Με την ευκαιρια ολοκληρωσης του μπουζουκιου Γκελη, ειχα την τιμη να φιλοξενησω στο μπλοκ μου τον ταλαντουχο οργανοποιο Νικο Φρονιμοπουλο, ο οποιος μου μιλησε αναλυτικα για αυτη την τελευταια σημαντικη κατασκευη του.
Μια ενδιαφερον συζητηση που με χαροποιησε ιδιαιτερα, διοτι μεσα απο αυτη ειχα την τυχη να γνωρισω τον ανθρωπο Νικο Φρονιμοπουλο, ο οποιος μου μιλησε για πολλα θεματα σχετικα με την οργανοποιια, διαγραφοντας ομως και μια βαθεια σκεπτομενη σταση ζωης.
Ενδιαφερον πολυ ,την εχουμε και στα ελληνικα την συνεντευξη?
Συγχαρητήρια ακόμα στον Νίκο γιατί ειναι ο πρώτος μάστορας ,που είναι από καιρό συνηδειτοποιημένος οτί το πολύ παλιό ρεπερτόριο πρέπει να παίζεται με τα όργανα αντίστοιχα της εποχής στην οποία ηχογραφήθηκαν.Οπως και να χει το μπουζούκι πριν το Ζοζέφ έχει εντελώς άλλο ήχοχρωμα που αντικαθιστά μια μακρά παράδοση.
Καλημερα Σταυρο, φυσικα !
Καποια μερη της εδω στα Ελληνικα
Κυριε Φρονιμοπουλε θυμαστε την ημερα που “συναντηθηκατε” με τον Κ Γκελη?
Φυσικα,το χειμώνα του 2009 κατασκευάζω ένα ούτι για το φίλο μου, Αλέξανδρο Μποτωνάκη. Έρχεται σπίτι κάθε Σάββατο και παρακολουθεί την εξέλιξη της δουλειάς. Καθ`ότι φωτογράφος, φωτογραφίζει τις κυριότερες φάσεις . Κάποιες από αυτές τις φωτογραφίες έχω ανεβάσει στο blog μου, σε άρθρα για την κατασκευή ουτιού.
Ένα Σάββατο, μου λέει γιά ένα φίλο του ζωγράφο, ο οποίος έχει κάποιο παλιό, παροπλισμένο, μπουζούκι του παππού του, αγορασμένο γύρω στα 1918. Προθυμοποιείται την επόμενη εβδομάδα, να μου φέρει μιά φωτογραφία του.
Πράγματι, το επόμενο Σάββατο βλέπω για πρώτη φορά, από φωτογραφία, το όργανο. Μου προξενεί μεγάλη εντύπωση και τον ρωτώ αν υπάρχει εσωτερικά κολλημένη κάποια ετικέτα του κατασκευαστή. Μέσα στην επόμενη εβδομάδα, μου τηλεφωνεί και με πληροφορεί πως υπάρχει μικρή, τυπωμένη με σφραγίδα ετικέτα που γράφει: Οργανοποιείον Κ. Γκέλη. Αμέσως, καταλαβαίνω πως πρόκειται γιά ένα, ίσως το μοναδικό, σωζόμενο μπουζούκι του περίφημου << Κωσταντή Ντέλη >>, όπως τον αναφέρει στη βιογραφία του ο Μάρκος. Τον παρακαλώ και προθυμοποιείται να δανειστεί το όργανο από το φίλο του προκειμένου να το εξετάσω από κοντά.
Έτσι την επόμενη εβδομάδα φτάνει στο εργαστήριο, φέρνοντας μαζί του και το όργανο. Έχω ειδοποιείσει και το φίλο και ερευνητή της Ελληνικής οργανοποιίας Παναγιώτη Καγιάφα , που έχει έλθει και εκείνος γιά να δούμε επί τέλους από κοντά ένα όργανο του Γκέλη. Το όργανο βρίσκεται σε σχετικά καλή κατάσταση, αλλά δυστυχώς, δεν τολμώ να το κουρδίσω, γιατί διαπιστώνω ότι υπάρχουν εσωτερικά ξεκόλλητες ενισχύσεις (καμάρια). Παίρνω όλες τις απαραίτητες αποτυπώσεις και μετρήσεις ώστε να μπορέσω, αργότερα, να κάνω τη μελέτη και το σχεδιασμό του μοντέλου του.
Τις επόμενες μέρες, ακολουθεί η πρώτη δημοσίευση στο Ρεμπέτικο Φόρουμ.
- Τι σας ωθησε μετα απο 4 χρονια να αποφασισειται τη αναβιωση το μπουζουκι του Γκελη? Ισως καποιο περσιστατικο?
Ο ήχος των παλιών ηχογραφήσεων, οφείλεται κατά το ένα μέρος στο ιδιαίτερο παίξιμο και την τεχνική των μουσικών της εποχής, καθορίζεται όμως σε μεγάλο βαθμό και από τα ιδιαίτερα ηχοχρώματα των οργάνων που φτιάχνονταν τότε.
Όπως για να προσεγγίσουμε το ύφος της μουσικής του μπαρόκ , οι σύγχρονοι οργανοποιοί κατασκευάζουν πλέον και τα ανάλογα όργανα (π.χ. βιολί στην παλιά μορφή του, δοξάρια κλπ), παρόμοια και για το ύφος των ρεμπέτικων των πρώτων ηχογραφήσεων είχα την αίσθηση ότι χρειάζονταν και τα ανάλογα μπουζούκια.
Τα παλιά μπουζούκια των μαστόρων της εποχής , έχουν εντελώς διαφορετικά τεχνικά χαρακτηριστικά από τα σημερινά, από τα οποία καθορίζεται και ο εντελώς διαφορετικός τους ήχος.
Έχω κρατήσει σημειώσεις και μετρήσεις από αρκετά τέτοια όργανα διάφορων κατασκευαστών ( Α Σταθόπουλου, Ι. Σταθόπουλου, Δ. Μούρτζινου, Κ.Γκέλη, Ε.Κοπελιάδη κ.α) , άλλα από τα οποία επισκεύασα και άλλα που επεδίωξα να δω από κοντά γιά να τα μελετήσω. Πάντα λοιπόν, είχα στο μυαλό μου να δουλέψω σε κάποιο τέτοιο μοντέλο .
Αυτό το καλοκαίρι,ασχολήθηκα με την –πολύ δύσκολη- συντήρηση ενός περίτεχνου μαντολίνου του Δ Μούρτζινου, του 1910. Η σύγκριση της πρόσοψης του μοντέλου του, με αυτή του μπουζουκιού του Γκέλη, μου έδωσε το πρώτο έναυσμα. Το μοντέλο Γκέλη, ήταν σχεδόν όμοιο με αυτό του Μούρτζινου, μεγαλωμένο κατά περίπου 2 εκατοστά. Άρχισα να ψάχνω σχεδιαστικά τις αναλογίες του και βρέθηκα εμπρός σε καινούργιες εκπλήξεις! Σχεδόν χωρίς να το καταλάβω, προχώρησα στο σχεδιασμό του μοντέλου, και τα υπόλοιπα ήταν απλά, θέμα χρόνου…
[/FONT]
-Ποια τα κυρια Tεχνικα χαρακτηριστικα της κατασκευης?
Κατ`αρχήν, η αναδημιουργία του μοντέλου βασίστηκε στον γεωμετρικό σχεδιασμό ( σχεδιασμό δηλαδή, με κανόνα και διαβήτη) .
Μελετώντας τα ίχνη από το σωζόμενο όργανο, προσπάθησα πρώτα -πρώτα να συγκεράσω τις μικρές ασυμμετρίες . Κατόπιν προσπάθησα να προσδιορίσω τα κέντρα των κύκλων που δημιουργούν το μοντέλο. Προέκυψε έτσι το τελικό μοντέλο , πολύ συμμετρικό και με ομαλές αλλαγές καμπυλότητας, με την μεγαλύτερη προσέγγιση σε αυτό του αρχικού οργάνου.
Πρέπει εδώ να ξεκαθαρίσουμε πως ο στόχος μου δεν ήταν η κατασκευή ενός ακριβούς αντίγραφου, αλλά η δημιουργική αναβίωση ενός μπουζουκιού που βασίζεται στο μοντέλο και το όργανο του Γκέλη. Ενώ, γιά παράδειγμα, κρατώ όλες τις τεχνικές ιδιαιτερότητες της εποχής ( τσάκιση καπακιού, V joint , ελεύθερο μήκος χορδής, πρωτότυπη ροζέτα κλπ), δεν κρατώ τις μεγάλες διαστάσεις του μπράτσου. Για αυτό το λόγο και δεν το κατασκεύασα μονοκόμματο, αλλά χρησιμοποίησα την τεχνική της ενίσχυσης με κόντρα. Γιά την ταστιέρα χρησιμοποίησα έβενο και όχι κάποιο άλλο, μαλακότερο ξύλο.
Η εσωτερική ενίσχυση του καπακιού επίσης, δεν έγινε με παράλληλα καμάρια, Χρησιμοποίησα καμάρια με κλίση, όπως γίνεται κατά κανόνα στα μαντολίνα , αλλά και σε αρκετά μπουζούκια της εποχής που έτυχε να εξετάσω.
Δημιουργικά επίσης αντιμετώπισα και τη φιγούρα. Ας με συγχωρέσει ο Γκέλης αλλά, εκτός του ότι η πεταλούδα του δεν ήταν λειτουργική, δεν κάλυπτε δηλαδή τα σημεία φθοράς του καπακιού από την πένα, δεν μου «κάθησε» επίσης από την πρώτη στιγμή και αισθητικά. Χρησιμοποίησα συμμετρικό σχεδιασμό (που συνηθίζονταν τότε) με μικρό κεντρικό μοτίβο , πάλι πεταλούδα, που αποτελεί αναφορά στον Δ, Μούρτζινο.
Φυσικά, όλο το όργανο κατασκευάστηκε με οργανικές κόλλες και φυσικό βερνίκι οινοπνεύματος.
Ο μαστορας Φρονιμοπουλος “συνομιλει” με τον Γκελη μεσα απο αυτη τη διαδικασια ολοκληρωσης του μπουζουκιου.Τι μαθαινει για τον οργανοποιο και την οργανοποιεια τα χρονια του 20- 30? Τι θα κρατησει απο αυτη την εμπειρια?
Πρώτα απ`όλα, διαπιστώνουμε οτι ο Γκέλης ήταν ένας μάστορας με πολύ καλό «χέρι», όσον αφορά το τεχνικό μέρος της δουλειάς του. Τόσο οι εφαρμογές του, όσο και το φινίρισμα του οργάνου ήταν είναι σε πολύ υψηλό επίπεδο.
Το επόμενο σημαντικό στοιχείο αφορά τις ομοιότητες του μοντέλου του με τα μοντέλα των μαντολίνων της εποχής. Δεν μπορούμε να πούμε με σιγουριά αν ο Γκέλης αντιγράφει ένα ώριμο μοντέλο του Μούρτζινου, η αν και οι δύο βασίζονται σε κάποιο Ιταλικό μοντέλο μαντολίνου. Πάντως η αντιστοίχιση του μπουζουκιού Γκέλη με ένα πολύ καλό μαντολίνο του Δ Μούρτζινου του 1910 (βλέπε blog) δείχνει έντονη ομοιότητα!
Πολύ σημαντικές επίσης είναι και οι γεωμετρικές αναλογίες του ηχείου : σχέση πλάτους με μήκος, 2 προς 3, και επίσης βάθους προς πλάτος επίσης, 2 προς 3.
Η οργανοποιία της εποχής επίσης, γίνεται αποκλειστικά με λίγα εργαλεία χειρός και φυσικά υλικά ( κόλλες, βερνίκια ), κάτι που ούτως η άλλως –λόγω και της σχέσης μου με την κλασσική οργανοποιία (βιολί) – διατηρώ και στην κατασκευή των παραδοσιακών οργάνων.
Ένα άλλο χαρακτηριστικό είναι το μονοκόμματο και χοντρό μπράτσο καθώς και ο μικρότερος σε διαστάσεις τάκος. Επίσης το όργανο είχε την μικρότερη σε μήκος κλίμακα που έχω συναντήσει σε μπουζούκι ( 61 εκ).
Διατήρησα την κλίμακα καθώς και τον μικρό τάκο, κάτι που δε θα αποτολμούσα να εφαρμόσω σε όργανο με μεγαλύτερο μήκος χορδής, άρα και πολύ περισσότερες τάσεις. Δε έκανα το ίδιο όμως σε ότι αφορά τις διαστάσεις του μπράτσου, για χρηστικούς λόγους.
Οι μάστορες επίσης εκείνης της εποχής, δεν είχαν εύκολη πρόσβαση σε εξεζητημένα ξύλα, Δούλευαν συνήθως με ότι καλύτερο ξύλο είχαν πρόχειρο. Αυτό με οδήγησε να μη χρησιμοποιήσω και εγώ κάποια «ιδιαίτερα» ξύλα, αλλά ένα απλό, καλό κελεμπέκι, καρυδιά και μαόνι, σε αντίθεση με την ταστιέρα, που προτίμησα τον έβενο.
Η αποψη του μαστορα Φρονιμοπουλου για την παραδοσιακη οργανοποιια του τοτε αλλα και του σημερα,τα μπουζουκια του τοτε και του τωρα.
Η άποψή μου είναι ότι πρόκειται γιά δύο, διακριτά όργανα : έναν πρόγονο και έναν επίγονο.
Έτσι. όταν κατασκευάζουμε έναν τύπο οργάνου, πρέπει απαραίτητα να διατηρούμε και τα τεχνικά χαρακτηριστικά του, φυσικά μέσα από το δικό μας «φίλτρο». Όπως δύο μάγειροι που βασίζονται στην ίδια συνταγή , ό καθένας θα παρουσιάσει τη δική του γεύση στο φαγητό λόγω των μικρών, ιδιαίτερων λεπτομερειών στη διαδικασία του μαγειρέματος, παρόμοια ο κάθε οργανοποιός θα δημιουργήσει το δικό του, ιδιαίτερο χρώμα στον ήχο των οργάνων που κατασκευάζει.
Κατά τη γνώμη μου η σημερινή εποχή μας δίνει ένα μοναδικό προνόμιο : μπορούμε να έχουμε μία κάθετη άποψη της ιστορίας και των στοιχείων της τέχνης μας. Η σύγχρονη επίσης επιστημονική έρευνα, καθώς και τα «εργαλεία» καταγραφής δεδομένων που κάποτε, μόνο εμπειρικά μπορούσαμε να προσεγγίσουμε, μας δίνει ακόμη περισσότερες δυνατότητες.
Από την άλλη η μεγάλη προσφορά απόκτησης εργαλείων που μπορούν να αντικαταστήσουν το
ανθρώπινο χέρι, μπορεί να οδηγήσει την παραγωγή οργάνων σε άλλα μονοπάτια…Ειναι στην επιλογή του κάθε οργανοποιού πιό δρόμο θα ακολουθήσει.
Εαν ο μαστορας Φρονιμοπουλος μπορουσε να γυρισει το χρονο πισω ως οργανοποιος σε ποια χρονολογια θα σταματουσε, σε ποιο μερος(χωρα)θα ζουσε, και τι μουσικα οργανα κυριως θα κατασκευαζε?
Μα φυσικά στην Κρεμόνα του 17ου αιώνα , στα εργαστήρια των μεγάλων μαστόρων που διαμόρφωσαν τα όργανα της οικογένειας του βιολιού.
Όσο για την Ελλάδα, στα εργαστήρια της Κολοκοτρώνη, της χρυσής εποχής της Ελληνικής οργανοποιίας του Μεσοπολέμου. Και πιό συγκεκριμένα, στο εργαστήρι του Δημήτριου Μούρτζινου, του οποίου η τέχνη δεν έχει τίποτα να ζηλέψη από αυτή των ευρωπαίων συναδέλφων του.
Η, ακόμα παλιότερα, στο εργαστήρι του Λεωνίδα Γαΐλα που έφτιαχνε τους ταμπουράδες του…
Δεν έχω όμως κανένα παράπονο. Ζώντας στην εποχή μου, έχω την ευκαιρία να συναντώ πολλούς από τους μεγάλους, παλιούς ομοτέχνους μου μέσα από τα όργανά τους, σε ένα δημιουργικό διάλογο.
Έχω επίσης τη δυνατότητα να μαγειρεύω το δικό μου φαγητό, χρησιμοποιώντας ελεύθερα τις παλιές συνταγές. Και το καλύτερο φαγητό, μαγειρεύεται «στα ξύλα»…
την κυριακή που μας πέρασε είχα την χαρά να γνωρίσω έναν καλό και μερακλή παίχτη, τον βασίλη αντωνίου, που είχε μια ευχάριστη έκπληξη: ένα μπουζούκι αντίγραφο του γκέλη, κατασκευής νίκου φρονιμόπουλου. κλίμακα 61, σπαστό καπάκι, σκάφος κελεμπέκι-καρυδιά.
δυστυχώς λόγω βαβούρας στο μαγαζί δεν άκουσα λεπτομέρειες στον ήχο, αλλά οι εντυπώσεις ήταν πολύ θετικές. γλυκός ήχος στο καντίνι και η μπουργάνα να λαουτίζει, δυνατή και καθαρή. μέσα στα όργανα και στις φωνές (δεν είχε και τόσο πολλή φασαρία, πρόσεχαν οι φίλοι και θαμώνες), ξεχώριζε λόγω έντασης αλλά και λόγω χροιάς.
συγχαρητήρια στον νίκο φρονιμόπουλο για την επιτυχή αποτύπωση και την αξιόλογη κατασκευή του οργάνου αυτού, όπως είχε κάνει και παλιότερα με το αντίγραφο του ταμπουρά του μακρυγιάννη. εύχομαι να ακολουθήσουν και άλλα τέτοια αντίγραφα παλαιών οργάνων, και από άλλους οργανοποιούς.