυτά μουσικά είδη οι πεντατονικές είναι το βασικό συστατικό.

Όσο για τα διαστήματα 5ης: ξεκινώντας από το ντο, αν πάρουμε 5 νότες με απόσταση 5ης καθαρής μεταξύ τους έχουμε τις εξής:
ντο - σολ - ρε - λα - μι. Με αφετηρία κάθε μία από αυτές τις νότες, φτιάχνονται τα 5 είδη πεντατονικών της δυτικής μουσικής:

Πεντατονική του ΝΤΟ: ντο ρε μι σολ λα ντο
Πεντατονική του ΡΕ: ρε μι σολ λα ντο ρε
Πεντατονική του ΜΙ: μι σολ λα ντο ρε μι
Πεντατονική του ΣΟΛ: σολ λα ντο ρε μι σολ
Πεντατονική του ΛΑ: λα ντο ρε μι σολ λα

Τονίζω ότι τα άνωθεν είναι τα είδη των πεντατονικών και όχι όλες οι διαθέσιμες πεντατονικές. Κάθε μια από τις παραπάνω πεντατονικές μπορεί να ξεκινήσει από οποιαδήποτε από τις 12 διαθέσιμες νότες τις δυτικής μουσικής. Για παράδειγμα, η πεντατονική που αναφέρει ο theos1960 δεν είναι η πεντατονική του ΝΤΟ, αλλά η πεντατονική του ΛΑ η οποία έχει αφετηρία το ΝΤΟ.

Η «ατονική» μουσική έχει πάρα πολλές εκφάνσεις, πολλές από τις οποίες χρησιμοποιούν μόνο ήχους προερχόμενους από όργανα. Και λυπάμαι που θα σας διαψεύσω κ. Πολίτη, αλλά δεν έχει ατονήσει καθόλου αυτή η μουσική.

1 «Μου αρέσει»

Ώχ…

Α μην το βλέπετε έτσι. Σαφώς είναι δύσπεπτη και σαφώς υπάρχουν «πατάτες», αλλά υπάρχουν και ωραία έργα. Όπως και να έχει είναι η εξέλιξη της μουσικής. Τα 200 επόμενα χρόνια θα μας το πουν…

Δηλαδή Γιάννη, η συγκεκριμένη διάταξη των διαστημάτων είναι αυτή που προσδιορίζει την κλίμακα… καλώς?:241:

Υ.Γ. Πως στην ευχή γράφεται στο χαρτί η ατονική μουσική?

Ακριβώς. Για παράδειγμα, το 3μ-Τ-Τ-3μ που αναφέρεις πιο πάνω είναι η διάταξη της πεντατονικής της ΛΑ.
Η πεντατονική ΦΑ# ΛΑ ΣΙ ΝΤΟ# ΜΙ ΦΑ# για παράδειγμα είναι πάλι η πεντατονική της ΛΑ, αλλά με εκκίνηση το ΦΑ#.

Όσο για την σημειογραφία της σύγχρονης γενικά μουσικής, βγαίνουν συνεχώς καινούρια σύμβολα. Για παράδειγμα, μπορεί να έχεις μια παρτιτούρα και στο μέτρο 17 του φαγκότου να δεις ζωγραφισμένο ένα μπουκάλι τσίπουρο. Ο συνθέτης βέβαια, έχει φροντίσει και στις αρχικές σελίδες του βιβλίου, πριν αρχίσει η παρτιτούρα, σου δίνει όλες τις απαραίτητες εξηγήσεις, όπως πχ για το τι σημαίνει το τσίπουρο.

Ορισμένες σύγχρονες παρτιτούρες είναι πραγματικά έργα τέχνης από οπτικής άποψης…

Οκ Γιάννη, ευχαριστώ για την υπομονή σου!:088:

Να 'σαι καλά. Σκάναρα 2 αποσπάσματα από παρτιτούρες του Ξενάκη, για να δεις δύο (από τις χιλιάδες) πιθανές όψεις που μπορεί να έχει μία σύγχρονη παρτιτούρα. Οι φωτογραφίες προέρχονται από το βιβλίο του Ιάννη Ξενάκη «Κείμενα περί μουσικής και αρχιτεκτονικής», εκδόσεις Ψυχογιός Α.Ε. Αθήνα 2001.

ατονική μουσική μπορεί να γράφεται σε απολύτως συμβατική παρτιτούρα…

οι παρτιτούρες του Ξενάκη δεν είναι και το καλύτερο παράδειγμα για να περιγραφεί η ατονική μουσική, καθώς με τον όρο “musique atonale” οι μουσικολόγοι αναφέρονται κυρίως στην β΄σχολή της Βιέννης, δηλ. χονδρικά στα δωδεκαφθογγικά , στα σειραϊκά έργα και σε όσα έργα αποτελούν μια αναίρεση της τονικότητας…
Ο Ξενάκης αναζήτησε την αρχιτεκτονική διάσταση του ήχου και γι’αυτό έδωσε ιδιαίτερη σημασία στην σχέση μουσικού/αρχιτεκτονικού ρυθμού. Για τα πιο “τρελλά” είδη —στα οποία και δεν θα αναφερθώ διότι εδώ είναι ΡΕΜΠΕΤΙΚΟ φόρουμ και θα μας :112::112::mad:— υπάρχει άλλη ορολογία, πιο συγκεκριμένη και πλήρης από τον όρο atonale (concrete, alleatoire, stochastique, electronique…)

πάω ν’ακούσω κανά Μάρκο, musique aptallique, να στανιάρω…

Σύμφωνοι, γι’ αυτό στο μήνυμα με τις πάρτες του Ξενάκη έγραψα σύγχρονη και όχι ατονική μουσική. Και γι’αυτό η μία από τις δύο παρτιτούρες είναι κανονικότατη.

Όσο για την musique aptallique, και εγώ μαζί σου… μπορώ να πω ότι μετά το μήνυμα σου νιώθω έντονη επιθυμία για Μάρκο, χεχε!

ναι Γιάννη, το πρόσεξα ότι το έγραψες, δεν σε κατηγόρησα… :088:

Πάντως αν και καθυστερημένα να κάνω μια σημείωση: Τα ηπειρώτικα δεν μοιάζουν με τα blues, εκτός των άλλων, διότι οι δύο κλίμακες έχουν μια πολύ βασική διαφορά. Η blues κλίμακα δεν είναι η ακριβώς η πεντατονική, αλλά η πεντατονική με την “blue νότα” (blue note). Π.χ.: ντο, ρε#, φα , φα#, σολ, σιb, ντο. Χωρίς την blue note δεν έχουμε ήχο blues.

Αυτή είναι μια πολύ εταιροχρονισμένη ερώτηση, αλλά στο διαδίκτυο δεν υπάρχει χρόνος… κι εγώ τώρα το διάβασα!!!
Γιάννη υπάρχει παραπομπή σε θεωρητικό βιβλίο που να λέει ότι η πεντατονική γεννιέται από συνεχόμενες 5ες; υπάρχει και ως πρακτική σε λαούς - πολιτισμούς, αρχαίους θεωρητικούς κ.λπ.; Ελπίζω να φτάσει τεχνικά το ερώτημά μου σε σένα.

Σε ευχαριστώ

Δημήτρης Σαρρής