Αυτός έχει γράψει για τη Κάρπαθο, όχι για τα Δωδεκάνησα. Τα βιβλία του είναι πολυ σημαντικές πηγές, πράγματι.
Εδώ συμβαίνουν δύο πράγματα:
Το ένα, είναι ότι οι περισσότεροι τόποι έχουν βγάλει από έναν λόγιο που υπήρξε ο κατεξοχήν μελετητής της ιδιαίτερης πατρίδας του. Για την Κάρπαθο αυτός ήταν ο Μ. Μιχαηλίδης Νουάρος. Για τη Σάμο, επί παραδείγματι, σε αντίστοιχη γενιά ήταν ο Επαμ. Σταματιάδης, για άλλα μέρη άλλοι, και ο καθένας από αυτούς έχει δημοσιεύσει μελέτες και για την ιστορία, και για τον λαϊκό πολιτισμό, και για τη διάλεκτο κλπ κλπ…
Το άλλο είναι ότι ειδικά τα δημοτικά τραγούδια της Καρπάθου είναι όσα η άμμος της θαλάσσης. Η πιο πρόσφατη σχετική έκδοση (που έχει λάβει υπόψη της όλες τις παλιότερες + πρωτότυπη επιτόπια έρευνα) είναι του Μανόλη Μακρή, σε 1100+ σελίδες, 2007, που τώρα διαβάζω ότι έβγαλε και δεύτερο τόμο! Επομένως ο Μιχαηλίδης Νουάρος, που βρήκε ελάχιστο υλικό να έχει ήδη εκδοθεί πριν από τον ίδιο (σε αντίθεση με τον σημερινό Μακρή) αλλά είχε εύκολη πρόσβαση σε άπειρο αδημοσίευτο, είχε μεγάλο πεδίο μελέτης και δημοσιευμάτων.
Υπάρχει το γνωστό (και από το σχολείο) ποίημα του Καβάφη « Πάρθεν», όπου ο ο ποιητής περιγράφει πώς, διαβάζοντας μια μέρα δημοτικά τραγούδια, έπεσε σ’ ένα ποντιακό για την Άλωση που τον συγκίνησε ιδιαίτερα. Λοιπόν ναι, ο Καβάφης πράγματι διάβαζε δημοτικά τραγούδια: το γεγονός ότι έγραψε αυτή την κριτική για μια πρόσφατη τότε έκδοση είναι ένα πολύ χειροπιαστό στοιχείο - δεν έτυχε απλώς να διαθέτει μία συλλογή όπου βρισκόταν και το ποντιακό, ήταν συστηματικός.
Ο γιος του. Ο διάσημος όμως γιος του ήταν ο Γεώργιος, νομικός.
1 «Μου αρέσει»
Και η άχρηστη πληροφορία της ημέρας:
Στην εικόνα του #125 (κατάλογος από δημοπρασία παλιών βιβλίων), συμβαίνει να έχω το Νο 1223, σ’ αυτή την ίδια έκδοση, και μάλιστα, κατά σύμπτωση, το ξεφύλλιζα αυτές τις μέρες.
άσχετο, αλλά κάντε ένα ζουμ στην εικόνα, τι μου θυμίζει…
1 «Μου αρέσει»
Και το βιβλίο με τον αριθμό 1224 είναι του Μιχαηλίδη-Νουάρου.
Για το τρίτο του 1928 τα έχουμε πει. Ο πρώτος τόμος από τα “Λαογραφικά Σύμμεικτα Καρπάθου” (1932) είναι το παρακάτω βιβλίο.
Για τον Β΄ τόμο του 1934 δεν βρήκα εικόνα.
Θα ακολουθήσουν μερικά δημοσιεύματα με δημοτικά της Καρπάθου που έχουν βρεθεί από εφημερίδες και περιοδικά.
Από την ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΜΟΣ Η ΤΕΥΧΟΣ Γ-Δ 1921.
Για καλύτερη ανάγνωση, δεξί κλικ στο αρχείο και άνοιγμα νέου παραθύρου.
Μαστρο Χρήστος από το Καστελόριζο, λυράρης, λοιπόν…
Βιβλίο του Βροντή;
Ήταν γνωστός; Υπάρχει κάτι ιδιαίτερο μ’ αυτόν;
Και κάτι που μου ήρθε στο μυαλό, διαβάζοντας τα τραγούδια: Σε ένα απ’ αυτά μνημονεύεται ο Άγιος Νικόλας των Μυρών. Είχα την τύχη, συνεπιβάτης σε καΐκι φίλου τη δεκαετία του 80, να επισκεφτώ το εντυπωσιακότατο πρώην μοναστήρι του Άγιου Νικόλα των Μυρών, στα νότια μικρασιατικά παράλια. Παντελώς αγνοημένο, τότε, από την τουρκική πολιτεία και παντελώς αφύλαχτο (όποιος ήθελε, μπορούσε να αφαιρέσει κινητά πράγματα από το μοναστήρι). Εντύπωση μου έκανε, επειδή το μοναστήρι λειτούργησε μέχρι τον 13ο, χοντρικά, αιώνα, η είσοδος σε ένα κελί που βρισκόταν περίπου μισό μέτρο κάτω από την (σημερινή) επιφάνεια της θάλασσας, με αποτέλεσμα το κελί να είναι πλημμυρισμένο με νερό.
1 «Μου αρέσει»
Δεν έχω ξανακουσει για λυράρη απο το Καστελλόριζο, για λύρες ναι, από τα τραγούδια τους, αυτό μου έκανε εντύπωση εμένα…
1 «Μου αρέσει»
Δεν έχει, γιατί αυτό (το ποντιακό) δεν είναι σατιρικό. Είναι το γνήσιο παράπονο μιας καματερής που η πεθερά της τη λέει ακαμάτρα άδικα.
1 «Μου αρέσει»
Διαβάζοντας τα βιβλια του Βροντή βρήκα και μια παραλλαγή του “Πραματευτή” με πολύ περισσότερα στοιχεία για τον τόπο που πραγματοποιήθηκε το γεγονός.
Πώς εμπλέκεται ο Μωρηάς με της (μ)παρ(μ)παριάς τα μέρη;
Είναι μακριά και τα δύο.
-Ε διαβάτη, μήπως έρχεσαι από την Ευρώπη;
-Όχι κυρά, από το χωριό μου. Και πού είναι αυτή η Ευρώπη;
-Να, ξέρω κι εγώ; Εκεί που είναι το παιδί μου.
(Από μνήμης παράφραση από το Αμάρτημα της Μητρός μου, Γ. Βιζυηνού)
Δε μπορώ να πω πως συμφωνώ. Οι Ροδίτες είχαν στη γνώση τους τη Μπαρμπαριά ως τη πηγή των πειρατών, για αυτούς όλοι οι πειρατές από εκεί έρχονταν.
Είναι επίσης σημαντικό το ότι, οι χωρικοί δεν είχαν κάποια σημαντική μόρφωση, οπότε μπορεί να μπέρδευαν τα μέρη ή και να το έλεγαν απλά για να γίνει η ρίμα.
Αυτό που σε εμένα φαίνεται ενδιαφέρον, είναι ότι πρόκειται τη μόνη παραλλαγή, από αυτές που ξέρω τουλάχιστον, που αναφέρει το τόπο που διαδραματίστηκε.
Αρχικά, ότι ο φόνος έγινε στον Μωριά,
Δεύτερον, ότι μαθαίνουμε τη καταγωγή του πρωταγωνιστή, μισός Αξιώτης, μίσος Παριανός, όπως και ο κλέφτης αδερφός του.
Τρίτον, ο (μ)παγλαμάς που σαν όργανο δε έχουμε στοιχεία οτι υπήρχε στη Ρόδο, αλλά αναφέρεται σαν κάτι φυσιολογικό που όλοι ξέρουν.
Το τρίτο, ίσως είναι υπερβολή δική μου…
Το όργανο που υπονοείται με την ονομασία μπαγλαμάς, μπορεί να είναι οποιουδήποτε, πραγματικά οποιουδήποτε μεγέθους μακρυμάνικο λαουτοειδές, κάτι που συχνά αναφέρεται σε δημοτικά τραγούδια αφού πράγματι, πολλοί μη επαγγελματίες μουσικοί συνόδευαν το τραγούδι τους με τέτοια και παρεμφερή όργανα.
Είναι το τραγούδι τόσο καινούργιο, ώστε να ξέρουμε περίπου χρονολογία για το περιστατικό; Η χρήση της λέξης λο(γ)άρι για μεγάλη ποσότητα ακριβών νομισμάτων, μάλλον παραπέμπει σε εποχή ακόμα και προ 19ου αιώνα, για το περιστατικό.
Ποιο περιστατικό; Παραλογή είναι. Άχρονη, όπως κατ’ ουσίαν είναι οι παραλογές.
Μιλάει για την αδερφομαχαιριά, που είναι η μόνη που δεν υπάρχει γιατρός να τη γειάνει, και δευτερευόντως για θέματα όπως η ξενιτιά που κάνει τ’ αδέρφια να μη γνωρίζονται, τους κινδύνους στα ταξίδια από τη ληστεία κλπ… Όχι για πράγματα που υποτίθεται ότι συνέβησαν όντως.
Είναι και αυτό μια πιθανότητα, όπως και το να προέρχεται από αληθινή ιστορία-ιστορίες που εκείνη τη περίοδο ήταν πραγματικότητα.
Πραγματική ιστορία, δηλαδή να τον σκότωσε στα βουνά στην ερημιά, πάνω στο ψυχομάχημα να κάναν την αναγνώριση, και μετά να τον πήγε στον γιατρό; Που είχε την έδρα του ποιος ξέρει πόσες μέρες δρόμο μακριά;
Εντάξει, δεν μπορεί κανείς να το αποκλείσει αλλά σίγουρα είναι ελάχιστα πιθανό. Κατά τη γνώμη μου οι χαρακτήρες, οι διάλογοι και η υπόθεση με τις λεπτομέρειές της είναι καθαρά ιδεοτυπικά.
Εν πάση περιπτώσει, στην παραλλαγή του Νικολάου Πολίτη δεν υπάρχει τόπος της μάχης, η δε καταγωγή των δύο αδερφών είναι πάλι από δύο μέρη, Γιάννενα και Πόλη. Εδώ (σελ. 385-387 της έντυπης σελιδαρίθμησης) έχει μια ποντιακή παραλλαγή που μόνο στα χοντρά χοντρά συμπίπτει με τις άλλες, και μία από την Πάρο όπου η μάχη γίνεται καθ’ οδόν από την Πόλη προς τη Βαβυλώνα (νομίζω η Βαβυλώνα είναι ξεκάθαρο ότι σημαίνει «δεν έχει σημασία πού, απλώς πολύ μακριά»), και η καταγωγή είναι πάλι από Γιάννενα και Πόλη.
Στο βιβλίο του Κλαδάκη (σίγουρα το ξέρει ο Νίκος Τζ.) έχει μια παραλλαγή καταγεγραμμένη στην Έμπωνα της Ρόδου, χωρίς τόπο μάχης, με καταγωγή «η μάνα μου 'πού το Ναζλί κι ο κύρης μου νησιώτης». Σε καρπάθικη παραλλαγή που βρίσκω στη «Μούσα Ολύμπου Καρπάθου» το φονικό γίνεται στης Ρούμελης τα μέρη και η καταγωγή είναι από Χανιά και Βόλο.
Φαίνεται να είναι σταθερό στοιχείο ότι από αλλού ήταν η μάνα κι από αλλού ο πατέρας. Ίσως για να είναι πιο χαρακτηριστικό και να γίνει πιο εύκολα η αναγνώριση.
Όπως μπορεί κανείς να διαβάσει στο λινκ που έδωσα παραπάνω, ο Ν. Πολίτης (ο παλιός), βάσει κάποιων στοιχείων που εντόπισε σε ορισμένες παραλλαγές, έχει διατυπώσει την υπόθεση ότι ίσως στην αρχική εκδοχή του τραγουδιού οι αντίπαλοι αγνώριστοι αδελφοί δεν ήταν ληστής και πραματευτής αλλά πολεμιστές.
Υποθέτω ότι σίγουρα θα έχει πει κάτι επ’ αυτού και ο Αλέξης Πολίτης (που έσπασε και ξανάριξε όλη τη διαίρεση των τραγουδιών σε ακριτικά, παραλογές κλπ.), καθώς και ο Παντελής Μπουκάλας, αλλά δεν ξέρω αν εξυπηρετεί σε τίποτε αυτή τη στιγμή να κατεβάσω τόσα βιβλία…
Συμπλήρωσις:
Και μια κρητικιά παραλλαγή, χωρίς τόπο, χωρίς καταγωγή, με διαφορετική (και ποιητικά γοητευτική) διαδικασία αναγνώρισης:
2 «Μου αρέσει»