Ποιο είναι τελικά το ρεμπέτικο;

Θέσεις & αντιθέσεις
41

(Νίκος Πολίτης)

Οι Έλληνες ήμασταν πάντα (και σήμερα ακόμα περισσότερο) τόσο υπερφίαλοι απέναντι σε μειονότητες ώστε ποτέ δεν καταδεχτήκαμε να ασχοληθούμε με λέξεις της (πάντως προφορικής, όχι γραπτής) γλώσσας τους. Και αυτό ισχύει και για τους ρεμπέτες. Επιπλέον, η λέξη ράμπι δεν περιέχει το ταύ (το ότι προσετέθη κατά τον εξελληνισμό της λέξης σε ραμπίτης δεν μετράει γλωσσολογικά) και επίσης το άλφα δεν γίνεται εύκολα έψιλον. Και μην ξεχνάμε ότι ο προσδιορισμός ρεμπέτικο απαντάει στη δισκογραφία της Σμύρνης/Πόλης ήδη το 1910 στο ανεκδιήγητο (κατά τη γνώμη μου, το ξαναλέω) “τικ τακ” και εκεί τους Τσιγγάνους δεν τους πολυήξεραν… Μάλλον λοιπόν δεν μας κάνει η περίπτωση. Όσο για το ρεμβάζω ή ρέμβομαι, δεν μου πολυαρέσει γιατί το παράγωγον θα ήταν ρεμβαστής και όχι ρεμβέτης. Από εκεί και πέρα ο καθένας έχει προσθέσει το μακρύ του και το κοντό του, μέχρι και την άποψη που βαρύγδουπα κατέθεσε Ελληνοαμερικάνος μπουζουξής στον συγγραφέα κ. Δ. Δ. Μανιάτη (και τον έπεισε…) ότι η λέξη προέρχεται από τη νότα Ρε (που ήταν η τονική για πολλές εκτελέσεις κομματιών) και το beat (= ρυθμός) των (ρεμπέτικων) κομματιών που τα συνόδευαν σε συγχορδία ρέ.

Αξιοσημείωτο πάντως το γεγονός ότι το τουρκοελληνικό λεξικό μου δεν περιέχει λήμμα rebet ή rembet.

Κατόπιν των παραπάνω αλλά και άλλων που όλα τα έχουμε όλοι ακούσει κατά κόρον, δεν θα συνεχίσω τη συζήτηση για την ετυμολογία της λέξης ως μη έχουσα νόημα, περιμένοντας κάποια εξήγηση, αν και όταν έρθει, που θα με πείσει και θα την υιοθετήσω.

42

Βρε παιδιά, μη σκοτώνεστε…
Η συζήτηση αυτή έχει ξαναγίνει, ψάξτε στα παλιά αρχεία, και πολλά πράγματα βγήκαν απ’ αυτήν.

Εκείνο που πρέπει να ξεκαθαρίσουμε, είναι πως άλλο εννοούσαν παλιά με τη λέξη “ρεμπέτικο”, και άλλο εννοούμε σήμερα.

Σήμερα κατά τη γνώμη μου, ρεμπέτικα είναι το τραγούδι που αναφέρεται σε κάποιο επίπεδο περιθωρίου που άπτεται της φτωχολογιάς (άπό την “Παξιμαδοκλέφτρα” ίσαμε το “Πέντε Έλληνες στον Άδη”, και που (ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΩΣ) παίζεται με μπουζουκομπαγλαμάδες. Αλλά, και έτσι, υπάρχουν προβλήματα. Τι θα πεις λόγου γιά τους “Λαχανάδες” π.χ. του Παπάζογλου (Τα Λεμονάδικα), που όταν τραγουδιούνται από τον Στελλάκη ή τη Ρόζα ανήκουν στη Σμυρνέϊκη (του Πειραιά) σχολή, ενώ όταν το τραγουδάει η Χωματιανού (:wink: με μπουζούκια φαίνεται ως καθαρόαιμο ρεμπέτικο;

Σ’ ό,τι αφορά το τι εννοούσαν οι παλιοί με τη λέξη, το χάος. Κι ας μην πέρνομε τις ετικέτες των δίσκων ως σοβαρή ένδειξη, γιατί πολλές φορές χρησιμοποιούσαν τη λέξη γιά… εμπορικούς λόγους (π.χ. “Τικ Τακ”, όπου ο χαρακτηρισμός “ρεμπέτικο” δικαιολογείται μόνο από την παρουσία του “μπουρδελιάρη” Ψαμματιανού.

Η δική μου άποψη, είναι πως “ρεμπέτης” είναι ο μποέμ ξενύχτης και περιπλανόμενος, ΕΝΘΕΝ ΚΑΙ ΕΝΘΕΝ ΤΟΥ ΠΕΡΙΩΡΙΟΥ, δηλαδή από τη μιά ο κανταδόρος ξενύχτης πλανώδιος μουσικός, κι από την άλλη ο αστός νεανίας που τον προσλαμβάνει γιά να τραγουδήσει μιά πατινάδα στη γκόμενα, και να ξενυχτήσουνε μαζί.

Μην ξεχνάτε πως ο Ναπολέων Λαπαθιώτης ξενύχταγε στους τεκέδες και τις κακές συνάφειες. Και όχι μόνο αυτός φυσικά.

Όσο γιά την ετυμολογία, ένα πράγματ είναι σίγουρο: πως η φράση “ρεμπέτ-ασκέρ” είναι Ελληνική, και αποτελεί τη γελοιποποίση του στρατιωτικού κουρελο-λόχου. (Ασκέρ είναι ο φαντάρος στα Τούρκικα, αλλά από “ρεμπέτ” δε σκαμπάζουν γρι). Η δική μου άποψη είναι πως η ρίζα προέρχεται από τη ρέμβη, το ρέμβομαι, το ρεμβάζω, τον ρεμβέτη (όπως λέμε προπέτης). Και αν ισχύουν τα “ριμπέϊτ” του Έμερυ, θα πρέπει κι αυτά να προέρχονται από την ίδια Ελληνική ρίζα, όπως γίνεται με πάμπολλες αραβοπερσικές λέξεις.

43

Επίσης, το “ρεμπέτ-ασκέρι” είναι πιθανότατο να προέρχεται και από το “ρέμπελο ασκέρι”, που σημαίνει αντάρτικο τάγμα (“το ρεμπελιό των ποπολάρων”), που έχουν στενή σχέση με του Αρματωλούς και Κλέφτες, που ήσαν ένοπλοι και μη ληστές οργανωμένοι σε “μάγκες” ή “μαγκίες”, και είναι αυ΄τοί φυσικά που τη χώθηκαν στην επανάσταση.

44

To «ρεμβάζω» σημαίνει περιπλανώμαι, ενεργώ όπως λάχει, ενεργώ αλόγιστα και «ρεμβασμός» σημαίνει το να περιπλανιέσαι, ανήσυχη ψυχική διάθεση, ανησυχία του νου.
Τη συμβουλή των γεροντότερων «μη ρεμπελεύεις» έτσι ακριβώς την καταλάβαινα. Μην περιπλανιέσαι. Μην παραμελείς τις υποχρεώσεις σου γιά χάρη των «γούστων» και της «αλόγιστης» ελευθερίας.
Επομένως η λέξη «ρεμπέτης», είτε προέρχεται από το ρεμβάζω είτε όχι, εκφράζει σαν ουσιαστικό εννοιολογικά το ρήμα με το παραπάνω!
Και φυσικά (συμφωνώντας με το Κ. Φέρρη) ό,τι είναι τα «κλέφτικα» γιά γιά το κοινωνικοιστορικό δημοτικό τραγούδι, είναι τα «ρεμπέτικα» γιά το κοινωνικοιστορικό αστικό τραγούδι.

45

Παντοτε διερωτομουνα απο ποτε αραγε να εχει καθιερωθει ο ορος ΡΕΜΠΕΤΙΚΟ.
Συμφωνα με τον αγαπητο φιλο Κωστα Φερρη, το “ΤΙΚ-ΤΑΚ” χρονολογειται απο το 1897-98 και ειναι το πρωτο τραγουδι που αναφερεται σαν “ΡΕΜΠΕΤΙΚΟ” και δη στην Κωνσταντινουπολη.
Τι να σημαινε αραγε εκεινη την εποχη ο ορος, αφου ειναι σιγουρο οτι η λεξη “Ρεμπετικο” ειχε τη σημασια της( ποια???) απο τα χρονια εκεινα? Το λεω αυτο γιατι αν θυμαμαι καλα καποιες παλιοτερες συζητησεις στο ΦΟΡΟΥΜ απεδιδαν εν μερει την καθιερωση του ορου στον Ηλια Πετροπουλο. Μπορει βεβαια να κανω λαθος …η να μην θυμαμαι καλα…!

46

Ως επί το πλείστον, αλλά πάντως από την έκδοση του βιβλίου του Πετρόπουλου και μετά, με την έννοια “ρεμπέτικο” εννοούμε σήμερα τα “περιθωριακά”, τα “βαρειά”, τα “χασικλίδικα”, τα “τραγούδια της παρανομίας”, που κατά προτίμησιν παίζονται με μπουζούκι, και σε μεγάλο βαθμό στηρίζονται στους δρόμους και τα ντουζένια.

Γι αυτό και τα άλλα τραγούδια της μουσικής αυτής περιοχής, τα κατατάσσομε σε “Σμυρνέϊκα” (άλλη μιά παρεξήγηση, διότι άλλη η Μικρασιάτικη Σκηνή πριν το 22, κι άλλα τα “Σμυρνέϊκα” σαντουρόβιολα του Πειραιά της προφυγιάς), και σε “λαϊκά” όπως επιμένει ο Τσιτσάνης.

Τόχουμε πει κι άλλοτε, αυτά που σήμερα ονομάζομε “ρεμπέτικα” τραγούδια, παλιά τα λέγανε “μάγκικα”, “μουρμούρικα”, “μόρτικα” κ.λ.

Όμως:

  1. Γιά πρώτη φορά, διαβάζομε τη λέξη “ρεμπέτικο” στον δίσκο 78 στροφών στις αρχές του αιώνα, κάτω από τον τίτλο “ΤΙΚ ΤΑΚ”. Είναι μιά Εστουδιαντίνα, δηλαδή πρόκειται γιά τραγούδι ΚΑΝΤΑΔΟΡΙΚΟ.

  2. Γιάννιώτικα Σμυρνιώτικα Πολίτικα
    Μακρόσυρτα τραγούδια Ανατολίτικα
    λυπητερά…

Αν αυτά λέγονταν τότε “ρεμπέτικα”, γιατί ο Παλαμάς δεν έγραψε¨

Ρεμπέτικα, Σμυρνιώτικα, Πολίτικα… κ.λ.;

  1. Ο Χατζηδάκις ανακάλυψε το “ρεμπέτικο” τραγούδι με το “Μες στον οντά”, των Περιστέρη-Βαμβακάρη. Πρόκειται δηλαδή γιά τραγούδι ΚΑΝΤΑΔΟΡΙΚΟ.

  2. Ο Κατσαρός βάζει τον χαρακτηρισμό “ρεμπέτικο”, μόνο στα ΚΑΝΤΑΔΟΡΙΚΑ τραγούδια του.

Μήπως λοιπόν την έχουμε πατήσει, όταν ψάχνομε να βρούμε ποιός ήταν πραγματικός “ρεμπέτης” και ποιό “ρεμπέτισα”, ανάλογα με το χασίσι που φουμάριζαν κάποιοι και τις παρανομίες που διέπρατταν κάποιοι άλλοι;

Μήπως δηλαδή, “ρεμπέτικο” είναι το κανταδόρικο “πρίμο-σεγκόντο”, και “ρεμπέτης” είναι ο ξενύχτης μποέμ μεσοαστός;

Μήπως δηλαδή “ρεμπέτικο” και “πατινάδα” είναι ταυτόσημα;

Θάθελα ν’ ακούσω κι άλλες απόψεις, αλλά παρακαλώ όποιος κατέχει στοιχεία, αποδείξεις ή και απλές ενδείξεις, γιά να στηρίξει ή γιά να αντιπαραθέσει σ’ αυτή την άποψη, ας τα καταθέσει.

47
  1. Στο “Κονσέρτο Νο 2 γιά βιολί”, ο Νίκος Σκαλκώτας γράφει: “Βασισμένο σ’ ένα ρεμπέτικο τραγούδι”. Πρόκειται γιά τη “Μάγισσα της Αραπιάς” (Θα πάω κει στην Αραπιά) του Τσιτσάνη. Τρομερή ΚΑΝΤΑΔΑ, δηλαδή χορωδιακό τραγούδι.
48

Τι ειναι Ρεμπετικο;

Οι συζητησεις γυρω απο το θεμα αυτο, πρεπει να εχουν ως αφετηρια, το γεγονος οτι ο ορος Ρεμπετικο καθιερωθηκε χρονικα αρκετα χρονια μετα τον θανατο του Μουσικου ειδους το οποιο προσπαθει να προσδιορισει. Το οτι οι αυθεντικοι δημιουργοι, δεν αναφερονταν σε αυτον τον ορο, ειναι η αιτια της συγχυσης που επικρατει στους σημερινους μελετητες του ειδους αυτου…

Τι ειναι Ρεμπετικο; Ειναι θεμα ορισμου… Ο καθε ενας τελικα μπορει να εννοει κατι διαφορετικο εφοσον σαφης διαχωρισμος δεν υφισταται μεταξυ Ρεμπετικου, Σμυρναικου, Λαικου αλλα και Δημοτικου τραγουδιου και Μουσικης.

Αν ομως με τον ορο Ρεμπετικο αναφερομαστε στην Μουσικη Εκφραση του Πειραικου (η Αστικου αν θελετε) υποκοσμου του Μεσοπολεμου, οπως αυτη καταγραφεται απο τους κλασικους δημιουργους της: Μαρκο, Στρατο, Δελια, Μπατη, Μπαγιαντερα, Στελλακη, Γιοβαν Τσαους, Παπαζογλου κλπ το θεμα του ορισμου εκ των πραγματων απλοποιειται.

Κατω απο αυτην την παραδοχη, Ρεμπετικο ειναι η μουσικη του ΡΕΜΠΕΤΗ, του περιθωριακου, συχνα υποκοσμικου τυπου, ο οποιος ζωντας στην σκια της Κοινωνιας δημιουργει τον δικο του μικροκοσμο, με την δικη του Ηθικη και Αισθητικη, προσπαθωντας να επιβιωσει, συμβιωντας με τα Παθη του.

Βεβαιως με την παροδο του Χρονου, το ειδος αυτο εξελισεται η μαλλον μεταλασεται σε καινουργια μορφη, ανεκτη απο το ευρυτερο κοινο, και σταδιακα βρισκει καθολικη αποδοχη. Το μεταλλαγμενο αυτο ειδος αν και εχει εμφανη σχεση και επαφη με το «Ρεμπετικο» σιγουρα αποτελει κατι ξεχωριστο, λογω Θεματολογιας, Μουσικης αλλα και (ισως το βασικοτερο) τροπου ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ.

49

Πολύ καλή περιγραφή Γιάννη Π.
Πιστεύεις όμως πως ένα συγκεκριμένο τραγούδι
δεν μπορει να είναι ταυτόχρονα και Δημοτικό
και Λαικό και Σμυρναίικο αλλα και Ρεμπέτικο;

50

Πιστεύεις όμως πως ένα συγκεκριμένο τραγούδι δεν μπορει να είναι ταυτόχρονα και Δημοτικό
και Λαικό και Σμυρναίικο αλλα και Ρεμπέτικο;

Και παλι θα τονισω το γεγονος οτι τα μουσικα συνορα δεν ειναι απολυτα οριοθετημενα, με αμεσο αποτελεσμα να υπαρχουν μορφες δημιουργιας τις οποιες να αδυνατουμε να ταξινομησουμε στην μια η την αλλη κατηγορια.

Ειδικοτερα οταν αναφερομαστε σε ενα τοσο περιορισμενο Γεωγραφικο αλλα και Χρονικο τομεα, οπως ειναι η Ελλαδα και ο αιωνας που μας περασε, μοιραιο ειναι οι αλληλεπιδρασεις του ενος ειδους στο αλλο να ειναι καθοριστικες σε σημειο που ορισμενα παραγωγα αυτης της κρασης να ανηκουν σε ολες αλλα και σε καμμια κατηγορια η σχολη.

Αν δεχθουμε οτι το τραγουδι αποτελειται απο Μουσικη και Στιχο, σιγουρα η μουσικη ειναι αυτη που εχει τις μεγαλυτερες επιροες ενω ο στιχος αποτελει τον καθοριστικοτερο κατατακτηριο παραγοντα.

Χαρακτηριστικα εδω θα αναφερω το γνωστο «Ρεμπετικο», καταχωρημενο στον Γιωργο Μπατη: ‘Θελω να γινω Μπουφετζης σε Τουρκικους Ντεκεδες’, του οποιου η Μουσικη ειναι παραφθορα παραδοσιακου Εγγλεζικου τραγουδιου της Μπυραριας ( αν δεν με απατα η μνημη μου ετσι αναφερεται στο περιοδικο Ντεφι στις αρχες της Δεκαετιας του 1980).

Βαση του στιχου λοιπον, θα ελεγα οτι δεν ειναι ευκολο ενα τραγουδι να ειναι ταυτοχρονα Δημοτικο και Ρεμπετικο. Οι διαφορες των χωρων οι οποιοι εκφραζουν τα δυο αυτα ειδη της Λαικης μας τεχνης ειναι εμφανεις και πανω απο ολα εκφραζονται τοσο στην Θεματολογια οσο και στην Γλωσσα αυτη καθαυτην.

Ειναι σαφες οτι τα κριτηρια διαχωρισμου μεταξυ των διαφορετικων Σχολων της Λαικης μας Μουσικης, ειναι θαμπα και υποκειμενικα και τελικα ισως δεν αξιζει να ασχολουμαστε τοσο πολυ με αυτα.

Προσωπικα βεβαια εχω σαφη γνωμη για το τι θεωρω Ρεμπετικο και βαση των υποκειμενικων μου κριτηριων η διακριση η μη ενος μουσικου κομματιου σε αυτο το ειδος γινεται πολυ ευκολα, ενστικτωδως θα ελεγα.

51

Όταν όμως ένα “ρεμπέτικο” τραγούδι επιζεί των δημιουργών του και γίνεται τραγούδι του “Δήμου”,
δεν περνά στη μάννα κατηγορία του παραδοσιακού,
δημοτικού τραγουδιού;
Αυτό δεν σημαίνει βέβαια πως κάθε “ρεμπέτικο” τραγούδι είναι ή θα γίνει και παραδοσιακό.

52

(ΚΦ)

Έκανα μιά ΣΑΦΗ ΚΑΙ ΚΑΤΗΓΟΡΗΜΑΤΙΚΗ ΥΠΟΘΕΣΗ:

ΡΕΜΠΕΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ = ΚΑΝΤΑΔΟΡΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ

Απλά και μόνο. Χωρίς καμιάν άλλη διασύνδεση με περιθώρια, λούμπεν, ή άλλες καταστάσεις.

Κι αυτό που περιμένω, είναι επιβεβαίωση ή διάψευση του ισχυρισμού μου, ΜΕ ΣΤΟΙΧΕΙΑ, ΠΑΡΕΔΕΙΓΜΑΤΑ, ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΑ.

Ο “Μπουφετζής” του Μπάτη, βασίζετai στο Αμερικάνικο τραγούδι του αλκοόλ “So dry I am”, που κι αυτό με τησειρά του πηγάζει από το γκόσπελ “When the saint’s go marching in”. Δεν ξέρω αν κανένας το αναφέρει ως “ρεμπέτικο”, αλλά κι έτσι νάναι, φαντάζομαι πως αναφέρεται στην κανταδόρικη μορφή που τούδωσε ο Γιάννης Παπαϊωάννου (γνωστός κανταδόρος).

Εγώ θα συνεχίσω με στοιχεία:

  1. Σ’ ό,τι αφορά το στίχο, ο ρεμπέτης αναφέρεται στο στα τραγούδια “όλοι οι ρεμπέτες του ντουνιά” και “Εβίβα ρεμπέτες”. Είναι και τα δύο, κανταδόρικα τραγούδια. Μπορεί να μου κανένας από που κι ως που οι στίχοι τους μας παραπέμπουν σε “μόρτες”, “μάγκες” και άλλα περιθώρια;
53

Κ. Φέρρη, αναφέρεις τραγούδια που θεωρείς “κανταδόρικα” όπως λες γιά να αποδείξεις
ότι “ρεμπέτικα”= “κανταδόρικα”.
Δεν αμφιβάλλω ότι συμβαίνει κάπου-κάπου, αλλά τι γίνεται με την άλλη πλευρά, την ανατολική; Τη μουσική που στηρίζεται στους ρυθμούς και στους δρόμους, στη κοσμική βυζαντινή μουσική και στη παράδοση (ελληνική, αραβική, κ.λ.π.) που την αποτελούν;
Δηλαδή υποστηρίζεις ότι τα “ρεμπέτικα” είναι τελικά καντάδες δυτικής προέλευσης που κυρίως μέσω των Ιονίων νησιών και των εκάστοτε Φράγγοευρωπαίων δημιούργησαν αυτό που σήμερα καταλαβαίνουμε σαν “ρεμπέτικο”;

Τότε η “τράτα” (συρτός νησιώτικος),
“Αιντε ας ρεμπελέψουμε” “Μικράς Ασίας”,
“Ερηνάκι” (εφτάσημος)
“το πονεμένο στήθος μου” και το “Μαραίνομαι ο καημένος” που τραγούδησε υπέροχα η μικρή Αρετή Κετιμέ (7σημοι)
“Χτες το βράδυ”, “Ξεφτύλης”, “στην υπόγα”, “Ησουνα ξυπόλητη”,…δεκάδες 9σημοι…
τι είναι;
“Κανταδόρικα” πάντως σίγουρα όχι!

54

Θα έπρεπε να δούμε το όλο θέμα σε σχέση με το βαθμό της οργανωμένης ΥΠΟΚΡΙΣΙΑΣ κατά εποχή. Αν και απέναντι στο ρεύμα του “ρεμπέτικου” (=εσκεμένα και όχι από σκηνοθεσία περιθωριακού / εξωθεσμικού / αβόλευτου / άναρχου τραγουδιού, μουσικής τε και στίχων) η α ν ε ι λ ι κ ρ ί ν ε ι α των φρεσκο-βολεμένων μικροαστών ήταν πάντα εξίσου φορτσάτη.

Αυτό είναι σίγουρο: Τα καμώματα των λαϊκών στρωμάτων προκαλούσαν - και προκαλούν - πάντα την αηδία στα ισχυρά κοινωνικά σύνολα. Και δεν το περιορίζω μονάχα στη μουσική έκφραση.

Εκείνη την περιόδο στην οποία αναφέρεται ο Φέρρης, το status quo της μουσικής ήταν αι καντάδαι. Συνεπώς, το λογικό είναι να ονομάσουν “ρεμπέτικο” εκείνο που δομικά υπακούει στις επιταγές της επίσημης μόδας (κανταδόρικο) αλλά και που ξ ε φ ε ύ γ ε ι κάπως προς το ντεμέκ αλανιάρικο (ρεμπέτικο).

Ομως δεν έχω αποδείξεις!
Αμάν ρε Φέρρη που θες και ντοκουμέντα!

55

ΡΕΜΠΕΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ = ΚΑΝΤΑΔΟΡΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ

Κ. Φερρη, την αποψη αυτη την εχω ακουσει και συζητησει αρκετες φορες, με τον φιλο μου Γιωργο Σταμπουρλο, ο οποιος ειναι δεξιοτεχνης μπουζουξης, που μαλιστα στο ξεκινημα της καριερας του ειχε συνεργαστει με τα μεγαλα ονοματα : Μαρκο, Στρατο και Μπατη…

Ο Γιωργος λοιπον εχει την ιδια ακριβως με εσενα αποψη με την οποια προσωπικα διαφωνω!

Πριν προχωρησω θελω να επαναλαβω : εξισωσεις του τυπου ΡΕΜΠΕΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ = ΚΑΝΤΑΔΟΡΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ δεν εχουν μονοσημαντη λυση. Ειναι θεμα ΟΡΙΣΜΟΥ και ΟΡΟΛΟΓΙΑΣ, χωρις ουσιαστικη συμβολη στην μελετη και κατανοηση του ειδους αυτου της Τεχνης.

Στην δικη μου αντιληψη, παρομοιες θεωρησεις αποτελουν απλοποιησεις, θα ελεγα αποπειρες οριοθετησης που τελικα οδηγουν σε πλασματικες αντιληψεις.

Οι συνιστωσες του «Ρεμπετικου», οπως και καθε αλλης μορφης τεχνης αποτελουνται απο τους Δημιουργους, το Κοινο, τα μεσα Διασπορας του, τις Κοινωνικοοινομικες συνθηκες που το γεννησαν και μεγαλωσαν, τις πολιτισμικες αλληλεπιδρασεις και ακομα την Πολιτικη και την Νομοθεσια. Γινεται ευκολα αντιληπτο πως η πολυπλοκοτητα του θεματος δεν αφηνει περιθωρια για απλοικες παραδοχες και «ξυλινους» ορισμους, αλλα αντιθετα απαιτει εκτος απο βαθεια γνωση τοσο της Μουσικης και των Παραγοντων που την επηρεασαν, ελαστικοτητα και αφαιρετικες ικανοτητες.

Επιχειρωντας κατ’ αρχην μια χρονικη διαμεριση της παραγωγης του «Ρεμπετικου», θα καταληξουμε σε τεσσερις γενικευμενες περιοδους, την προ του 1932 (οταν αρχιζουν οι πρωτες γραμμοφωνησεις), την περιοδο 1932 – 1937 ( οταν η περιφημη Λογοκρισια το αλλαζει ριζικα), 1937 – 1940 ( οταν ο Πολεμος και η Κατοχη σταματουν τις ηχογραφησεις αλλα και επιδρουν ουσιαστικα στο περιεχομενο του) την κατοχικη περιοδο 1940 – 1947 και τελος την υστερη εποχη του 1947 – 1952 (?).

Σαν πιο αντιπροσωπευτικη περιοδο δημιουργιας και παρουσιας του «Ρεμπετικου», θεωρω την περιοδο 1932 – 1937 για τους εξης λογους:

  • Αυθεντικοτητα Δημιουργων
  • Αμεσοτητα εκφρασης ( Απουσια Λογοκρισιας)
  • Καταγραφη πρωιμης Δημιουργιας
  • Ανθιση του Φυσικου Χωρου του Ρεμπετικου ( Υποκοσμος)

Κατα την περιοδο αυτη, κανωντας μια απλη στατιστικη, θα δουμε οτι τα λεγομενα «Κανταδορικα» τργουδια αποτελουν μια ελαχιστη μειοψηφια μεσα στα «σκληρα» λεγομενα «Ρεμπετικα» που αντλουν την θεματολογια τους απο τον υποκοσμο: Φυλακες, Ναρκωτικα, Εξοριες, Γυναικες της νυχτας, Λαθρεμποριο, και τζογος και κυριαρχουν αδιαμφισβητητα στο «Ρεμπετικο».

Γεννατε λοιπον το θεμα αν δεχθουμε οτι ΡΕΜΠΕΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ = ΚΑΝΤΑΔΟΡΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ τοτε τα εκατονταδες, αυτα «χασικληδικα» η οπως αλλιως θελουμε να τα ονομασουμε, που ανηκουν; Σε ποια κατηγορια; Μπορουμε βεβαια να εισαγαγουμε εναν νεο ορο, για να τα χαρακτηρισουμε, αν και δεν βλεπω πως η ορολογια μπορει να συμβαλλει στην κατανοηση του ΡΕΜΠΕΤΙΚΟΥ.

56

Αυτό που είπα, είναι σαφές, συγκεκριμένο και περιορισμένο, και δεν επιδέχεται άλλες κοινωνιολογικές και ιστορικές αναλύσεις. Ο ΚΚ(ΤΜ) τόπιασε πρώτος.

Μιλάω λοιπόν γιά τη λέξη “ρεμπέτικο”, και πως χρησιμοποιόταν πριν τον Πετρόπουλο. Κι ούτε είπα ποτέ πως τα “κανταδόρικα” είναι δυτικότροπα. Το Ελληνικότατο “Σμυρνέϊκο Μινόρε” είναι το κατ’ εξοχήν κανταδόρικο, και όλες οι πατινάδες της Σμύρνης και της Πόλης, Μινόρε ήσαντε, ή καμιά φορά τζιβαέρι -που είναι περίπου το ίδιο.

Μιλάω με αφορμή τη γνωστή και απλοϊκή κουβέντα που γίνεται κατά καιρούς, για το κατά πόσον ο τάδε ήταν “αληθινός ρεμπέτης” μάγκας και καραμπουζουκλής, και πως πρόκειται γιά παρεξήγηση.

Αν ρεμπέτικο=κανταδόρικο, τότε ρεμπέτης πρέπει να είναι ο μεσοαστός μποέμ, ξενύχτης και λίγο διανοούμενος. Όπως δηλαδή ήταν ο Αιμίλιος Σαββίδης, ο Κωστής Μπέζος, και άλλοι Αθηναίοι.

Βλέπεις, Γιάννη, ο φίλος σου ο Σταμπούρλος είναι παλιός κι επαγγελματίας, και κάτι ξέρει πιό πολύ από μας.

Όσο γιά τα χασικλίδικα, της φυλακής, του κοντραμπάντου κ.λ., αυτά λέγονταν “μάγκικα”, και όχι “ρεμπέτικα”.

Το ξέρω, είναι δύσκολο να το καταπιούμε, τώρα που έχομε δώσει στον όρο “ρεμπέτικο” έναν περιθωριακό προσδιορισμό, αλλά μόνο αν βρούμε τη ρίζα και το αρχικό νόημα των λέξεων, θα μπορέσουμε να προσδιορίσομε την ορθότητα των νοημάτων που τους δίνομε σήμερα.

57

Να απαντήσω στην ερώτηση ανάποδα:

  • Τα τραγούδια του Μάρκου ονομαζόντουσαν “του Μάρκου” (έτσι σκέτο)
  • του Μπάτη τα λέγανε “μποζικομπαγλαμάδες”,
  • των Τσιτσάνη, Χατζηχρίστου, Παπαϊωάννου, Μπαγιαντέρα τα λέγανε “κανταδόρικα ή / και πριμοσεγόντο”
  • του Χιώτη “μπουζουξίστικα” ή “καινούργια”
  • τα αλανιάρικα ημι-δημώδη τα λέγανε “φυλακίστικα”, γιατί τραγουδιόντουσαν στις φυλακές, στις εξορίες και στους στρατώνες και γιατί από εκείνους τους χώρους αντλούν την καταγωγή του μεγαλύτερου μέρους των στίχων τους. Εκεί, όπου η έπαρση τιμωρείται και οι επιδειξίες απομονώνονται, συντελέστηκε και η “λείανση” και η αφαίρεση κάθε περιττού στολιδιού. Αργότερα, πολλά απ’ αυτά βγαίνουν ξανά στο όνομα κάποιου, με ταξίμι εισαγωγής, μπουζούκι συνοδεία κιθάρας & μπαγλάμα, ρεφρέν κλπ.

Για τα Σμυρναίικα και τα εκ της Αμερικής, υπήρχε ένας κάποιος σεβασμός αλλά και μια στάση αμηχανίας απέναντί τους. Το άκουσμα να ήταν διαφορετικό; Δεν ξέρω. Πάντως άρεζαν στον κόσμο. Στα καφενεία παιζόντουσαν περισσότερο τέτοιοι δίσκοι απ’ ότι των ντόπιων.

Απ’ όσο θυμάμαι απ’ τις διηγήσεις των παλιών, η λέξη “ρεμπέτικο” μπορεί να μην ήταν άγνωστη, όμως δεν ταυτιζόταν με κάτι συγκεκριμένο.

58

ʼψογος, όπως πάντα, ο ΚΚ(ΤΜ).

Να εξηγήσω κάτι, γιά να μη μπερδευόμαστε με τις σημερινές ορολογίες και τα νοήματά τους. Συμφωνώ πως το “ρεμπέτικο”, ως νεολογισμός (μετά τον Πετρόπουλο), σημαίνει εν γένει όλες μαζί τις παραπάνω κατηγορίες. Όμως γιά ν’ αποφασίσουμε οριστικά ποιά νοήματα θα κρατήσομε, πρέπει πρώτα να μάθομε τι σήμεινε η λέξη π.Π. (προ Πετρόπουλου).

Και συνεχίζω: Σήμερα η Θέσια μου ξεκαθάρισε πως όποιο τραγούδι αναφέρεται (π.Π.) ως “ρεμπέτικο”, εκτός από κανταδόρικο, είναι ΚΑΙ έντεχνο, δηλαδή επεξεργασμένο από μουσικό, και επώνυμο, δηλαδή κατά κανόνα δεν αποτελεί μεταγραφή αδέσποτου ή παραδοσιακού.

Έτσι, αν οδηγηθούμε στο συμπέρασμα πως π.Π. ρεμπέτικο σήμαινε η έντεχνη δημιουργία πάνω σε αρμονικό (κανταδόρικο) ύφος, τότε θα πρέπει ν’ αναθεωρήσουμε ελαφρώς τη σημασία που πήρε ο όρος σήμερα.

Κοντός ψαλμός λοιπόν: Κατά τη γνώμη μου, σήμερα θεωρούμε ως “ρεμπέτικο τραγούδι” αυτό που δημιουργήθηκε από το 1930 ίσαμε το το 1960 το πολύ, και παίζεται σολιστικό όργανο το μπουζούκι.

Οπότε και η έννοια του “ρεμπέτη” πάει και πάλι στον μποέμ μεσοαστό.

Καταλαβαίνω πως αν βάλομε συναισθηματική φόρτιση στην κρίση μας, βουλιάζομε στο χάος. Όμως επιστημονική σουλειά με συναισθήματα, δε γίνεται.

59

EKTOS APO TO “OLOI OI REMPETES TOY NTOYNIA…” KAI TO “EBIBA REMPETES” EXOUME KAI “TON ANTWNH TO SERETH”

SYNEISFERW STHN KOUBENTA ME DYO APORIES.

  1. STO PLAISIO THS SYZHTHSHS PWS THA SXOLIAZATE TO STIXO STO TRAGOYDI…“O ANTWNHS O BARKARHS O SERETHS EPAPSE NA ZEI REMPETHS…” KLP.( ETSI DEN LEEI O STIXOS?) TI ALLAKSE STH ZWH TOY ANTWNH ?
    TI TON EKANE REMPETH PRIN …KAI TI MH REMPETH TWRA…?

  2. TI ARAGE “BARAINEI” PERISSOTERO STON XARAXTHRISMO “REMPETIKO”? H MOUSIKH FORMA… TO HXOXRWMA…O STIXOS …O RYTHMOS…H KYRIWS O DHMIOURGOS…KAI H EIKONA POU EXOUME/EIXAME GIA TON DHMIOURGO TOU ?

60

ΣΩΣΤΟΟΟΟΟΟΟΟΟ!

Θα πρέπει να μάθουμε ποιός είναι ο στιχουργός του “Αντώνη”, δεν αποκλείεται να είναι άσχετος με το “περιθώριο”, όπως εκείνος (Αιμίλιος Σαββίδης;) πούγραψε “πρέζα όταν πιείς”, και δεν ήξερε πως άλλο πρέζα κι άλλο “την πίνεις”.

Στο δεύτερο ερώτημα, Γρηγόρη, θα πρέπει πρώτα να ξεχωρήσουμε το τι σήμαινε “ρεμπέτικο” π.Π., και τι σημαίνει (ή τι πρέπει να σημαίνει γιά μας) στην μ.Π. εποχή.