Μίλησα με τον αδερφό μου. Οι όροι τσακίσματα και γυρίσματα υπάρχουν και σε συσχετισμό με την εκφορά του λόγου, ανεξάρτητα από την ανέλιξη της μελωδίας. Η διαφορά μεταξύ των δύο όρων είναι μικρή: τσάκισμα λέμε όταν κάποιες λέξεις παρεμβάλλονται στο κυρίως κείμενο, συνήθως χωρίς σύνδεση με την υπόθεση του τραγουδιού, αν υπάρχει τέτοια. Γύρισμα είναι όταν προστίθεται άλλος στίχος ή ημιστίχιο μετά την πλήρη εκφορά του κυρίως στίχου ή ημιστιχίου, πάλι χωρίς σχέση με το κυρίως νόημα. Άρα, όταν τραγουδάμε “σ’ αυτή την τάβλα που ΄μαστε, μαυρομάτα μου γραμμένη” είναι τσάκισμα, το “Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά, ψηλή μου δεντρολιβανιά” είναι γύρισμα. Υπάρχει κάποια σύγχυση, δηλαδή, μεταξύ των δύο όρων.
Το γύρισμα “στα τρία” (σε τσάμικο, σε καγκέλι, σε καρσιλαμά κλπ.) σχετίζεται αποκλειστικά με τη μελωδία και το ρυθμό και συχνά είναι σκέτο οργανικό, χωρίς στίχο.
Παραδοξολόγε, εφόσον δεν υπάρχει ενιαία ορολογία, ή θα φτιάξεις τη δική σου για να μπορείς να συνεννοηθείς με τους συνομιλητές σου, στηριζόμενος σε κάποιαν από τις υπάρχουσες, ή θα υιοθετήσεις την ορολογία της συγκεκριμένης περιοχής, αν την ξέρεις.
Προς το παρόν, σύμφωνα με την ορολογία που ξέρει ο Νίκος αυτά είναι γυρίσματα. Σύμφωνα με αυτήν που ξέρουμε το Κουτρούφι κι εγώ, που είναι νησιώτικη, είναι τσακίσματα!
Πριν λίγα χρόνια είχαμε κάνει μια συζήτηση με αφορμή το βιβλίο που είχε τότε πρόσφατα βγάλει για το δημοτικό τραγούδι, ως κείμενο πάντα. Ψάχνω τώρα κάμποση ώρα και δεν μπορώ να τη βρω. Το πιο αξιοσημείωτο που θυμάμαι από το ίδιο το βιβλίο είναι ότι περνά από ριζική αναθεώρηση τη διαίρεση του Ν.Γ.Πολίτη σε ακριτικά-παραλογές-κλπ., δίνοντάς της μια πιο σύγχρονη και ρεαλιστική μορφή.
Να κάνω δυο ερωτησούλες ακόμα, μιας και έχουμε μαζευτεί εδώ:)
Η πρώτη σε σχετικούς και φιλολόγους…
Ακούγεται έτσι:
«Δεν ματα είχα ιδεί (ματαϊχαϊδεί), δεν ματα είχα ιδεί, δεν ματα είχα ιδεί σαν τέτοια λυγερή, σαν τέτοια λυγερή»
Ποιά ορθογραφία προτείνετε;
Η δεύτερη σε σχετικούς και ομιλούντες την γερμανική…
Συμφωνείτε με την παρακάτω μετάφραση/απόδοση του στίχου στα γερμανικά; Έχετε κάποια άλλη πρόταση;
“Ich hatte noch nie so eine Anmutige gesehen”
Κολλάω στην απόδοση της λέξης «λυγερή», όπως καταλαβαίνετε
Θα έβαζα “ματαείχα ιδεί”. Για τη μετάφραση, θα προτιμούσα κάτι σαν “Nie davor habe ich eine so grazioese junge Frau gesehen”. Αν επιμένεις στο Anmut, τότε “so ein anmutiges Maedchen” ή junge Frau. Σκέτο, το eine Anmutige, ως ουσιαστικό, δεν μου ηχεί ωραία. Θα το προτιμούσα ως επίθετο.
Ηρέμησε, δεν χρειάζεται να σπάσεις το πισί… Το έβαλα σε παρένθεση για να μεταφέρω (κάπως) το πως ακούγεται και όχι σαν πρόταση ορθογραφίας.
Η εικόνα που μου δημιουργεί η λέξη λυγερή, χρειάζεται μια παράγραφο τουλάχιστον, ώστε να αποδοθεί από μένα στα γερμανικά. Ρωτάω με την ελπίδα, κάποιος να γνωρίζει μια ανάλογη ή παρόμοια λέξη από την γερμανική λογοτεχνία.
Προσπαθώ να μεταφράσω κάποιους στίχους (ή μέρος των στίχων) στα γερμανικά κι όταν θα τελειώσω, θα σας ενημέρωσω αναλυτικά για αυτή την εργασία μου. Πάνω-κάτω 70 τραγούδια.
Δεν είμαι όμως τόσο δυνατός στα γερμανικά και η γυναίκα μου που είναι, υστερεί στα ελληνικά της. Γι αυτό ζητώ και την βοήθειά σας συχνά-πυκνά, ώστε η τελική επιμέλεια από τους ειδικούς να μην κοστίσει σε χρόνο και χρήμα.
-Τ.Ε.Ι. έχω τελειώσει Σ.Δ.Ο. – Διοίκηση Επιχειρήσεων. Δεν είχα ανάλογους τίτλους και σπουδές σε σχέση με τα πράγματα που ασχολούμαι (έρευνα, μουσική, μουσικοπαιδαγωγική…) αλλά η Γερμανία δίνει την δυνατότητα για πολλά σεμινάρια και περαιτέρω εκπαίδευση και με τα χρόνια απέκτησα κάποια «χαρτιά». Δια βίου μάθηση.
Έχω και μια ιστοσελίδα, όπου μπορείς να ρίξεις μια ματιά. Είναι ανημέρωτη όσον αφορά τις επόμενες δραστηριότητες αλλά κάτι θα δεις. Paradoxon-klangorchester.de
Ελπίζω να την ενημερώσω τώρα τις γιορτές, που θα είναι και η γυναίκα μου όλη μέρα στο σπίτι (δασκάλα) γιατί μεγαλώνω παράλληλα και ένα παιδάκι 17 μηνών και όπως καταλαβαίνεις δεν μένει χρόνος (και δεν είμαι και o μικρότερος πλέον).
Δεν τίθεται θέμα επιλογής: ένας είναι ο ορθός τύπος (“ματαείχα”).
Ως προς το “ιδεί” ή “δει”, αναλόγως τι ακούγεται: εάν ακούγεται το “ι”, τότε “ιδεί”, εάν όχι, τότε “δει”.
Ναι, ακούγεται «ιδεί», όπως και αρχικά είχα γράψει και έτσι κατέγραψα και τον στίχο… Με βάζει σε σκέψεις όμως και η άποψη του Γιάννης Ανώνυμος, ως προς τον τονισμό στο «α» γιατί έτσι πραγματικά ακούγεται.
Βέβαια και άλλες πολλές λέξεις τονίζονται αλλού όταν τραγουδιούνται χωρίς αυτό να σημαίνει ότι πρέπει να τους αλλάξουμε την ορθογραφία.
Ματά δεν είναι λέξη. Όπως για παράδειγμα δεν υπάρχει λέξη ξε. Ματαβλέπω, και όχι ματά βλέπω, όπως ξεγράφω και όχι ξε γράφω.
(Αν είναι να το φιλολογήσουμε το πράγμα, αυτά είναι αχώριστα μόρια, δηλαδή “λέξεις” που δεν απαντούν ποτέ αυτοτελώς αλλά μόνο ως συνθετικά άλλων, σύνθετων, λέξεων.)
Ωστόσο, δύο παρατηρήσεις:
α) «ματαείχα δει» μου ακούγεται κάπως ασυνήθιστο. Όχι ως προς τον τονισμό ή την παρουσία/απουσία του κάθε [i] και του κάθε φθόγγου γενικότερα, αλλά γιατί θα περίμενε κανείς μάλλον «είχα ματαδεί». Αλλά αν έτσι το λέει, πάσο.
β)
Και το μέτρο προς τα κει μας πάει:
τάτα τάτα τα / τάτα τάτα τα
(δε ματάχα δει / δε ματάχα δει)
και όχι
τάτα τατάτα τα / τάτα τατάτα τα
(δε ματαείχα δει / δε ματαείχα δει)
Θα γράψεις ματάχα (μονορούφι, χωρίς απόστροφο) ή ματάειχα (με ει) ανάλογα με το τι ακούς να λέει ο άνθρωπος, και αντίστοιχα δει ή ιδεί.
Και εφόσον λες ότι ακούγεται [ματαϊχαϊδεί], τελικά η σωστή γραφή είναι ματάειχα ιδεί.
Ως προς τη λυγερή:
Γερμανικά δεν ξέρω. Ωστόσο δε μου φαίνεται περίεργο να μην υπάρχει η λέξη στα γερμανικά, συμβαίνει αυτό με λέξεις έντονου συναισθηματικού και υποκειμενικού φορτίου. Από το να γράψεις παραγράφους εξηγώντας, το καλύτερο μού φαίνεται να βάλεις μια γερμανική λέξη που έστω και με πολύ χαλαρή αντιστοιχία να σημαίνει όμορφη κοπέλα. Τώρα αν είναι όμορφη γι’ αυτό ή για κείνο το χαρακτηριστικό της, λίγο ενδιαφέρει. (Προφανώς δε θα βάλεις καμιά λέξη που να σημαίνει «χοντρή και όμορφη», ντάξει!)
Άλλωστε στα δημοτικά πολύ συχνά λένε «λυγερή» εννοώντας στην ουσία απλώς «κοπέλα».
Ξέρουμε κάποια λέξη που να σημαίνει κοπέλα, να υπονοεί ότι είναι και όμορφη, και να τη χρησιμοποιούν περισσότερο οι χωριάτες και οι ποιητές και λιγότερο οι ομιλητές της στάνταρ σχολικής γερμανικής; Αυτήν θέλουμε.
