Ρίχνω το γυαλί στον πάτο - Βάρκα Γιαλό

Στίχοι & Τραγούδια
21

Γεια σας.

Παραθέτω ολόκληρο το απόσπασμα:

{«Η σχέση του δημοτικού μας τραγουδιού με το ρεμπέτικο είναι ένα θέμα που αξίζει να εξεταστεί προσεκτικότερα, τόσο από τη φιλολογική, όσο και από τη μουσικολογική του άποψη. Μια τέτοια μελέτη θα μπορούσε να ξεκινήσει από το τραγούδι “Βάρκα Γιαλό” του Τσιτσάνη, που κυκλοφόρησε σε δίσκο της Odeon το 1946. Εδώ ο συνθέτης, αφού δανείζεται τη μελωδία και εν μέρει το κείμενο ενός θρακικού τραγουδιού, του προσδίδει ρεμπέτικο ύφος, με τον τρόπο που το ενορχηστρώνει, την οργανική εισαγωγή και τις συγχορδίες που του προσθέτει…

Μια άλλη, εντελώς άγνωστη και ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα περίπτωση ρεμπέτικου τραγουδιού που χρησιμοποιεί δημοτική μελωδία είναι η «Πολίτισσα» του Βαμβακάρη, που κυκλοφόρησε σε δίσκο της Parlophone το 1939.
Η ιδιαίτερη σχέση του δημοτικού τραγουδιού με το ρεμπέτικο τραγούδι αποτελεί το θέμα της πολύ προσεγμένης μελέτης του Μάρκου Φ. Δραγούμη, προϊσταμένου του «Μουσικού Λαογραφικού Αρχείου του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών» και καθηγητή του Ωδείου Αθηνών. Πρόκειται για μελέτη μουσικολογική, και ως εκ τούτου πολλές «μουσικοτεχνικές» λεπτομέρειες τη συνθέτουν, ωστόσο το συμπέρασμά της μπορεί να γίνει κατανοητό εύκολα και από μη ειδικό, χάριν του απλού ύφους και της αναλυτικής γραφής του κ. Δραγούμη, ο οποίος χρησιμοποίησε πολύ εύστοχα, για την προσέγγιση του θέματος, το παράδειγμα του πολύ γνωστού σκοπού της «Πολίτισσας». Η παρακάτω μελέτη αποτέλεσε αντικείμενο σχετικής ομιλίας του κ. Δραγούμη, επ’ ευκαιρία της αφιερωμένης στο μεγάλο μουσικοδιδάσκαλο Σπύρο Περιστέρη, μουσικολογικής σύναξης της 10ης και 11ης Νοεμβρίου του 2000, η οποία πραγματοποιήθηκε στο Μέγαρο της Ακαδημίας Αθηνών και βρίσκεται δημοσιευμένη σε σχετικό τόμο – δημοσίευμα του «Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας» της Ακαδημίας Αθηνών, με τίτλο «Οι δύο όψεις της ελληνικής μουσικής κληρονομιάς», εκδ.2003. }

Είναι απόκομμα από εφημερίδα, “Τα Νέα”.

Ελένη.

Θα επανέλθω με περισσότερα στοιχεία, από παραδοσιακά δημοτικά της Θράκης… γιατί αυτή τη στιγμή δεν μπορώ να θυμηθώ περισσότερα διαφωτιστικά…

(Το μήνυμα τροποποιήθηκε από τον/ην Ελένη 26 Μάρτιος, 2006)

22

Εχω την εντύπωση ότι η εκτέλεση του “Μας πήγαν εξορία” με τον Κατσαρό είναι μεταπολεμική (δεν είμαι όμως σίγουρος). Αν συμβαίνει αυτό, τότε πιθανότερη περίπτωση είναι η αναφορά στους εξόριστους της Ελ Ντάμπα (υπάρχει παραλλαγή με τέτοιους στίχους) που αναφέρει πιο πάνω ο ΚΦ. Να το ψάξουμε πάντως γιατί είναι ενδιαφέρον.

23

Μάλλον εγώ σας μπέρδεψα…

Λοιπόν: Το 1937 οι εξόριστοι του Μεταξά τραγουδούσαν το:

«Δεν το πίνουμε το γάλα, βάρκα - γιαλό
δεν το πίνουμε το γάλα,
ούτε και τη μαρμελάδα,
αχ να σε χαρώ, βάρκα - γιαλό…

Αυτό το τραγούδι ηχογραφήθηκε στην Αμερική από το Γ. Κατσαρό-Θεολογίτη το 1947.

Το στρατόπεδο Ελ Ντάμπα λειτούργησε στην Αίγυπτο, το 1944. Μαρτύρησαν εκεί 12.000 άνθρωποι…

Εκεί ειπώθηκε άλλη παράφραση του¨"βάρκα γιαλό", η εξής:

«Θα σας πω μιαν ιστορία
από την αιχμαλωσία,

  • βάρκα γιαλό -

Κάποια μέρα του πολέμου
(δεν το πίστευα ποτέ μου)

  • βάρκα γιαλό -

Οι Εγγλέζοι μας κυκλώσαν
με τα τανκς και μας τσακώσαν,

  • βάρκα γιαλό -

Μας επήραν τα ρολόγια,
με το ξύλο, με τα λόγια

  • βάρκα γιαλό -

Στ’ αυτοκίνητα μας βάλαν
και την πίστη μας εβγάλαν,

  • βάρκα γιαλό -

Στο Γουδί και στο Χασάνι
κι από 'κει για το λιμάνι,

  • βάρκα γιαλό -

Μας εβάλαν στο βαπόρι
και για το Πόρτ-Σάϊντ πλώρη,

  • βάρκα γιαλό -

Μας εφέραν στην Ελ Ντάμπα
και στην πλάτη μας μια στάμπα.

  • βάρκα γιαλό -

Μας εδίναν τη βδομάδα
δυο κουτάλια μαρμελάδα,

  • βάρκα γιαλό
    Μας εδίναν και φυστίκια
    που 'τανε για τα κατσίκια,
  • βάρκα γιαλό -

Μας εδίναν και μια στάλα
συμπεπυκνωμένο γάλα,

  • βάρκα γιαλό
    Μας εδίναν και φυστίκια
    που 'τανε για τα κατσίκια,
  • βάρκα γιαλό -

Δεν ξεχνούσαν οι Εγγλέζοι
το ελληνικό τραπέζι,

  • βάρκα γιαλό -

Και μας δίναν ταχτικά
και μπιζέλια αρακά,

  • βάρκα γιαλό -

Δεν το θέλουμε το γάλα
ούτε και τη μαρμελάδα,

  • βάρκα γιαλό -

Μόνο θέλουμε να πάμε
πίσω στη γλυκιά Ελλάδα,

  • βάρκα γιαλό -»

Αυτές είναι οι δυο παραλλαγές. Το γνωστό μας τραγούδι του Τσιτσάνη “Βάρκα γιαλό” ηχογραφήθηκε το ΄46, με το Σ. Παγιουμτζή.
Σας οφείλω, από αύριο, αναλυτικότερα στοιχεία για το θρακιώτικο δημοτικό, πάνω στο οποίο βασίστηκε ο Τσιτσάνης.

Συγγνώμη για τη σύγχυση που σας προκάλεσα…
Ελένη.

24

Δεν μας μπέρδεψες, Ελένη, έτσι όπως τα λες είναι ως προς την Ελ Ντάμπα. Ο πατέρας μου και τα δύο μου αδέρφια υπηρετούσαν στον Αγγλικό στρατό τότε, κι όταν έγινε το Κίνημα, έπεσε πανικός στην ομογένεια. φίλος μας μάλιστα, σκηνοθέτης και ηθοποιός, ο Γιώργος Ιορδανίδης (πατέρας του σκηνοθέτη Γιάννη Ιορδανίδη) έκανε 1 χρόνο φυλακή. Ο Γιώργος μας έφυγε πριν 2 μήνες.

Όμως γιά τις εξορίες του Μεταξά, δεν είχαμε ακούσει ποτέ. Έχεις μήπως τίποτα στοιχεία;

25

ΑΣΧΕΤΟ ΑΛΛΑ ΧΑΡΙΤΩΜΕΝΟ

Η ΠΡΩΤΗ ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΡΕΜΠΕΤΟΛΟΓΙΑΣ
Σήμερα Δευτέρα, εκδικάζεται η αγωγή του Ηλία Βολιώτη-Καπετανάκη εναντίον της κθηγήτριας Βαλεντίνης Ρήγα, γιατί λέει δημοσίευσε την παρέμβασή του χωρίς την άδειά του στα… Πρακτικά του Συνεδρίου των Τρικάλων! Μάρτυρες υπερασπίσεως, ο Κουνάδης κι εγώ!
Πλάκα δεν έχει;

26

Τελευταίο.
Σήμερα, ένας νεαρός στο Fame Story, είπε ένα ροκ τραγούδι της δεκαετίας του 80, των GUNS AND ROSES, και τόσκισε!
Λέω: Σιγά τα λάχανα! Τόπε καλύτερα από τους GUNS AND ROSES. Και λοιπόν;
Μου λέει μιά φίλη μου: Γιά βάλε τους GUNS AND ROSES να σου πουν έναν αμανέ…

27

Η κουβέντα έχει τελικά εκπληκτική εξέλιξη κι ας μην μπορούμε να εξηγήσουμε τι ακριβώς είχε κατά νου ο στιχουργός. Πάντως οι πληροφορίες που έρχονται από όλους σας σχετικά με τις εξορίες του Μεταξά είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσες.

28

Δικτατορία Μεταξά.

Το 1935, ο Γεώργιος Β΄, για να αποφύγει το σχηματισμό κυβέρνησης από Θεοτόκη και Σοφούλη, έκαμε τη δικτατορία του Μεταξά…
Το 1936 άρχισαν οι διώξεις: Ο Βαμβακάρης υποχρεώθηκε να κλείσει μια ταβέρνα που είχε ανοίξει και έπαιζε με την κομπανία του, άρχισε η λογοκρισία των τραγουδιών, κλείσανε οι τεκέδες και οι περισσότεροι ρεμπέτες έφυγαν για την επαρχία ή για τη Θεσσαλονίκη, όπου ο αρχηγός της Αστυνομίας, Μπουραντάς (κουμπάρος του Τσιτσάνη), επειδή αγαπούσε το ρεμπέτικο, τους άφησε ήσυχους να λένε ό,τι ήθελαν.

Όσοι “δεν συμμορφώθηκαν προς τις υποδείξεις” ακολούθησαν το δρόμο της εξορίας. Μόνο στον ʼη Στράτη από το 1936 έως το 1943 “παραθέρισαν” 950 άνθρωποι. Ανάμεσά τους προσωπικότητες, όπως ο Δ. Γληνός και ο Κ. Βάρναλης. Το 1937, 700 άνθρωποι εκτοπίστηκαν κυρίως στην Ίο αλλά και σε άλλα μέρη και διακωμώδησαν την κατάσταση παραφράζοντας το τραγούδι “Βάρκα γιαλό”.
Έχει υπολογιστεί, με επίσημα στοιχεία, ότι κατά τη διάρκεια της μεταξικής δικτατορίας συνελήφθησαν 50 έως 80 χιλιάδες άνθρωποι, οι οποίοι οδηγήθηκαν στα πιο απομονωμένα αιγαιοπελαγίτικα νησιά: στην Ίο, ʼη-Στράτη, Ικαρία, Ανάφη…
Στην Ακροναυπλία είχε εξοριστεί ένας μεγάλος αριθμός ανθρώπων, από τους οποίους επέζησαν 600 μόνο και κρατήθηκαν εκεί μέχρι την κήρυξη του πολέμου, το 1940. Το φρικιαστικό είναι ότι, ενώ ζήτησαν, παρά το ότι είχαν καταντήσει σωματικά και ψυχικά ράκη, να πολεμήσουν τους εχθρούς, το μεταξικό καθεστώς τους παρέδωσε στις γερμανοϊταλικές κατοχικές αρχές… Αυτοί μαζί με 2.000 εξόριστους του ʼη Στράτη και της Ανάφης εκτελέστηκαν στο Νεζερό της Λάρισας και στην Καισαριανή ως όμηροι σε αντίποινα για πράξεις σαμποτάζ κατά των κατοχικών δυνάμεων…
Είναι γνωστές, βέβαια, οι πιέσειςγια υπογραφή μετανοίας καθώς και οι “δημοκρατικές” μέθοδοι σωφρονισμού με ρετσινόλαδο και πάγο.
Όλα αυτά, τις περισσότερες φορές, για προληπτικούς λόγους είτε για τις προοδευτικές και δημοκρατικές ιδέες τους, είτε γιατί, απλώς, δεν ήταν αρεστοί στο καθεστώς.

Ελένη.

29

Δεν πρόκειται για φαντασία, Γιώργο, τους έχω φάει στη μάπα τους καλαφάτες με τις ματσόλες και τα στουπιά, αλλά πάνε δυστυχώς αρκετά χρόνια. . . . και φυσικά τα σκάφη δεν έχουν μπρός και πίσω αλλά πλώρη και πρύμη.

Όσο για τη σχέση δημοτικού τραγουδιού και ρεμπέτικου, εκατοντάδες παραδείγματα θα μπορούσαν να αναφερθούν. Δεν το βλέπω όμως και τόσο ενδιαφέρον το θέμα, δεν νομίζω πως θα βγή κάτι συνταρακτικό, είναι και γνωστά και αναμενόμενα αυτά. Και δύσκολα θα μιλήσει κανείς για «κλοπή» πνευματικής ιδιοκτησίας.

30

@ Ελένη Σ: … κλείσανε οι τεκέδες και οι περισσότεροι ρεμπέτες έφυγαν για την επαρχία ή για τη Θεσσαλονίκη, όπου ο αρχηγός της Αστυνομίας, Μπουραντάς (κουμπάρος του Τσιτσάνη), επειδή αγαπούσε το ρεμπέτικο, τους άφησε ήσυχους να λένε ό,τι ήθελαν…

Κάποιες σημαντικές διορθωσούλες:

  1. Οι τεκέδες και το χασίς κυνηγήθηκαν σίγουρα αγρίως, δεν μπορούσαν όμως να κλείσουν τα δεκάδες τεκεδάκια.
  2. Ο κουμπάρος τού Τσιτσάνη και Διοικητής Ασφαλείας Θεσσαλονίκης, ήταν ο Νίκος Μουσχουντής. Από πολλές μαρτυρίες, πράγματι,ήταν εραστής τού ρεμπέτικου -αν και όχι τόσο “αγνός” ώς και σε αυτή την επιλογή του…

Ο περιβόητος Μπουραντάς ήταν αξιωματικός της αστυνομίας και επί Κατοχής αρχηγός του μηχανοκίνητου Σώματος.
Είναι γνωστές οι ενέργειες της επέμβασής του για να επιβάλει την τάξη “προς μεγάλη ανακούφιση του λαού”. Οι δολοφονικές του ενέργειες και το μίσος του στην εθνική αντίσταση και στους αγωνιστές.
Μέγας “κομμουνιστοφάγος” ! Είχε υπό την εποπτεία του πολλά τάγματα ασφαλείας, τους ταγματασφαλίτες “Μπουραντάδες”…

31

Γεια σου, Ιωάννα.

Ναι, σωστά, ο Μουσχουντής, διοικητής ασφάλειας Θεσσαλονίκης, ήταν ο κουμπάρος του Τσιτσάνη, που αν και ασφαλίτης ήταν λάτρης του ρεμπέτικου και παρά τη μεταξική λογοκρισία του 1937, επέτρεπε στους μουσικούς να παίζουν τα τραγούδια τους, αυτούσια, χωρίς ψαλιδίσματα…
(Ο Μουσχουντής μπλέχεται αργότερα και στη γνωστή υπόθεση της δολοφονίας του Πολκ…άλλο θέμα βέβαια).

Αν και πηγή μου ήταν το βιβλίο του Σπ. Λιναρδάτου, ο οποίος δεινοπάθησε από τον άλλον αναφερθέντα, το Ν. Μπουραντά…τους μπέρδεψα. Ο Μπουραντάς οδηγήθηκε σε δίκη- παρωδία για τα απάνθρωπα βασανιστήρια κατά των αντιφρονούντων αλλά και για τη συνεργασία του με τον εχθρό…και βέβαια αθωώθηκε. Μάρτυρας υπεράσπισής του τελικά ήταν και ο ʼγγελος Έβερτ, ενώ στη δίκη τραμπούκοι δικοί του τρομοκρατούσαν τους μάρτυρες ακόμα και μέσα στο δικαστήριο…

Βέβαια δεν έκλεισαν όλοι οι τεκέδες, όμως ανάμεσα στους 700 συλληφθέντες από το Μεταξά το 1937, η κυριότερη κατηγορία που τους βάραινε ήταν ότι ήταν “χασικλήδες”.

Ελένη.

(Το μήνυμα τροποποιήθηκε από τον/ην Ελένη 27 Μάρτιος, 2006)

(Το μήνυμα τροποποιήθηκε από τον/ην Ελένη 28 Μάρτιος, 2006)

32

Η δίκη αναβλήθηκε γιά τις 5 Οκτωβρίου.

ΚΑΘΥΣΤΕΡΗΜΕΝΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ
Το 1966, ο Τάσος Σχορέλης οργάνωσε συναυλία του Μάρκου στο θέατρο “Κεντρικόν”. Γι αυτή τη συναυλία γράφτηκε και το αντίστοιχο τραγούδι.

Το 1968, ο Ηλίας Πετρόπουλος οργάνωσε μιάν αντίστοιχη συναυλία (του Μάρκου πάλι) στο Χίλτον, και έκανε συγχρόνως μιά πρώτη έκθεση των φωτογραφιών του, σε φυσικές διαστάσεις.

Ο Ηλίας Πετρόπουλος, μπήκε όντως φυλακή επί χούντας, γιατί καταδικάστηκε γιά τους “άσεμνους” στίχους που είχε περιλάβει στο βιβλίο του. (Είχε ξαναμπεί γιά λίγο μέσα παλαιότερα, γιά κάτι… εικόνες, αλλά αφέθηκε γρήγορα.) Κατά τη… γνώμη άσπονδου φίλου του, τα “άσεμνα” τάχε βάλει μόνο γιά να προκαλέσει μιά δίκη, να καταδικασθεί σε μικρό πρόστιμο, κι έτσι να διαφημίσει το βιβλίο. Κακιούλες. Το ουσιώδες είναι πως την έκατσε.

Το 1972 - 1973, ιδρύεται προσωρινά το “Κέντρο Έρευνας του Ρεμπέτικου Τραγουδιού”, από τους Μάνο Χατζηδάκι, Οδυσσέα Ελύτη, Αργύρη Κουνάδη, Γιώργο Σαββίδη και Νίκο Γκάτσο, γιά να πάρουν την περιβόητη “υποτροφία Φορντ”. Τελικά το σχέδιο χάλασε, και πήραν τη σκυτάλη οι Παπαϊωάννου, Παναγιώτης Κουνάδης (ανεψιός του Αργύρη), και… αχ το Αλτσχάϊμερ!

33

Μια χρήσιμη ιστοσελίδα για περιήγηση:
www.mmb.org.gr/page. Παραπέμπει σε καταλόγους, αρχεία και άλλα στοιχεία από τη μεγάλη Μουσική Βιβλιοθήκη “Λίλιαν Βουδούρη”.

Ψάχνοντας για Θρακιώτικο δημοτικό τραγούδι παρόμοιο με το “Βάρκα γιαλό”, βρήκα μόνο αναφορά σ΄αυτό από άρθρο του Μάρκου Δραγούμη “Οι δύο όψεις της ελληνικής μουσικής κληρονομιάς”. Εκεί ο συγγραφέας εξετάζοντας την επίδραση του δημοτικού τραγουδιού στο ρεμπέτικο, αναφέρει ως παράδειγμα το “βάρκα γιαλό” αλλά και πολλά άλλα.

Ελένη.

34

Όπως και να έχει το θέμα πάντως …
το γυαλί χρησιμεύει στην εξερεύνηση του βυθού απο την βάρκα και “δασκάλα” είναι η μεγάλη γόπα!

έτσι λένε οι μαστόροι.

35

Nάτο λοιπόν που λύθηκε επιτέλους το μυστήριο…

36

Οντως το ΜΥΣΤΗΡΙΟ φαινεται να λυνεται αφου ο
Γιωργης φαινεται να ξερει κατι για τις ονομασιες των ψαριων, οποτε ετσι βγαινει και νοημα !!

Μολις τωρα εντοπισα το τραγουδι αυτο του ΓΙΩΡΓΟΥ ΚΑΤΣΑΡΟΥ απο συναδελφο φορουμ με πληθωρα προσφερομενων ασματων οπου ακουγεται να λεει :
Αντε ν έμαθα κυρα πως εχεις
αντε βαρκοπουλα (!!) και ψαρευεις
http://rapidshare.de/files/17679342/KATSAROS_Traba_magga_sth_douleia_sou.mp3.htm l

σε ρυθμο καμηλιερικο και δρομο πειραιωτικο, μαγκικο οσο δεν παει αλλο και με τη λογικη των αδεσποτων στιχων που κολλανε σαν συνεχεια ο ενας με τον αλλο και οχι απαραιτητα με ενα ενιαιο νοημα οπως γίνεται στη λαϊκη τραγουδοποιία !!
Κοινος τοπος εδω ειναι το ρημα “εμαθα” οπου ο μαγκιτης εξιστορει αυτα που εμαθε για την “κυρα”
και αφου τα εχει χωσει στην αρχη στο μαγκα λεγοντας του “Τραβα στη δουλεια σου …”
Φαινεται να ειναι απο τη δεκαετια του 1920 οποτε ειναι κι αυτο ενα ακομα στοιχειο οτι αφ’ενος τετοια στιχακια προϋπηρχαν αφετερου ο Τσιτσανης θα μπορουσε να το ειχε ακουσει και απο αυτο το δισκο …

37

Να διευκρινίσουμε, ότι η παραλλαγή “της Ελ Ντάμπα”, αναφέρεται όχι στο Κίνημα της Μέσης Ανατολής (Απρίλιος 1944), αλλά στους ΕΑΜίτες όμηρους που έπιασαν μαζικά (3.000 ομήρους) οι Άγγλοι μόλις ξέσπασε η μάχη της Αθήνας το Δεκέμβρη του 1944, και τους μετέφεραν για αρκετό καιρό στο στρατόπεδό τους στην Ελ Ντάμπα (Αίγυπτος)

38

Άγη θα μπορούσες να μας πεις,η σελίδα με τους στίχους από πιο βιβλίο είναι;

39

Σωστός, όπως πάντα ο Άγης !

Για τους όμηρους της Ελ Ντάμπα υπάρχει σχετική βιβλιογραφία με πολλά ενδιαφέροντα στοιχεία για όποιον θέλει να τα αναζητήσει.

Όσον αφορά στο συγκεκριμένο τραγούδι
[το “Βάρκα γιαλό”, του Τσιτσάνη, όχι αυτή την παραλλαγή της “Ελ Ντάμπα”]
απ’ ό,τι φαίνεται, και οι στίχοι του προϋπήρχαν και η μελωδία.

40

Δεν ξέρω αν φάνηκε σαν “αιχμή”,δεν είχα τέτοια πρόθεση.Απλά επειδή ο πατέρας μου είχε την “εμπειρία” της Ελ Ντάμπα,-τον συνέλαβαν στον Ρέντη,και μετά τον έστειλαν εξορία εκεί-,και διαβάζω διάφορα βιβλία για αυτό το θέμα,δεν έχει πέσει στην αντίληψή μου το τραγούδι όπως δίνεται πιο πάνω με τους τελευταίους στίχους,και θα ήθελα να το προμηθευτώ, αν μπορώ.