Κοιτάξτε εδώ.
Ε, καλά… Ένα αρθράκι που σκοπεύει σε σύντομη ενημέρωση όσων πανάσχετων ξένων θέλουν να ενημερωθούν για το τι είναι αυτό το ελληνικό (ή μήπως, ιρλανδικό;) όργανο με το περίεργο όνομα Bouzouki. Αναφέρει πάντως συντάκτες και παραθέτει βιβλιογραφία και άλλες πηγές. Δεν λέει χοντρές πατάτες (ψιλές μόνο), αλλά η βιβλιογραφία είναι χαρακτηριστική: ενώ απουσιάζει και ο Πέννανεν αλλά και η Καλλιμοπούλου, οι εργασίες τους διαφαίνονται μέσα από τις γραμμές, προφανώς τσιταρισμένες από κάποια κείμενα της παρατιθέμενης βιβλιογραφίας π.χ. The 19th-century bouzouki was indistinguishable from the Turkish bozuk κλπ… Εμάς, σε τι μπορεί να μας βοηθήσει;
carved = σκαφτό/σκαλιστό, μήπως έχει γίνει απλά τυπογραφικό λάθος;
Από την σελίδα της Βικιπαίδια περί κατασκευής πλοίων:
Η ομοιότητα “Carvel-built” και ντούγιες μουσικού οργάνου είναι εμφανείς.
Δίκιο έχεις Νίκο. Αλλά να μην το κοιτάγαμε; Εντάξει, τώρα που το είδαμε ξέρουμε ότι δεν είναι κανένα κείμενο αξιώσεων.
Από τη συζήτηση Αθήνα 19ος αιώνας μεταφέρω τα κάτωθι, σχετικά με δύο απεικονίσεις ταμπουροειδών:
Πρώτον.
Δεύτερον.
Η συζήτηση επεκτάθηκε και σε άλλους πίνακες, με και χωρίς όργανα. Εδώ μετέφερα όσα μου φάνηκαν σχετικά με το θέμα. Αν θέλετε να δείτε και τα υπόλοιπα, όπως μια εικόνα με κάποιο παλιό είδος τοξωτού ταμπουρά, πηγαίνετε στην αρχική συζήτηση.
Το Μουσείο Μπενάκη έβγαλε για το 2012 (και, με την ευκαιρία, καλή - αγωνιστική χρονιά σ’ όλους :)) έβγαλε λοιπόν ένα ημερολόγιο, που περιλαμβάνει φωτογραφίες ορισμένων αντικειμένων τις συλλογής του.
Ανάμεσα σ’ αυτές και μια κασέλα από τη Λέσβο, χρονολογούμενη αν δεν κάνω λάθος γύρω στο 1700 (ή 1800;), ζωγραφισμένη μ’ έναν άντρα που κρατά τον ταμπουρά του.
Το ημερολόγιο έπεσε στα χέρια μου τις μέρες των γιορτών που ήμουν Αθήνα και φωτογράφησα πρόχειρα με το κινητό τη σελίδα σκοπεύοντας να ανεβάσω τη φωτογραφία εδώ. Όμως κάποια στιγμή την έσβησα προκειμένου να τραβήξω τη φωτογραφία καλύτερα, πράγμα που στη συνέχεια ξέχασα να κάνω…
Όποιος λοιπόν είναι Αθήνα κι έχει όρεξη, μπορεί να αναζητήσει το εν λόγω ημερολόγιο και να πετύχει σε αυτό που εγώ απέτυχα, διαφορετικά όταν ξαναβρεθώ Αθήνα ελπίζω να θυμηθώ και να επαναλάβω την όλη προσπάθεια.
Αυτή η εικόνα δεν είναι;
Σε ελαφρώς καλύτερη ανάλυση εδώ. Φαίνονται τα “μάγουλα” του οργάνου, από διαφορετικό ξύλο απ’ ό,τι το υπόλοιπο καπάκι -όπως τα σάζια αλλά όχι υποχρεωτικά όπως όλοι οι άλλοι ελληνικοί ταμπουράδες- και το αρχοντικό ντύσιμο των ανθρώπων, δηλαδή η χρήση του οργάνου από την καλή κοινωνία (όπως άλλωστε, υποθέτω, και της ίδιας της τόσο πολυτελούς κασέλας).
— Νέο μήνυμα προστέθηκε στις 01:33 ::: Το προηγούμενο μήνυμα δημοσιεύθηκε στις 01:00 —
Πέρασα μια σκούπα όλες τις φωτογραφίες που έχουμε μαζέψει, και διαπίστωσα ότι αυτά τα “μάγουλα” είναι ένα χαρακτηριστικό που επανέρχεται αρκετά συστηματικά. Φαίνεται δε να συνδέονται και με ορισμένα σχήματα ηχείου.
Θέλω λοιπόν να ρωτήσω τους οργανοποιούς ή όποιον άλλον ξέρει: τι είναι αυτά τα μάγουλα; Γιατί υπάρχουν; Εξυπηρετούν κάτι άλλο εκτός από την αισθητική; Είναι πιθανό να ταιριάζουν με ορισμένα κατασκευαστικά χαρακτηριστικά και όχι με άλλα;
Αυτή είναι η εικόνα.
Παρόλο που η παραδοσιακή ζωγραφική δεν φημίζεται για την προοπτική της η τον ρεαλισμό της, μπορεί να πει κανείς σχεδον με σιγουριά από τον τρόπο που κρατάει τον ταμπουρά με το αριστερό χέρι (το χέρι σχεδόν τεντωμένο και σε απόσταση από τον κορμο) ότι το μάνικο είναι μεγάλο.
Παιδιά, αυτό το τραγούδι το ξέρετε; Παναγιώτης Τσορός, Ντούρου (μάλλον λάθος στην αρχική ετικέτα αντί Ντουντού), ΗΠΑ 1929.
Τι όργανο είναι αυτό που ακούγεται; Αν δεν είναι μαντολίνο, θα μπορούσε ενδεχομένως να είναι κάτι με εντέρινες χορδές (και με συγκερασμένα τάστα).
Γνωρίζει κανείς αν ο Τσορός είναι αυτός που εικονίζεται στο 1:27 του βιντέου; Αυτή τη φωτογραφία κάπου την είχαμε ξανασυζητήσει. Βαστάει μπουζούκι, το οποίο πρέπει να είναι 4χορδο και μάλιστα πιθανώς με κούρδισμα σε πέμπτες (κρίνοντας από το πάτημα που είναι σαν λαουτιέρικο).
Υπομονή…
Όπου να’ ναι ετοιμάζεται μια σημαντικότατη δουλειά με άγνωστα μέχρι στιγμής ηχογραφήματα και με πλήθος από νέα στοιχεία και ντοκουμέντα, τα οποία απαντούν (και λύνουν) πολλά από τα ερωτήματά μας!
περικλή, μήπως εννοείς στο 4:13 που κάποιος παίζει λαούτο; γιατί στο 1:27 είναι μάλλον ο καραμπάς που κρατάει ξεκάθαρα εξάχορδο όργανο -φαίνεται καλύτερα στο 1:00.
πάντως νομίζω πως ο τσορός παίζει μπάντζο.
Όχι, δεν έκανα λάθος στα δευτερόλεπτα. Τον μπουζουξή εννοώ. Στο 3χορδο - 4χορδο μπορεί να έκανα λάθος: ομολογώ ότι πιο πολύ στηρίχτηκα σε ό,τι σκόρπια θυμάμαι από κάποια άλλη συζήτηση για την ίδια φτγρ παρά σε λεπτομερή παρατήρησή της τώρα. (Βέβαια και τώρα που μ’ έβαλες να την ξανακοιτάξω πιο προσεκτικά, βλέπω ότι η άκρη της κεφαλής είναι εκτός φωτογραφίας, οπότε θα μπορούσαν να υπάρχουν άλλα δύο κλειδιά, ότι το μανίκι είναι αρκετά φαρδύ για 4χορδο, και ότι αν όντως είναι τετράχορδο με κούρδισμα σε 5ες τότε το πάτημά του είναι ο λεγόμενος «μάστορης», το ανοιχτό λα του κρητικού ή ρε των άλλων λαούτων.)
Α, ώστε μπάντζο, ε; Λογικό φαίνεται.
τζουμπους η μπαντζο…αλλα αφου ακουγεται συγκερασμενο…μαλλον το δευτερο…
συγγνώμη που επανέρχομαι, αλλά στο 1.00 έχει την φωτό σε μεγέθυνση και φαίνεται καθαρά πως δεν συνεχίζεται το καράουλο. επίσης μην ξεχνάμε πως οι τότε ταστιέρες ήταν φαρδύτερες και οι αποστάσεις των χορδών μεγαλύτερες. δεν θα διαφωνήσω για το πιάσιμο, μπορεί όντως να ήταν κουρδισμένο σε πέμπτες.
Δε θα επιμείνω, είναι πολύ πιθανόν να κάνω λάθος για τις τέσσερις χορδές. Αλλά όπως και να 'χει, πολύ ασχοληθήκαμε. Δεδομένου ότι ούτε ταμπουρά παίζει, ούτε “πρώιμο” μπουζούκι, ούτε είναι ο Τσορός, αλλά ούτε και ο Τσορός τελικά παίζει κάτι από αυτά τα όργανα, ας το θεωρήσουμε μια όμορφη παρένθεση όλο αυτό…
Εδώ ένα ενδιαφέρον βίντεο από το αρχείο της ΕΡΤ, με τη Δόμνα Σαμίου να καταγράφει “επί τόπου” τον Φουσταλιέρη. Εκτός από την αρχειακή αξία της καταγραφής, μου έκανε εντύπωση το πώς ο Στέλιος Φουσταλιεράκης, μιλώντας για το όργανό του, μεταπηδάει με χαρακτηριστή “ανεμελιά” από τον προσδιορισμό “μπουλγαρί” στον προσδιορισμό “μπουζούκι” ή μπουζουκάκι και πάλι πίσω. Χαρακτηριστικό για αυτό που έχουμε τονίσει, ότι οι ονομασίες στη συνείδηση του λαού είναι ακόμα και “σήμερα” μπερδεμένες.
στο τέλος του βίντεο εχει κουρδίσει κλασικά σε πέμπτες, φα#-σι-μι. στην αρχή όμως μοιάζει να είναι φα#-φα#-φα# ή φα#-ντο#-φα#! μπορεί να βοηθήσει κάποιος;
Με βάση μόνο αυτό που βλέπω στο βίντεο δεν μπορώ να πω κάτι. Γενικά για τα κουρδίσματα του μπουλγαριού πάντως:
α) Κούρδισμα όλα στην ίδια νότα: Δεν το έχω δει, ούτε σε μπουλγαρί ούτε σε άλλο όργανο, και επιπλέον δεν μπορώ να φανταστώ και σε τι θα χρησίμευε. Έχω δει να αναφέρεται ως πιθανό ένα τέτοιο ντουζένι στο μπουζούκι. Η προσωπική μου εικασία είναι ότι αποκλείεται να υπήρχε, και ότι όποιος το φαντάστηκε έχει παροδηγηθεί από τη λέξη «ανοιχτά» (που είναι όντως όνομα ντουζενιού).
β) Κούρδισμα σαν μπουζουκιού, 5η και 4η (τύπου ρε-λα-ρε): Πρέπει να το χρησιμοποιούσε ο Φουσταλιέρης. Προσωπικά και πάλι δεν το έχω εξακριβώσει, αλλά αυτό δεν αποδεικνύει τίποτε. Οι σύγχρονοι μπουλγαριτζήδες, Λαϊνάκηδες (Στέλιος, Λεωνίδας), Κουκλάκης*, μαθητές τους κλπ., γενικά κουρδίζουν σε σολ-ρε-σολ ή λα-μι-λα. Σίγουρα κάπου θα το βρήκαν, όχι από την κεφαλή τους (ιδίως αν σκεφτούμε ότι αρκετοί έχουν αποτυπώσει στους μπερντέδες των οργάνων τους με ευλαβική ακρίβεια και τις αποστάσεις των τάστων που έχει το όργανο του Φουσταλιέρη, παρόλο που μοιάζουν να είναι πιο πολύ συγκερασμένες με λιγάκι λάθος παρά να υπηρετούν κάποια συγκεκριμένη αρχή -αλλά όπως και να ‘χει δείχνει ότι αυτοί οι σημερινοί μουσικοί έχουν μελετήσει Φουσταλιέρη). Μπορούμε να πούμε ότι και το φα#-ντο#-φα# είναι ένα σολ-ρε-σολ που βγήκε λίγο πιο χαμηλό.
Εμένα με παραξενεύει αυτό το κούρδισμα. Όπως ξέρουμε πολύ καλά από το μπουζούκι, έχει την ιδιότητα να φέρνει όλους τους δρόμους στην ίδια τονική. Σε όλα τα κρητικά όργανα, από την ασκομαντούρα και το σφυροχάμπιολο μέχρι το βιολί, τη λύρα και το λαούτο, αλλά και στην ίδια τη μουσική ανεξαρτήτως οργάνων, ισχύει η βασική αρχή της τροπικότητας, ότι π.χ. το Ουσάκ παίζεται ένα τόνο πάνω από το Ραστ και στον ίδιο τόνο με το Χιτζάζ. Δεν ξέρω κατά πόσο οι Κρητικοί μουσικοί μιλούν και σκέφτονται έτσι, αλλά ότι έτσι πράττουν είναι πέραν αμφιβολίας -δεν έχει κανείς παρά να ακούσει μια οποιαδήποτε σειρά από σκοπούς (συρτά, κοντυλιές, οτιδήποτε) για να διαπιστώσει πώς γίνονται οι αλλαγές.
Μ’ ένα όργανο κουρδισμένο σαν μπουζούκι αυτό δεν μπορεί να εφαρμοστεί. Το μόνο που θα μπορεί κανείς να κάνει είναι να παίζει μεμονωμένα κομμάτια με αρχή και τέλος, και μάλιστα είτε μόνος του (χωρίς να συνοδεύεται από λαούτο ή να συνοδεύει λύρα) είτε ζητώντας από τους άλλους μουσικούς να ξανακουρδίσουν αλλιώς ή να μάθουν καινούργιους δακτυλισμούς. Ίσως αυτή η πρακτική, των τραγουδιών με αρχή και τέλος, να ίσχυε για τα λεγόμενα ταμπαχανιώτικα, με τα οποία γενικώς έχουμε ταυτίσει το μπουλγαρί. Ξέρουμε όμως ότι ο Φουσταλιέρης και γενικώς τα μπουλγαριά έπαιζαν και σε κανονικά γλέντια, με λύρα ή και χωρίς, και με το γνωστό ρεπερτόριο (όχι αστικά, καθαυτού κρητικά -συρτά κλπ.) όπου πάντα πολλοί σκοποί συνδέονται σ’ έναν μακρύ χορό.
Σκέφτομαι λοιπόν ότι ίσως το κούρδισμα σαν μπουζουκιού να το έμαθε ο Φουσταλιέρης από τους Πειραιώτες μπουζουξήδες που αναφέρει στο παραπάνω βίντεο, να θεώρησε ότι τον εξυπηρετεί για συγκεκριμένες δουλειές (όπως λ.χ. η ηχογράφηση) και να το εφήρμοσε, όχι όμως ως αποκλειστικό.
γ) Κούρδισμα σε 5ες: Έτσι έχει κουρδίσει εδώ. Για όλους τους παραπάνω λόγους εμένα μου φαίνεται ότι αυτό πρέπει να ήταν το βασικό κούρδισμα του μπουλγαριού. Προσφέρεται ιδανικά για τις αλλαγές δρόμου / τόνου σύμφωνα με τη γενική πρακτική των κρητικών (αλλά και με τη θεωρία και πρακτική κάθε τροπικής μουσικής).
Ότι ο Κουκλάκης κουρδίζει σαν μπουζούκι το ξέρω από τον ίδιο και από μαθητές του. Ωστόσο τώρα που έψαχνα να βρω κανένα βίντεο που να το δείχνει, δε βρήκα. Εδώ έχει κάποιο άλλο κούρδισμα: μήπως 4η + 5η (σολ-ντο-σολ) αντί 5η + 4η;
— Νέο μήνυμα προστέθηκε στις 16:34 ::: Το προηγούμενο μήνυμα δημοσιεύθηκε στις 15:58 —
Μιας κι ο λόγος για κουρδίσματα:
Ο ταμπουράς του Αγκίστρου έχει δύο χορδές και πολύ αραιούς μπερντέδες. Για το πώς άραγε να παιζόταν ένα τέτοιο όργανο, η απάντηση βρίσκεται βέβαια στη γνωστή πλην άφαντη εκπομπή. Μέχρι να την εντοπίσουμε, μια ιδέα μπορούμε να πάρουμε από το αλβανικό τσιφτελί, που κι αυτό είναι δίχορδο και αραιόταστο. Δύο κατατοπιστικά βίντεο εδώ και εδώ, τα οποία σχολίασα σ’ [u][b]αυτή[/b][/u] τη συζήτηση (#115).