«Είσαι πόντος έξτρα» ακούγεται στην ομώνυμη σύνθεση του Γρηγόρη Ασίκη, που ηχογραφήθηκε το 1935, με τη Γεωργία Μηττάκη και ένα χρόνο μετά, με τη Ρίτα Αμπατζή.
Κατ’ αρχήν, τo “πόντος» εδώ δεν έχει σχέση με το πέλαγος και την ανοικτή θάλασσα.
Δεν συναντάμε στο λαϊκό μας τραγούδι ή στη λογοτεχνία άνθρωπο να παραβάλλεται με τον πόντο, με τη σημασία αυτή, του πελάγους.
[Αντίθετα, συναντάμε την παραβολή με θάλασσα, πλατιά, φουρτουνιασμένη, ακύμαντη κ.λπ.]
Στη φράση «πόντος έξτρα» φαίνεται να ισχύει το β’ - γ’ από τις παρακάτω σημασίες της λέξης “πόντος”:
α. μονάδα μέτρησης σε τυχερά παιχνίδια ή αθλητικές αναμετρήσεις
β. πλεονέκτημα σε παιχνίδι ή στοίχημα, το κέρδος
γ. ποσοστό συμμετοχής σε εργασία ή επιχείρηση
δ. θηλιά σε πλεκτό, νάυλον κ.λπ.
ε. υπαινιγμός, υπονοούμενο
Στη λαϊκή μας γλώσσα, συναντάμε να λέγεται για κάποιον: «είναι γερός πόντος», π.χ. στη χαρτοπαικτική ορολογία ή στον κόσμο των επιχειρήσεων και έχει την έννοια «είναι πανέξυπνος», επομένως πρέπει να προσέξουμε την περίπτωσή του, γιατί μπορεί να γίνει επικίνδυνος.
Αυτή τη σημασία φαίνεται να έχει και εδώ.
[ΕΤΥΜ.< βεν. ponto =αιχμή, άκρη, μύτη < λατιν. punctum, γι’ αυτή, τη β’ σημασία]
Ισως θα έπρεπε να είναι ξεχωριστή περίπτωση ση: α) Μονάδα μέτρησης μήκους: 1 πόντος = 1 εκατοστό. Ένα μέτρο (1 m) ισοδυναμεί με 100 εκατοστά, δηλαδή 100 πόντους.
1)«πόντος» (< ιταλ. punto)[…] ιδίως δε υποθετικόν σημείον λαμβανόμενον ως μονάς μετρήσεως βαθμολογικής εις τα τυχηρά παίγνια […] μτφ. (είναι) γερός πόντος: ειρων. επί ανθρώπου επιτηδείου, απατεώνος, εφ’ ού δεν δύναταί τις να έχη εμπιστοσύνην
(Πολύτομο Δημητράκου, αντίστοιχα και του Σταματάκου)
2)φρ. ειρων. «γερός πόντος»: άνθρωπος που δεν έχει μπέσα
(Σύγχρονον Λεξικόν της Ελληνικής Γλώσσης [επιτροπής φιλολόγων] 1961)
Έτσι όπως εγώ, τουλάχιστο, το βλέπω, η χρήση της λέξης στην «υπόθεση» του τραγουδιού του Ασίκη είναι σίγουρα με αρνητικό νόημα («είσαι κατεργάρα, θα με παρατήσεις») άρα το πλησιέστερο από τις έννοιες (α μέχρι ε) θα ήταν το ε, που όμως δεν θα με κάλυπτε πλήρως. Σε συνδυασμό και με την πρόταση του Άνθιμου, ίσως να λέγαμε
πόντος έξτρα: επιτήδειος, καταφερτζής, κατεργάρης
Εντύπωση μου κάνει πάντως, ότι η καταγγελία αναμενόμενης κατεργαριάς γίνεται από τον άντρα για γυναίκα, ενώ εγώ θα την περίμενα από γυναίκα για συμπεριφορά άντρα.
Έτσι είναι. Δεν πρόκειται ούτε για σημασία α, ούτε β, ούτε μονάδα μήκους ή βαθμολογίας, αλλά για έκφραση.
Όλες οι κυριολεκτικές σημασίες (με μια επιφύλαξη για το ε: υπαινιγμός, σπόντα) είναι παραλλαγές της ίδιας βασικής έννοιας, «μονάδα μιας κλίμακας». (ιδίως μάλιστα μονάδα που σημειώνεται και οπτικά με τη μορφή σημαδιού - θυμίζω ότι κατ’ αναλογίαν προς το πόντος = 1 cm υπάρχει και γραμμή = 1 mm), αλλά θα ήταν τελείως μάταιο να διερωτηθούμε αν η έκφραση αποτελεί μεταφορική χρήση της μιας ή της άλλης από αυτές τις σημασίες, ή από όλες συλλήβδην.