Στο τέλος του τραγουδιού της Παπαγκίκα η τελευταία στροφή είναι:
Αποφάσισα να γίνω
Στην Αγιά Σοφιά κουπές
Να 'ρχονται να προσκυνάνε
…
Δεν βγάζω επακριβώς τον τελευταίο αυτό στίχο. Μήπως κάποιος έχει καταφέρει τίποτε; Διακρίνω τη λέξη “ρωμιές” είναι σωστή; Και πρίν από αυτή τι λέει; Αν έχει κανείς βγάλει το στίχο θα είμαι υποχρεωμένος βαθύτατα.
'Εχω μιά εκδοχή του στίχου από το Σύλλογο Μικρασιατών Ρεθύμνου και τον υπεύθυνο της χορωδίας τους (και καθηγητή μουσικής). Θα τη βρώ και θα σας τη στείλω. Πιθανόν να υπάρχουν και άλλες μορφές του στίχου με παραπλήσιο περιχόμενο.
Α. Ρ.
Ρέθυμνο
Ακούω, «τουρκοπούλες και ρωμιές».
Βεβαίως, αυτό νομίζω και έγώ, τουρκοπούλες και ρωμιές. και το επιβεβαιώνει ηχογράφηση που έχω από Παπαδάκη (ραδιόφωνο) με μπίντα γιάλα, δεκαετία '90.
(Άσχετος)
Απεφάσισα να γίνω στην Αγια Σοφιά κουμπές (=τρούλος),
νά 'ρχονται να προσκυνάνε Τουρκοπούλες και Ρωμηές
(Abramo V.)
Κουμπές στα τούρκικα είναι ο θόλος. Αρα για εκκλησία, σωστά είπς ο φίλος μας, είναι ο τρούλος.
Τα λόγια έτσι είναι σωστά.
Αγαπητοί Φίλοι,
Ευχαριστώ πολύ για την αμεσότητα των μηνυμάτων σας. Αυτό άκουγα κι εγώ αλλά δεν ήμουν σίγουρος. Μάλιστα το “Τουρκοπούλες” λέγεται δύο φορές αν δεν απατώμαι.
Ευχαριστώ.
Δαμιανός.
Το δίστιχο αυτό κυκλοφορεί σε διάφορους σκοπούς, διάφορων περιοχών του ευρύτερου ανατολικού Αιγαίου. Μεταξύ άλλων, το θυμάμαι (γραμμένο) σε παλιά βιβλία με παραστάσεις Καραγκιόζη, ως “σορτίτα” του Χατζηαβάτη, χωρίς βέβαια να δηλώνεται ο σκοπός. (Σορτίτα είναι το τραγούδι με το οποίο πρωτοεμφανίζεται στη σκηνή κάποιος χαρακτήρας.)
Φυσικά, από στόμα σε στόμα έχει αναπτύξει διάφορες παραλλαγές, για παράδειγμα το έχω ακούσει και με μαυρομάτες και ξανθιές αντί τουρκοπούλες και ρωμιές, αν και νομίζω ότι με τα δύο έθνη ο στίχος έχει μια ιδιαίτερη δύναμη που αλλιώς χάνεται.
Σωστό και λάθος δεν υπάρχει μεν (κατ’ αρχήν) στην προφορική παράδοση. Ωστόσο, μια άλλη παραλλαγή, που αντί «απεφάσισα να γίνω» λέει «ήθελα να πάω να γίνω», δείχνει να είναι η αρχική, και είναι πολύ πιο άρτια:
Δεν παίρνει κανείς την απόφαση να πάει να γίνει αρχιτεκτονικό στοιχείο της εκκλησιάς! Είναι μια φράση που δε βγάζει νόημα. Ενώ το «ήθελα» εκφράζει μια ευχή, και ο καθένας μπορεί να εύχεται οτιδήποτε, όσο ανέφικτο κι αν είναι ρεαλιστικά: ήθελα να 'μουνα πουλί, να 'μουνα αετός, πέρδικα, να 'μουν στα όρη χιόνι, να 'μουν αεράκι καπνός από τσιγάρο, να 'μουν άρωμα, καμία κοντόφθαλμη αντικειμενικότητα δε βάζει όριο στο τι εύχεται κάθε ποιητής.
Την αλλαγή «ήθελα να πάω να γίνω» > «απεφάσισα να γίνω» μπορεί να την έκανε κάποιος που παρασύρθηκε από άλλους παρόμοιους στίχους, π.χ. «απεφάσισα πουλί μου, απεφάσισε κι εσύ», «απεφάσισα τα μαύρα να τα κάνω φορεσιά», ή κάποιος που δεν ήξερε τι είναι ο κουμπές, και μετά να διαδόθηκε μηχανικά από όσους δεν πολυπρόσεχαν το νόημα. Είναι όμως απίθανο να μην πρόσεχε το νόημα ο αρχικός ανώνυμος στιχουργός.
Με τα δύο θρησκεύματα, καλύτερα, όχι έθνη. Ούτε η πρώτη, ούτε η τελευταία περίπτωση όπου Μουσουλμάνοι / - ες προσκυνούν σε χριστιανικές εκκλησίες και αντίστοιχα, Χριστιανοί σε μωαμεθανικούς ιερούς τόπους. Ο F. W. Hasluck στο δίτομο βιβλίο του «Χριστιανισμός και Ισλάμ την εποχή των Σουλτάνων» αναφέρει το λιγότερο 300, ίσως και πάνω από 500 τέτοια παραδείγματα. Ειδικά η επίκληση χριστιανών αγίων από «άπιστους μουσουλμάνους» για θαυματοποιό παρέμβαση είναι συχνότατη, ενώ το αντίστροφο δεν συνέβαινε. Ο λόγος είναι, απλά και μόνο, ότι η μουσουλμανική θρησκεία δεν παραδέχεται θαύματα που να έγιναν με παρέμβαση αγίων της θρησκείας αυτής, τη στιγμή όμως που η ανάγκη απλών, αμόρφωτων ανθρώπων για βοήθεια από όποιον άγιο όποιας θρησκείας, είναι βεβαίως πολύ πιεστική και πρέπει να εκδηλωθεί κάπου, οπουδήποτε….
1 «Μου αρέσει»
Και να μην ξεχνάμε και το εννοιολογικά πρώτο δίστιχο του δημοφιλέστατου και σήμερα τραγουδιού, που για κάποιους λόγους έχει ξεχαστεί:
Άσπρη μου παχειά σουλτάνα, την καρδιά μου ράϊσες
Και τον νου μου τον επήρες και τον εβαλάντωσες.