Ταμπουράδες και πρώιμα μπουζούκια - Πηγές πληροφοριών

οκ, γράψτε λάθος… της νύχτας τα καμώματα…

Από συντονιστική ομάδα: το παρόν μήνυμα μαζί με τα 5 προηγούμενα μεταφέρθηκαν εδώ από τη συζήτηση «Για σάζι και ταμπουρά»

" Archaeomusicology of the Ancient Near East".

Θα πήγαινε πολύ, κάποιος που δεν δυσκολεύεται με τα αγγλικά και που διαθέτει και χρόνο, να μας μεταφέρει στοιχεία από το βιβλίο αυτό;

Άλκηστη, το βιβλίο έχει 560 σελίδες. Κάνε μία αντιγραφή του συγκεκριμένου χωρίου που εντόπισες και όποιος μπορέσει θα βοηθήσει, αν δεν χρειάζεται να παρατήσει τα πάντα για μέρες. Ίσως θα χρειαστεί κατέβασμα ολόκληρου του βιβλίου, γιατί έτσι όπως είναι, μόνο ολόκληρη σελίδα μπορείς να αντιγράψεις.

Σκέφτομαι ότι ίσως η ετυμολόγηση είναι πιο κοντά στο παν και τη δωρική-πρωτοδωρική ρίζα δωρ,ή Δουρ-(στην Ιωνική,) που σημαίνει ξύλο(δούρειος ίππος)

Βεβαίως και δεν είναι εύκολο, όπως λέει και ο Νίκος, να μεταφερθεί ολόκληρο βιβλίο τόσων σελίδων.
Απλά, μπορούμε να το αποθηκεύσουμε και να το μελετάμε, έστω τμηματικά, άλλωστε θέμα διαθεσιμότητας χρόνου όλοι λίγο - πολύ έχουμε.

Όσο για την ετυμολογία, εφόσον η έρευνα επιβεβαιωμένα αποδεικνύει την ύπαρξη λαουτοειδών, για πρώτη φορά στην ιστορία, στους Σουμέριους 4.500 χρόνια πριν από την εποχή μας, από τη ρίζα pan + tur αυτού του λαού λογικά θα προήλθε και η ονομασία, η οποία με δάνεια πέρασε και στους υπόλοιπους λαούς.

Ναι Γιάννη, αλλά όταν ακόμα και οι ελληνικές πηγές ετυμολογούν την πανδούρα από τη Μεσοποταμία, αποδίδοντας στους Ασυρρίους και την εφεύρεση του οργάνου : “ … τρίχορδον, όπερ Ασσύριοι πανδούραν ωνόμαζον, εκείνων δ’ ήν και το εύρημα.” (Πολυδεύκης, 2ος μ.Χ. αι.), γιατί να πάμε εμείς στους Δωριείς, που δεν εφηύραν καν το όργανο, επειδή δωρ στα πρωτοδωρικά σημαίνει ξύλο; και τι σημαίνει παν + ξύλο; οτιδήποτε ξύλο; μα τότε μπορεί να είναι και κουπί, δοκάρι, φουρνόξυλο, κορμός, πόρτα, ό, τι θέλεις. Γιατί να είναι και καλά και μόνο μακρυμάνικο λαουτοειδές νυκτό;

Τις πηγές τις ξέρω και εγώ.Μια σκέψη έκανα.Φιλόλογος γαρ.

Ωραία. Μένει να δούμε και την ετυμολογία της λέξης μπουζούκι.

Δες εδώ:
https://klika.gr/index.php/arthrografia/arthra/212-apo-tin-pandoyra-kai-to-trixordon-sto-bouzoyki.html

Τρία ταμπουροειδή από το Μουσείο Μουσικών Οργάνων των Βρυξελλών:


Tanbur από την Τουρκία, προ του 1880.
Bugaria από τη Βοσνία, προ του 1899.


Bulgarina από τη Βουλγαρία, προ του 1900.

Λυπάμαι για τη φτωχή ποιότητα των φωτογραφιών. Μέσα στο μουσείο επιτρέπεται η φωτογράφηση αλλά χωρίς φλας, και γενικά επικρατεί ημίφως. Είναι ό,τι καλύτερο μπορούσα.

1 «Μου αρέσει»

Μάλιστα, πολύ ενδιαφέρον. Ενισχύεται λοιπόν η πιθανότητα το μπουλγαρί της Κρήτης (μήπως δεν ήταν μόνο η Κρήτη;:wink: να κρατάει την ονομασία του από το Βουλγαρία, κάτι που το διάβαζα παντού αλλά μου παραήταν μεγάλη η απόσταση…

Το tanbur είναι το δεξιά τω βλέποντι, ή το αριστερά;

Αριστερά, δηλ. το πρώτο. Τα δύο «μπουλγαριά» είναι αυτά που μοιάζουν περισσότερο μεταξύ τους. Δίνεται η εντύπωση ότι το ταμπούρ πρέπει να είναι πιο αρχοντικό, σαλονίσιο όργανο, ενώ τα μπουλγαριά πιο λαϊκά.

Η παράξενη διάταξη των τάστων στα μπουλγαριά μού θυμίζει εκείνην που είχαμε δει σ’ ένα βίντεο με αλβανικό τσιφτελί (μια περίπου διατονική κλίμακα με τόνους, ημιτόνια και κάποια διαστήματα 3/4 του τόνου, όπου για τις υπόλοιπες νότες εκτός κλίμακας δεν υπήρχε τάστο).

Πράγματι, το ταμπούρ είναι πιό περιποιημένο, αλλά πώς ήταν η πραγματικότητα στη Βουλγαρία, όχι στο μουσείο των Βρυξελλών; Πλάκα έχει το μικρό τελευταίο ταστάκι στη μπουλγαρίνα, χρήσιμο μόνο για το καντίνι, η μπουργάνα δεν φτάνει να πατηθεί με τον αντίχειρα εκεί (και φυσικά, δεν χρειάζεται κιόλας!).

http://www.youtube.com/watch?v=IM8rzXWRWzY να κι ο ταμπουρας!0.23:088:

Πως πάχυνε έτσι ο ταμπουράς!

Όπως έχουμε ξαναπεί, σε πολλά μέρη το λαούτο λέγεται ταμπουράς και, σε άλλα, ο ταμπουράς λαούτο. Εδώ πάντως, δεδομένου ότι οι εποχές δεν δικαιολογούσαν την πολυτέλεια του “φροντιστηρίου”, που θα είχε φροντίσει μέρες ή εβδομάδες πριν, να βρεί ταμπουρά γιατί τον ζήταγε το σενάριο, το πιθανότερο είναι να σκέφτηκε και ο σκηνοθέτης και άλλοι “- Έλα μωρέ, πολλοί θα το δούν, λίγοι θα το καταλάβουν”.

[Συνεχίζοντας εκείνη τη συζήτηση:]*

Νομίζω ότι δε θα ήταν τολμηρό να υποθέσουμε ότι ο Κασομούλης, μπουζουξής ο ίδιος, ήξερε τι έλεγε και δεν μπέρδευε τίποτε. Για τον Ρέρμπυ είναι λογικά πιο πιθανό να έκανε και κανένα λάθος, όχι αβλεψίας αλλά άγνοιας.

Αλλά δεν έχει νόημα να συζητάμε ποιοι τα μπέρδευαν. Και σήμερα και πάντα, όποια ερώτηση κάνεις σ’ ένα μεγαλούτσικο δείγμα μη ειδικών, κάποιοι θα απαντήσουν λάθος. Αυτό που έχει και νόημα και ενδιαφέρον είναι το κατά πόσον εκείνοι που ήξεραν καλά το θέμα είχαν αναπτύξει ή όχι μια ορολογία που: (α) να έχει αντιστοιχία 1:1 μεταξύ ονομάτων και οργάνων και (β) να είναι κοινή για όλους, πανελληνίως.

Εγώ νομίζω πως όχι. Το θεωρώ πολύ πιθανό και λόγω διάφορων ενδείξεων και βάσει πολλών παράλληλων παραδειγμέτων από το χώρο της μουσικής αλλά και από όλο τον κόσμο της γλώσσας. Δεν εννοώ ότι στην εν λόγω φράση ο Κασομούλης πέταξε δυο ονομασίες κουτουρού, αλλά ότι εννοεί δύο όργανα που πιθανώς να ονομάζονταν και αλλιώς, ή ότι γράφει δυο ονόματα που πιθανώς να σήμαιναν διάφορα όργανα το καθένα.


*Δεν τη μεταφέρω όλη, ο αναγνώστης ας ρίξει μια ματιά στην αρχική συζήτηση για να δει τι έχασε, αν δεν του κάνει κόπο.

Άλλη μια μαρτυρία:
Ο περιηγητής Daniel Sanders στο βιβλίο του “Das Volksleben der Neugriechen” (1844) (**) αναφέρει:

“…τα συνηθισμένα όργανα του ελληνικού λαού είναι το βιολί, το λαούτο, το μπουζούκι (όμοιο με το λαούτο, έχει λεπτότατα σύρματα) και ο ταμπουράς (ακόμα μικρότερο). (*)
Δεν παίζονται με τα δάκτυλα (όπως η κιθάρα), αλλά οι χορδές τους που έχουν όλες την ίδια παχύτητα βάλλονται όλες συγχρόνως εις κίνησιν δια πτερού…”.

  • Όπως έχει αναφέρει και ο Σταύρος σ’ αυτό το θέμα, λίγα μηνύματα πριν, έχουμε άλλη μία ένδειξη ότι η ονομασία μπουζούκι - ταμπουράς συσχετίζεται με το μέγεθός τους.

    • Για όποιον δεν δυσκολεύεται με τα γερμανικά, ολόκληρο το βιβλίο (όλες οι σελίδες) του Daniel Sanders [b][u]εδώ.[/b][/u]

«[…]Προτού ακόμη σχηματισθούν ωδεία, μουσικαί εταιρείαι και σύλλογοι, τα δωμάτια των αρχικανταδόρων ήσαν τα μόνα σχολεία μουσικής. […] Προ αυτών το μπουζούκι, ο ταμπουράς και το λαούτο ευρίσκοντο εις όλην των την δόξαν, ο δε διάσημος ταμπουρατζής Κουκουδάκης ήτο ο απαραίτητος σύντροφος κάθε γλεντιού. Αυτός κινών την κεφαλήν του και σείων την φούντα του φεσιού του ετραγουδούσε το περίφημον διά την λακωνικότητά του δίστιχον:
Είπα της δος μʼ ένα φιλί/κʼ είπε μου νάρθʼ η Πέφτη
Κʼ ήρθεν η Πέφτη κʼ είπα της/κʼ είπε μου φύγε ψεύτη»

(Θεόδωρος Βελλιανίτης, «Το λαϊκό τραγούδι», Νεολόγος Πατρών 22/8/1930)


«[…] Ένα από τα ειρηνικά αυτά χωριά των τεχνιτών είνε και το Καταφύγι επί των Πιερίων ορέων. Το Καταφύγι απέχει από την Αικατερίνη περί τας έξη ώρας. […] Όλοι οι Καταφυγιώται […] είνε ποιηταί και μουσικοί. Οι άνδρες κατά μεγίστην πλειοψηφίαν είνε υλοτόμοι. […] Καθώς ταξειδεύουν μπουλούκια-μπουλούκια με το πριόνι και το τσεκούρι στο χέρι και με τον ντορβά στον ώμο, βλέπετε και έναν στρογγυλόν όγκο πίσω στην πλάτη των. Είναι ο “Ταμπουράς” ο οποίος δεν λείπει από κανένα Καταφυγιώτη υλοτόμο. Το όργανο αυτό είνε το εθνικό όργανο των Καταφυγιωτών, δεν υπάρχει κανείς Καταφυγιώτης να μη παίζη Ταμπουρά, που είνε ένα είδος μικροτέρου μπουζουκιού και δεν εννοείται εις το Καταφύγι το επάγγελμα του υλοτόμου […] χωρίς την γνώσιν του ταμπουρά».

(Κώστας Φαλτάιτς, «Πώς οι λησταί της Θεσσαλίας εκδικούνται τους καταδότας –Μεταξύ μουσικής και αίματος», Η Βραδυνή 20/6/1928)

Ωραία λοιπόν η συσχέτιση ταμπουρά μπουζουκιού σύμφωνα με το μέγεθος, και ωραία που συγκεκριμενοποιείται αυτή η σχέση και στα μάτια μας σιγά σιγά. Επίσης είναι λογικό ένας υλοτόμος να παίρνει ενα σχετικά μικρό και βολικό στις μετακινήσεις όργανο

Αυτό που ίσως μένει είναι σιγά σιγά να αρχίσουμε να λέμε και “το μπουζούκι του Μακρυγιάννη”, (αυστηρή προσωπική άποψη) μιας και ο κατασκευαστής του, όπως όλα δείχνουν είναι ο Γάϊλας και προσδιορίζεται ως κατασκευαστής μπουζουκιών. Οι παραδόσεις είναι για να σπάνε μερικές φορές.