Χαιρετώ την ομήγυρη μετά από πολύ καιρό! Παρακολούθησα στο utube τυχαία την τότε ημερίδα,
με αφορμή την οποία εκτυλίχθηκε το παρόν νήμα, και παραπέμφθηκα από τον διαχειριστή του καναλιού του utube εδώ. Προφανώς το νήμα είναι ανενεργό εδώ και αρκετό καιρό, και δεν θα το έφερνα στην επιφάνεια, εάν δεν παραπεμπόμουν από ενεργό μέλος του φόρουμ εδώ.
Νομίζω ότι η συζήτηση είναι εξαιρετική, διεξήχθη δε (και μακάρι να συνεχιστεί, διότι βλέπω ότι έχει σταματήσει στο 2018) σε κλίμα… ακραίας συναίνεσης και διαλλαγής, παρά τις διάφορες… αντι-φωνίες των συμμετεχόντων.
Δεν είμαι ειδικός, όχι μόνο πάνω στην τροπική μουσική, μα ούτε καν σε κάποιο μουσικό είδος άλλο, ούτε έχω μια δεχθεί ποτέ κάποια στιβαρή μουσική αγωγή· δεν είμαι καν επαγγελματίας μουσικός ή δάσκαλος (μουσικής). Θα μιλήσω απλώς ως ερασιτέχνης.
Αυτό που έχω εμπειρικά (από την αμιγώς μουσική πράξη και τα λίγα θεωρητικά αναγνώσματά μου) αντιληφθεί, είνα ότι η ελληνική λαϊκή μουσική εντάσσεται φυλογενετικά-εξελικτικά στο γένος της μουσικής της ανατολικής Μεσογείου. Αυτό σημαίνει ότι είτε τα όργανα που χρησιμοποιήθηκαν στην πρωτότυπη έκδοση ενός δημιουργήματος ήταν τροπικά είτε συγκερασμένα είτε ανάμικτα, ο μηχανισμός της σύνθεσης είναι (έστω περισσότερο) τροπικός. Αυτό μπορεί να ισχύει ως αφορισμός, ως κανόνας για το γένος, αλλά σε μένα τουλάχιστον είναι προφανές, ας διορθωθώ πάνω σε αυτό παρακαλώ, ότι υπάρχουν τραγούδια, ιδίως στο μεταπολεμικό λαϊκό τραγούδι, που δεν ακολουθούν αυτήν τη νόρμα. Ο Βούλγαρης ανέφερε στην ομιλία του ότι δεν μπορούμε να αγνοήσουμε την ιστορική παράμετρο, τον χρονικό άξονα πάνω στον οποίο αναρτάται κάθε φωνογραφημένο δημιούργημα (ας πούμε, χονδρικά, για λόγους συνεννόησης, κάθε δεκαετίας: '20, '30, '40, 50. '60 κλπ.). Το να λέμε λοιπόν ότι το “Αγριολούλουδο” του Νικολόπουλου είναι “κιουρντί” ή “ουσάκ” ή “χουσεϊνί” στην εισαγωγή και “φυσικό μινόρε” ή “διατονικό μινόρε” ή “νιαβέντ” κλπ. στο φωνητικό -δεν έχει σημασία η ονομασία εδώ- μου φαίνεται κυριολεκτικά εξωπραγματικό, μετα-μουσικό (πλάθω τον όρο στο πρότυπο του μετα-φυσικός και του μετα-μοντέρνος), τόσο για το ότι χρειαζόμαστε δύο όρους για να περιγράψουμε ένα πράγμα, όσο και για το ότι κάποιοι από τους όρους αυτούς δεν μου φαίνονται κατάλληλοι (προφανώς οι “τροπικοί”). Και θέλω να πιστεύω ότι το κομμάτι αυτό μπορεί να λογίζεται “λαἱκό”, και από έναν καλλιτέχνη-δημιουργό με χρηστική ποικιλία “δρόμων” στο έργο του. Και παρομοίως δεν μπορώ να δεχτώ ότι “Οι λαχανάδες” του Παπάζογλου ή το “Πεζοδρόμιο” του Τατασόπουλου είναι “ματζόρε” ή “μείζων κλίμακα”, ούτε όμως ότι το “Καλύτερα μια μαχαιριά” του Χιώτη είναι στον ίδιο “δρόμο, μακάμ ή κλίμακα” με το Ἑγώ μάγκας φαινόμουνα" του Γενίτσαρη και τους “Σφουγγαράδες” του Μπάτη, παρότι τα συγκερασμένα διαστήματα της μουσικής ανάπτυξης είναι πάνω-κάτω τα ίδια στα τρία τελευταία. Πέρα από τη χρονική απόσταση και την άλλη ενορχηστρωτική αντίληψη, τα δημιουργήματα αυτά είναι εμφανώς δομημένα με χρήση μουσικών εργαλείων (όχι οργάνων) εντελώς διαφορετικών.
Προσωπικά πιστεύω ότι όποου κι αν κατασταλλάξει η προσπάθεια αυτή, θα πρέπει η ορολογία και η μέθοδος διδασκαλίας κλπ. να μπορεί να περιγράψει αποτελεσματικά τον τρόπο παραγωγής της μουσικής αυτής από συγκερασμένα όργανα, τον τρόπο σύνθεσης της μουσικής αυτής από συγκερασμένα όργανα. Να δώσει πετυχημένες συνταγές για αυτοσχεδιασμό, βασικότατο συστατικό των λαϊκών μουσικών παγκοσμίως, που να είναι πρωτότυπος αλλά και να παραμένει κατά το μάλλον και ήττον κοντά στα αισθητικά και τεχνικά πρότυπα που καθόρισαν αφαιρετικά τα ιστορικά μουσικά δημιουργήματα αυτού του μουσικού είδους (ή γένους). Τι να το κάνω το “μαχούρ” ή το “ραστ” αν δεν μου δίνει έναν μπούσουλα που να με διευκολύνει στην κατανόηση του τρόπου μελωδικής ανάπτυξης αυτής της δομής; Τι να το κάνω το “συνημμένο” ή “διεζευγμένο” “4χορδο” και “5χορδο”, εάν δεν με βοηθά να αναπτύξω έναν αυτοσχεδιασμό; Τι να την κάνω την “ελάσσονα κλίμακα”, όταν είναι ανίκανη να περιγράψει γιατί πάνω και κάτω από την οκτάβα γίνονται θαύματα…;
Παρότι λοιπόν δεν νομίζω ότι μπορεί, από επιστημονική άποψη καθαρά, μία και μοναδική προσέγγιση να περιγράψει τόσο τον τρόπο σύνθεσης όσο και τον τρόπο εκτέλεσης των δημιουργημάτων όλων των περιόδων του λαϊκού τραγουδιού (αλλά και του ελαφρού ενίοτε, το οποίο συχνά επηρεάστηκε από το λαϊκό, πχ. Σουγιούλ), φρονώ ωστόσο ότι χρειαζόμαστε αυτό που ζητά ο Μυστακίδης, μια συναίνεση στην ορολογία, αφενός για πρακτικούς λόγους, και δη κυρίως για διδακτικούς. Αν θέλουμε να οργανωθεί ένα ενιαίο σύστημα διδασκαλίας της μουσικής λαϊκής παράδοσης, οφείλουν οι λειτουργοί και θεράποντες της διδασκαλίας να μετέρχονται όρους που δεν υπόκεινται σε αντιφάσεις τέτοιες που να ακυρώνουν την ίδια την προσπάθεια συστηματοποίησης της διδασκαλίας αυτής!
Από εκεί και πέρα, επίσης ερευνητικά και επιστημονικά υπάρχουν οφέλη. Εννοώ ότι απαιτείται μια επιστημονική ορολογία κοινή, μια ελάχιστη επιστημονική συναίνεση πάνω στην ορολογία αυτή, ώστε να μην διδάσκονται άλλα πράγματα οι φοιτητές στο ΠΑΜΑΚ και άλλα στο ΕΚΠΑ και άλλα στην Άρτα κλπ., ούτε να διδάσκονται ότι "αυτό μπορούμε να το λέμε ΣΗΜΕΡΑ και “έτσι” και “αλλιώς” και “δείνα” και “τούτο”, ανάλογα με το τι μας αρέσει περισσότερο ή το τι εγκρίνουμε προσωπικά. Εννοείται ότι η παλιότερη ορολογία δεν θα εξαλειφθεί, εξάλλου έχουμε ήδη καταγεγραμμένη την ιστορία της μουσικής αυτής και τις απόψεις των φορέων της ιστορικής αυτής μουσικής πραγματικότητας (δρόμοι, μακάμια, ντουζένια κλπ.). Απλώς η παλιότερη αυτή ορολογία θα διδάσκεται μόνο στα πλαίσια της διδασκαλίας της ιστορίας της λαϊκής μουσικής και της ορολογίας της.
Τα οφέλη από μια κοινή ορολογία θα είνα πολλαπλά:
- Κοινή ονομασία για παρόμοια, έστω, πράγματα: συγκερασμένοι δρόμοι και ασυγκέραστα μακάμια, δημοτική μουσική και ανατολίτικη μουσική και λαϊκή αστική μουσική της περιόδου της επώνυμης δημιουργίας.
- Συνέπεια διδακτική και επιστημονική και μεθοδολογική.
- Διευκόλυνση στο επιστημονικό έργο (τώρα για να παραπέμψεις πχ. βιβλιογραφικά, χρειάζεται κάθε φορά να εξηγείς τι εννοεί ο άλλος ερευνητής με τον ένα και τον άλλο όρο, ενώ εσύ εννοείς κάτι άλλο).
- Θα ενισχυθεί η εξωστρέφεια αυτής της μουσικής παράδοσης, υπό την έννοια ότι θα αυξηθεί το κύρος της από διδακτική άποψη, από άποψη συστημαοτποίησης της διδασκαλίας της.
Προφανώς και δεν χρειάζεται τίποτα από τα παραπάνω για να παίζουμε/εκτελούμε τα έργα, ούτε θα αλλάξει η αισθητική και καλλιτεχνική ποιότητα των δημιουργημάτων, επειδή θα προσαρμόσουμε (ή όχι τελικά) την ορολογία που χρησιμοποιούμε για την περιγραφή και την ερμηνεία τους. Η δύναμη και η αξία του κάθε καλλιτεχνικού δημιουργήματος είναι στην επίδραση που μπορεί να ασκήσει μέσα από τη συνάρτηση του καλλιτεχνικού σημαίνοντος και σημαινομένου στο συναίσθημα και την ψυχή μας, στο σώμα μας και τη σκέψη μας. Και από τέτοιες επιδράσεις, δεν νομίζω ότι μπορεί να υπάρχει καποιος εδώ μέσα που να νιώθει στερημένος.