Ενδιαφέρον το ότι η λέξη τεκκές έχει και τις δύο σημασίες (τέμενος και χασισοποτείο) στα τούρκικα. Ισχύει το ίδιο και για άλλες λέξεις του ρεμπέτικου λεξιλογίου, π.χ δερβίσης;
Δεν είναι ακριβώς τέμενος, είναι αναχωρητήριον, μοναστήρι. Τώρα, αν στη σημερινή γλώσσα σημαίνει και χασισοποτείον, όπως και σε εμάς, αυτό ομολογώ ότι δεν το έχω ψάξει.
Δερβίσης, [derviş] στα τουρκικά, σημαίνει φτωχός, αλλά και αφοσιωμένος στο Θεό.
Ίσως προέρχεται από την περσική λέξη [ darvēsh] που σημαίνει ζητιάνος.
O Δερβίσης αποτελεί βαθμό στην ιεραρχία των Μπεκτασήδων μιας αίρεσης του Ισλάμ. Η ψηλότερη βαθμίδα είναι dede που στα τούρκικα σημαίνει και παππούς.
Οπως είχε αναφερθεί σε παλαιότερη συζήτηση όταν στα Βαλκάνια γινόταν εξισλαμισμός οι Χριστιανοί γινόταν κυρίως Μπεκτασήδες επειδή ήταν ένα πιο ήπιο Ισλάμ. Δηλαδή δεν είχαν τζαμιά, αλλά τεκέδες, δηλαδή όπως είπε ο Νίκος μοναστήρι.
Επισκεφτηκα έναν μπεκτασήδικο τεκέ στη Δυτική Θράκη που λειτουργεί ακόμα. Εχω την εντύπωση ότι τον συντηρούν Πομάκοι. Εχει παλιούς τάφους, και αίθουσες με τις φωτογραφίες του Αλή. Οπως ξέρετε, στο Ισλάμ δεν υπάρχουν εικόνες. Ομως η εικόνα του Αλή, που μοιάζει με τον Χριστο είναι κάτι που σπάει το παραδοσιακό Ισλάμ που δε δέχεται τις εικόνες και εντάσσεται στην ιδεολογία της περιοχής μας, όπου οι κάτοικοι της θέλουν την εικόνα ως λατρευτικό αντικείμενο. Μάλιστα ο Αλή σ’αυτές τις εικονογραφήσεις συνοδεύεται από 12 μαθητές!!! Εχω την εντύπωση ότι η εικονογράφηση 12 συνοδών είναι απόηχος του ζωροαστρισμού και όχι του χριστιανισμού.
Οι πιστοί λοιπόν, άντρες και γυναίκες μαζί (!) κάθονται κάτω και τραγουδάνε με τη συνοδεία σαζιού τραγούδια για τον Αλή. Τα τραγούδια αυτά είναι λατρευτικά, δεν συγγενεύουν με τη μουσική μας και για μένα είναι καταπληχτικά.
Η εικονογράφηση λοιπόν του Θείου αλλά η ανεκτικότητα και ο σεβασμός τους απέναντι στους Χριστιανούς πέρασε μέσα από το πρόσωπο του Δερβίση.
Δεν είναι λοιπόν παράξενο ότι η λέξη Δερβίσης, σαν πρόσωπο ντόμπρο και σεβαστό πέρασε στα τραγούδια του ρεμπέτικου. Αποτελεί για μένα μία από τις σπάνιες στιγμές όπου μουσουλμάνοι και χριστιανοί συμβίωναν δίπλα δίπλα χωρίς πρόβλημα.
Η αναφορά Δερβίσης, και ο σεβασμός που αποπνέει αυτή η λέξη είναι για μένα τα απόνερα αυτής της περιόδου.
Περίεργο μου φαίνεται να μη συγγενεύει η μουσική αυτή με τη δική μας. Μήπως έχει «βουλγάρικη» χροιά; Αλλά και έτσι, τα μελωδικά ακούσματα πρέπει να είναι συγγενικά, εκτός ίσως από τις δυτικότροπες πολυφωνίες, αν υπάρχουν.
Δεν ήταν καθόλου σπάνιες τέτοιες στιγμές, εγώ θεωρώ μάλιστα ότι οι εποχές των διωγμών, σφαγών, βίαιων εξισλαμισμών είναι, σε διάρκεια χρόνου, οι εξαιρέσεις στον κανόνα της ήρεμης συμβίωσης, φυσικά με τον καθένα στα δικά του αλλά και με τρόπο που να μην προσβάλλει τη θρησκεία του κράτους (φορολογία μεγαλύτερη, καμπαναριό όχι υψηλότερο από το μιναρέ, ψαλμωδίες όχι τόσο έντονες ώστε να ενοχλούν κλπ.).
Πραγματικά, ο σεβασμός και η εκτίμηση των Χριστιανών στους Δερβίσες ήταν πολύ έντονη. Έχω ξανά αναφέρει για τον Ελληνορθόδοξο παπά, στην ελληνική Θεσσαλονίκη, που φρόντισε να τακτοποιηθούν τα οστά κάποιου Δερβίση, όταν ξεθάφτηκαν κατά την κατεδάφιση ενός πολύ σημαντικού τεκέ στα βορειοανατολικά της παλιάς Θεσσαλονίκης.
Αναφέρομαι σε τραγούδια σαν κι’ αυτό, που παρόλο που αναγράφεται σαν αλεβίτικο, εδώ στην Τουρκία το αναφέρουν σαν μπεκτασήδικο. Στο 4:55 μαλιστα αναφέρεται η λέξη “μπεκτασή”
Εξάλλου η διαφορά ανάμεσα στους Μπεκτασήδες και στους Αλεβίτες όπως την έχω καταλάβει έγκειται στο εξής:
Οι Αλεβίτες παντρεύονται μόνο μεταξύ τους, και υπάρχει το ζεύγος εθνότητα/θρησκεία, έστω κι αν αυτή η εθνότητα ονομάζεται μόνο μέσω της θρησκείας. Ενω Μπεκτασής μπορεί να γίνει ο οποιοσδήποτε και να ακολουθεί τις ίδιες θρησκευτικές πρακτικές με τους Αλεβίτες
Υπάρχει στην Τουρκία μία ολόκληρη κατηγορία τραγουδιών που αναγράφονται σαν Μπεκτασήδικα τα οποία έχουν το ίδιο στυλ με το παραπάνω.
Βέβαια δεν γνωρίζω τι τραγούδια παίζανε κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής κυριαρχίας στην Ελλάδα.
Εχω όμως να προσθέσω το εξής: οι μουσουλμανικοί πληθυσμοί που φύγανε από την Ελλάδα με τους πολέμους και την ανταλλαγή φέρανε μαζί τους τραγούδια στα οποία φαίνεται εμφανώς η επίδραση του τόπου τους. Μέχρι στιγμής δεν έχω ακούσει κανένα μπεκτασήδικο τραγούδι που να έχει εμφανείς βαλκανικές επιρροές.
Ευχαριστώ για την κυριολεκτική ερμηνεία των λέξεων αλλά δεν είναι αυτό που ρώτησα .
Όταν το ελληνοτουρκικό λεξικό μεταφράζει το ρεμπέτικο σαν μουσική του τεκκέ, υποθέτω ότι ο στόχος είναι οι τουρκόφωνοι αναγνώστες να καταλάβουν χασισοποτείο και όχι αναχωρητήριο, γι αυτό έλπιζα ο Διόνυσος που ξέρει τούρκικα να μας δώσει κάποιες πληροφορίες για κοινές λέξεις στις δύο αργκώ.
Οσον αφορά τη λέξη Δερβίσης, στην Τουρκία παρομοιάζουν κάποιον με Δερβίση, όταν έχει κάποια σοφία. Αλλά όχι με την έννοια του ντόμπρου και ξηγημένου όπως σε εμάς.
Ο τεκές είναι επίσης όπως και στην Ελλάδα το μέρος που καπνίζουμε χασίσι. Υπάρχει και η έκφραση “το έκανες το σπίτι τεκέ”, όταν είναι πίτα στο ντουμάνι. Οπως και η αντίστοιχη δικιά μας έκφραση.
Emc, για τη ερμηνεία του λεξικού, με βάση τα παραπάνω ισχύει ότι και σε μας, κατά τη γνώμη μου. Δηλαδή τεκές, μέρος που καπνίζουμε χασίσι.
Διόνυσε, το «αλεβίτικο» ή μπεκτασήδικο κομμάτι ακούγεται πολύ πιο «τούρκικο», λαϊκό τούρκικο, από τα σούφικα ή τη μουσική των στροβιλιζόμενων Δερβίσηδων (όπως τουλάχιστον αυτά παρουσιάζονται στην Πόλη σήμερα), χωρίς ίχνος, πράγματι, βαλκανικής επιρροής. Θυμίζει ασίκικα. Δεν νομίζω πάντως να ήταν πολύ διαφορετικά τα πράγματα επί οθωμανικής κυριαρχίας, είτε στην Ελλάδα είτε στην Τουρκία.
Οι μουσουλμάνοι της Ελλάδας που διώχτηκαν κατά την ανταλλαγή, κουβάλησαν μαζί τους όπως πολύ καλά και εσύ γνωρίζεις και σημειώνεις, τη ντόπια παράδοση και γλώσσα, είτε απʼ τη Μακεδονία ήρθαν, είτε απʼ την Κρήτη είτε από αλλού. Όχι μόνο αυτό, αλλά φαίνεται ότι αρνήθηκαν (ή τουλάχιστον, άργησαν πολύ) να ενσωματωθούν στη γηγενή κοινότητα. Πρέπει να άκουγαν και ελληνικό ραδιόφωνο, ή να έβρισκαν δίσκους, αφού οι Τούρκοι καταγραφείς του σήμερα καταγράφουν τη «Βαρβάρα» ως αντιπροσωπευτικό τραγούδι των ανταλλαγέντων της Κοζάνης (!). Είναι και χαρακτηριστικό ότι άνθρωποι γεννημένοι π.χ. το 1944, άρα δεύτερης ή σχεδόν τρίτης γενιάς, τραγουδούν σήμερα στα Ελληνικά σαν να είχαν γεννηθεί και μεγαλώσει στην Ελλάδα.
Πολύ ενδιαφέρουσα η παρατήρηση σου για τη Βαρβάρα Νίκο! Είναι κάτι που δεν μου είχε περάσει από το μυαλό, ότι δηλαδή είχαν επαφή με την Ελλάδα μέσω δίσκων και ραδιοφώνου.
Οι μουσουλμάνοι που ήρθαν από την Ελλάδα πέρασαν περίπου τα ίδια που πέρασαν και οι δικοί μας όταν ήρθαν από την Μικρά Ασία.
Η μεγάλη διαφορά είναι ότι οι δικοί μας έφυγαν κυνηγημένοι και με την ψυχή στο στόμα ενώ οι μουσουλμάνοι ήρθαν κάτω από πιο ευνοϊκές συνθήκες.
Αλλά ο πόνος της χαμένης πατρίδας είναι ο ίδιος και γι’αυτούς. Μπορεί να ακούγεται παράξενο σε εμάς που θεωρούμε ότι διώξαμε τους Τούρκους, αλλά στην πραγματικότητα δεν διώξαμε μόνο αυτούς αλλά και όλους αυτούς που “τούρκεψαν” δηλαδή έγιναν μουσουλμάνοι. Εξάλου και οι Τούρκοι που ήρθαν με τους εποικισμούς, ύστερα από κάποιους αιώνες, το χωριό τους στη Δράμα ή στη Χρυσούπολη είναι πλέον το χωριό τους, είναι το χωριό των παππούδων τους. Και αυτό έρχονται να δούνε στις προσκυνηματικές τους εκδρομές.
Ετσι λοιπόν ήρθαν στην Τουρκία Σλαβομακεδόνες, Πομάκοι, Βλάχοι, Τουρκοκρητικοί και Τουρκαλβανοί και πρώην Ρωμιοί γενικότερα, μαζί με την παράδοση τους.
Το πιο απίθανο που είδα εδώ είναι σε μία εκδήλωση, κάτω από τη τούρκικη σημαία και το πορτρέτο του Κεμάλ Αττατούρκ ο κόσμος να χορεύει και να τραγουδά την Σαμιώτισσα!!.. Και αυτοί που το χόρευαν είναι Τούρκοι στη συνείδηση αλλά … η παράδοση τους, παράδοση.
Οσο για τις γλώσσες που μιλούσανε ξεχνιούνται σιγά σιγά. Μετά από κάνα δυό γενιές θα σβήσουνε. Αλλά τα τραγούδια θα μείνουνε.
Γι’ αυτό το λόγο προσωπικά πιστεύω ότι μέσα από τα τραγούδια μπορείς να βρεις μερικές φορές πολύ περισσότερες πληροφορίες απ’ ότι μέσα από ένα ιστορικό βιβλίο. Και το πιο σημαντικό… να τις αισθανθείς και να τις κατανοήσεις βαθύτερα.
Στην παραπομπη του Διονυσου για το αλεβητικο τραγουδι,στον τιτλο αναγραφεται η λεξη:Eyvallah.
Θυμιζω το γνωστο τραγουδι: παμε στο φαληρο ¨εϊβαλλα¨.Νομιζω οτι προκειται για την ιδια ριζα.
Αληθεια,με το ρεμπετικο λεξικο που ολοι ειχαμε δημιουργησει και εχει εξαφανιστει, τι γινεται;
Eyvah: αμάν, ουαί, ωϊμέ, πω πω, ώχου! Αλλοί! Συμφορά μου!
Eyvallah: 1: αντίο 2: Μάλιστα, εντάξει 3: ευχαριστώ
Το γλωσσάρι θα επανέλθει, ήταν μεγάλη η αναβάθμιση της πλατφόρμας μας και πολλή η δουλειά, που πέφτει σε πολύ λίγες πλάτες… Υπομονή!
Κυπριακό βιβλίο του 1930 αναφέρεται στα τελευταία χρόνια πριν την Αγγλοκρατία και συγκεκριμένα στους τρόφιμους των φυλακών, στην πλειοψηφεία τους ξένοι(άλλωστε τότε η Κύπρος ήταν και τόπος εξορίας), που ήταν γνωστοί ως “ζεϊμπέκια”.
Και διαφήμηση κέντρου της δεκαετίας του 50. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει το duo Istanbul, τραγουδιστές των ραδιοφωνικών σταθμών Αθήνας, Θεσσαλονίκης και Καϊρου, ελληνικά, τούρκικα και αγγλικά τραγούδια.