«Ο Μάρκος ήταν ένας τύπος μαχαιροβγάλη, νταβατζή. Κοντός, χοντρός σαν βόδι, με σπηλαιώδη βραχνή φωνή που μόνο μέσα σ’ αυτό το παρδαλό ακρόαμα του τεκέ συνταίριαζε. Με στρατιώτες μαστουρωμένους, τις δυστυχισμένες κοπέλες που πουλούσαν το κορμί τους γεμίζοντας καθημερινά βλενόρροια και σύφιλη τους νέους, και τους νταβατζήδες που περίμεναν να πάρουν είσπραξη από αυτές τις απόκληρες γυναίκες. Δεν κρατιόμουν, ένιωθα να πνίγομαι. Έφυγα γρήγορα ζαλισμένος και βγαίνοντας έξω έκανα εμετό».
Μιά απορία πού μού ερχεται στό μυαλό… και τί περίμενες να βρείς στον τεκέ μέσα ρε φίλε;;; Κάνα πιάνο με γλαδιόλες στολισμένο;;; Η, μήπως να σε κεράσουν κερασάκι γλυκό;;;
Άνοιξα το λινκ και η αλήθεια είναι ότι αυτό το απόσπασμα είναι ξεκομμένο, δεν ξέρουμε τι είχε πριν και μετά. Δεν ξέρουμε δηλαδή αν ο τίτλος του ανθολόγου «Εμετός για τον Μάρκο Βαμβακάρη» αντιπροσωπεύει στ’ αλήθεια την άποψη του συγγραφέα ή είναι αυθαίρετος.
Αλλά γιά να δούμε: εσύ τι θα περίμενες να βρεις σ’ έναν τεκέ;
Εγώ, που δεν ξέρω τι ακριβώς θα περίμενα (κάτι πολύ γενικό και αόριστο, βασισμένο πολύ περισσότερο σε φήμες και θρύλους από τρίτο - τέταρτο - εκατοστό χέρι), βλέπω εδώ μια σχετικώς συγκεκριμένη περιγραφή από κάποιον που τα είδε με τα ίδια του τα μάτια (φυσικά ο καθένας έχει τα δικά του μάτια). Μιας και δεν πρόκειται ποτέ να δω τι συνέβαινε στ’ αλήθεια σ’ έναν τεκέ του 1930, τουλάχιστον το πληροφορούμαι και από εδώ. Χρήσιμο το θεωρώ. Θα 'πρεπε δηλαδή όσοι τα είδαν και δεν τους άρεσαν να μη μιλάνε;
Άλλωστε θαρρώ πως έχουμε και μαρτυρίες του ίδιου του Μάρκου, όχι πολύ διαφορετικές. Πάει κάποιος καιρός που διάβασα την αυτοβιογραφία του, επομένως δεν τη θυμάμαι απέξω, αλλά δε νομίζω να λέει πουθενά «ήταν ένας παράδεισος: όλοι οι στρατιώτες ήταν μαστουρωμένοι. Τα φτωχά κορίτσια μοίραζαν τη σύφιλλη μέσα σε χαμόγελα αγαλλίασης» κλπ…
Μιλάμε για μια μουσική που (όχι μόνο αυτή) βγήκε μέσα από πολύ σκληρές συνθήκες ζωής. Συνθήκες που κανείς δεν τις επέλεξε και σε κανέναν δεν άρεσαν. Το ότι κάποιοι από αυτούς τους φτωχούς, περιθωριακούς, βασανισμένους* ανθρώπους ήταν σπουδαίες καλλιτεχνικές φλέβες δεν αλλάζει τις συνθήκες.
*Έχεις προσέξει πόσα τραγούδια του Βαμβακάρη δεν έχουν άλλο θέμα παρά τα βάσανα; Δεν είναι ένα, δεν είναι δύο.
Καλά ρε συ Pepe,δέν διάβασες τι γράφω κάτω από το link;;
Εγώ ποτέ δέν είχα αμφιβολίες το τί υπήρχε μέσα στούς τεκέδες,απλά αναρωτιέμαι,ενας ανθρωπος σάν καί αυτόν,τι εψαχνε να βρεί εκεί μέσα.
Εγώ πάντως βρίσκω την περιγραφή για τον Μάρκο άδικη. Σε καμμία περίπτωση δε συνάδει ούτε από τα ηχητικά που έχουμε για τον Μάρκο, ούτε από τις φωτογραφίες.
Προφανώς ο συνθέτης με αυτα που λέει δε είχε ξαναπάει σε τεκέ και το είχε περιέργεια…από τον τρόπο που γράφει για την ατμόσφαιρα εκεί μέσα και για τον Μάρκο,καταλαβαίνεις οτι σκόπευε κάπια στιγμή να εκδόσει τις περιγραφές τους αυτες…
Εξ ορισμού, λόγω της ιδεολογίας του αποκτήσαντος την εμπειρεία, η όποια περιγραφή έπρεπε, αν γίνεται, να προκαλέσει εμετό και στους διαβάζοντες. Όπως λέει και η σχετική ρήση, “η γυναίκα του αυτοκράτορα δεν αρκεί να είναι τίμια, πρέπει αυτό να φαίνεται κιόλας”. Με Μάρκο δίμετρο, λεβεντόπαιδο, ομορφόπαιδο, το γλυκό δεν θα έδενε…
Πάλι βιαστικά διάβαζα. Ναι, ο «εμετός» είναι του Ξένου και όχι του ανθολόγου. Ο «εμετός για τον Βαμβακάρη» είναι 100% του ανθολόγου.
Πάντως ακόμα κι έτσι: ο καθένας μας, αν ήταν Ζακυνθινός συνθέτης κι έμπαινε σ’ ένα υποκοσμικό καταγώγιο του Πειραιά, ενδεχομένως θα φρίκαρε. Δε θα έπρεπε να φρικάρει; Ή δε θα έπρεπε να το πει; Ή μήπως δε θα έπρεπε καν να πάει εκεί;
Ο άνθρωπος δε λέει πουθενά τι περίμενε. Τι είδε λέει, και πώς του φάνηκε. Είδε φτώχεια και εξαθλίωση, και τύπους μυθιστορηματικούς, και μαχαίρια, πόρνες και ναργιλέδες. Τι άλλο θα περιμέναμε να δει, και πώς να του φανεί; Αν αντί για τον τεκέ είχε πάει στο σπίτι του Μάρκου μια Κυριακή πρωί που καθόταν ξέρω γω στην αυλή με τη γυναίκα του και έδειχνε μπουζούκι στα παιδιά του, θα είχε άλλες εντυπώσεις. Λέω τώρα. Και ασφαλώς θα τον κερνούσαν και γλυκό κερασάκι.
Όλα αυτά που αναφέρει ο ζακυνθινός είναι πράγματα γνωστά για εκείνη την εποχή που και να μην τα είχε δει δε μπορεί να μην είχε ακούσει τπτ για τους τεκέδες…Απλά ο συνθέτης τα εμπλουτίζει με μια “καλλιτεχνική πινελιά” ώστε να πουλάει αργότερα…αυτό λέω
Εγώ νομίζω,οτι ούτε θα είχε πατήσει μέσα σε τεκέ.Απλα τήν χολή του εβγαλε ,γιά κάποιον τόν οποίο ούτε πού είχε δεί,ούτε μπορούσε να καταλάβει τα τραγούδια του.
Αλλά οπως και να εχει το πράμα,αυτόν δέν τον ξέρει σήμερα κανένας,αλλά τόν Μάρκο τόν τραγουδούν καί οι πέτρες!!
Για τον Αλέκο Ξένο, που μου ήταν απολύτως άγνωστος, βρήκα ένα σύντομο βιογραφικό στη Βικιπαίδεια. Αντιγράφοντας από εκεί:
Ο Αλέκος Ξένος Πέθανε στην Αθήνα το 1995.Το 2014 κυκλοφόρησε η αυτοβιογραφία και το αρχείο του Αλέκου Ξένου σε επιμέλεια του μουσικολόγου Αλέξανδρου Χαρκιολάκη (βιβλιοθήκη του Μουσείου Μπενάκη).
Λογικά λοιπόν ναι, θα τα προόριζε πιθανώς για έκδοση. Πάντως δεν τα εξέδωσε ο ίδιος. Πέθανε 83 ετών.
Κι ο Μπετόβεν, ποιος Μπετόβεν; Πόσα χρόνια έχει να βγάλει σουξέ; (Χ. Κλυνν)
Νεαπολιώτη, μην τα βάζεις ποτέ με μακαρίτη γιατί δεν υπάρχει τρόπος να τον νικήσεις.
Πάντως εγώ χολή δε βλέπω πουθενά. Βλέπω απλώς ότι η φάση δεν ήταν η φάση του. Και δεν μπορώ να τον κατηγορήσω γι’ αυτό.
Αν θυμάμαι καλά έχει γράψει κάποια άρθρα εναντίον του ρεμπέτικου στον ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗ ή κάτι τέτοιο. Δεν έχω το βιβλίο του Βλησίδη μαζί μου για να το επιβεβαιώσω τώρα… ίσως να κάνω και λάθος
Πεπέ εγώ δέν τα εβαλα με κανέναν.Απλά αν το θέλεις ετσι,κρίνω τα λόγια του.Γιά τούς περισσότερους πού μιλάμε εδώ μέσα καί κρίνουμε ,είναι πεθαμένοι.Δέν νομίζω να είναι κακό αυτό.Δέν βρίζουμε,μιλάμε.
Οσο για τήν χολή πού μιλάω,δέν εννοώ εκεί πού λέει για τίς γυναίκες και τα ρέστα.Αυτα είναι γνωστά .Αλλά εκεί πού λέει τόν Μάρκο βόδι καί μαχαιροβγάλτη.
Pepe, επιεικώς με τον κηδεμόνα σου!
Δεν νοείται ασχολούμενος με το ρεμπέτικο σε κάποιο βάθος και να αγνοεί τον Αλέκο Ξένο. Ακραιφνής μαρξιστής ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 1930 και υψηλό συνδικαλιστικό στέλεχος σε ποικίλα μουσικά σωματεία σε όλη τη βιογραφική του διαδρομή. Ήδη από το 1947 εγκαινιάζει τον πόλεμό του κατά του ρεμπέτικου, πόλεμο τον οποίο δεν θα σταματήσει ποτέ, για να φτάσει ακόμα και το 1990 σε ντοκιμαντέρ αφιερωμένο στον ίδιο να πει: «Μετά το Δεκέμβρη, τα τραγούδια του αγώνα είχαν την ίδια τύχη με τους αγωνιστές: σκότωμα, φυλακή, ξερονήσια…[…]. Δεν μπορούσε να τραγουδηθεί τίποτα, επί ποινή θανάτου. Το μόνο που έκαναν οι ιθύνοντες ήτανε να επαναφέρουν στη ζωή το ρεμπέτικο, το τραγούδι του υπόκοσμου, που αυτό ξαναφούντωσε από τους συνεργάτες των Γερμανών και απʼ τους μαυραγορίτες. Έδωσαν μεγάλη προσοχή και οι ίδιοι οι κατακτητές, οι Εγγλέζοι, πλέον τώρα. Να φανταστείτε ότι ο Γιαννίδης, που ʼταν στο σταθμό των Ενόπλων Δυνάμεων, μας έφερε έγγραφο των Εγγλέζων, που έλεγε να προωθήσουμε αυτό το είδος της μουσικής, το λαϊκισμό του ρεμπέτικου. Εμείς οι μουσικοί δεν αφήσαμε να τραβήξει αυτός ο δρόμος προς τα κάτω. Και καταγγείλαμε αυτές τις προσπάθειες αποπροσανατολισμού του λαού μας αλλά και φτιάξαμε και έργα που ήταν μέσα σ’ αυτά το πνεύμα της Αντίστασης […] Ο Βάρβογλης, ο Καλομοίρης, όλοι οι τίμιοι συνθέτες, είτε με έργα είτε με κριτική, χτυπήσαμε αυτό το τραγούδι και δεν αφήσαμε να πέσει ψυχικά ο λαός μας».
Ναι, φυσικά και δεν έβρισες. Μοιάζεις όμως (μπορεί και να κάνω λάθος) σαν να αισθάνεσαι ότι ο Ξένος πρόσβαλε κάτι που αγαπάς, και να πρέπει να τον κατατροπώσεις. Αλλά αυτό που αγαπάς δεν είναι ούτε οι συνθήκες ζωής των ρεμπέτηδων, ούτε η εμφάνιση του Μάρκου ή το νταβατζιλήκι του ή το μη-νταβατζηλίκι του. Είναι η μουσική, για την οποία ο Ξένος δεν είπε λέξη (στο συγκεκριμένο απόσπασμα). Αυτά που δεν άρεσαν στον Ξένο δε νομίζω ότι θα άρεσαν σε κανέναν, και δε νομίζω ότι άρεσαν ούτε στους ίδιους που τα ζούσαν. Ως προς αυτά λοιπόν, δε δημιουργείται κατά τη γνώμη μου κανένα σημείο τριβής. Επομένως, με το αν τον ακούνε σήμερα τον Ξένο, το αν τα είδε ποτέ όλα αυτά ή απλώς τα φαντάστηκε για να ρίξει χολή κλπ., απαντάς σε προκλήσεις που δεν έγιναν.
Τώρα, αν ο Ξένος όντως έχει γράψει κατά του ρεμπέτικου (#13), εκεί κάπως αλλάζει το πράγμα.
Αλλά ακόμα κι έτσι: με ή χωρίς τον Ξένο, έχει ανθρώπους που όντως έγραψαν κατά του ρεμπέτικου. Μερικοί με πραγματική χολή, άλλοι απλώς αρνητικές κριτικές. Το πάθος που μπορεί να είχαν ορισμένοι εκείνη την εποχή, πέρα από το ότι δεν το βλέπω σαν κάτι τόσο αδικαιολόγητο και παράλογο για τα τότε δεδομένα, κυρίως είμαι της γνώμης ότι δε μας αφορά. Δεν έχω καμία απολύτως άποψη γι’ αυτό. Δε με ενολχεί, δε με χαροποιεί. Κοιτάω τη γνώμη τους για τη μουσική, σκέτη και εγκεφαλική, κάνοντας στην μπάντα όλο το συναισθηματικό φορτίο, και αν δω ότι διαφωνώ, διαφωνώ.
(Μέχρι να τα γράψω αυτά, να και το #15 του Παρασάνταλου, να καλύψει ακριβώς το κενό που μας είχε μείνει.)
Μα, φυσικά! Είναι η γνωστή “Συζήτηση στο Ριζοσπάστη” που ο Βλησίδης έχει παραθέσει στο βιβλίο του “Όψεις του Ρεμπέτικου” (σ. 67 κ. ε, “Ο αριστερός λόγος για το Ρεμπέτικο”). Ο Φοίβος Ανωγειανάκης, με επιστολή του στον “Ριζοσπάστη” το 1947 προσπαθεί (όσο τολμάει, βέβαια, γιατί δεν ήταν απλό…) να πεί κάποιον όχι κακό λόγο για το ρεμπέτικο, που είχε βρεθεί στο στόχαστρο των (αντιδραστικών, φυσικά) μουσικών σωματείων και των διοικητικών απαγορεύσεων μετά την κυκλοφορία τραγουδιών με χασικλίδηκους στίχους το 1946. Του απαντάει με δική του επιστολή ο Αλέκος Ξένος, κατακρίνοντας έντονα το ρεμπέτικο τραγούδι, προτείνοντας όμως (οι αριστεροί συνθέτες να φροντίσουν ώστε) να αξιοποιηθούν κάποια ψήγματα άξια ίσως κάποιας προσοχής. Η συζήτηση κλείνει με επιστολή του Ν. Πολίτη (δημοσίευση 23/2/1947) ο οποίος προσπαθεί να υπερασπιστεί και αυτός το άγρια και από πολλές ιδεολογικές κατευθύνσεις διωκόμενο είδος τραγουδιού.
Προφανώς, όσοι αγνοούν τον κ. Ξένο (είμαι ένας από αυτούς), γνωρίζουν το ρεμπέτικο (μάλλον: το «ρεμπέτικο») επιδερμικά!
Θα ήθελα να παρακαλέσω όσους κατέχουν σε βάθος, να μας παραθέσουν, έστω σε αδρές γραμμές:
την εν γένει συμβολή του κ. Ξένου στο ρεμπέτικο τραγούδι
μελωδίες, στιχουργήματα ή ενορχηστρώσεις του, που σχετίζονται βέβαια υφολογικά
άλλα σχετικά λαογραφικά στοιχεία, ή
ενδεχομένως θέματα οργανοποιίας, ώστε να κατανοήσουμε την προσφορά του.
Πάντως, αν διαβάζω σωστά στο #15, όχι μόνο δεν συνέβαλλε, τουναντίον μάλιστα!
Στον αντίποδα: και σαν δε συνέβαλλε θετικά…τί;! Υπήρξε κάποια βροντώδης, άμεση αρνητική επίπτωση που κλόνισε συθέμελα το ρεμπέτικο σύμπαν, για παράδειγμα:
προέβη ο εν λόγω συνθέτης σε καίριες ακτιβιστικές-κοινωνικοπολιτικές ενέργειες που οδήγησαν σε ματαίωση ηχογραφήσεων ή πτώση της εγχώριας παραγωγής δίσκων 78στρ.;
συνέθεσε έργα που (μετ)άλλαξαν -αν μου επιτρέπεται- το μουσικοχορευτικό γίγνεσθαι (ή μάλλον είθισται) του μάγκα της εποχής, κι αν ναί, ποιά είναι αυτά;
Δεν νομίζω πως είχε την παραμικρή συμβολή στο ρεμπέτικο τραγούδι ο Ξένος.
Ο Αλέκος Ξένος είναι από τις ελάχιστες περιπτώσεις αριστερών (ίσως η μοναδική) που δεν άλλαξαν στάση απέναντι στο ρεμπέτικο και σε ό,τι αυτό αντιπροσώπευε, μέχρι το τέλος της ζωής τους.
Γιατί ήταν τόσο απόλυτος σ’ αυτό τον αρνητισμό, ειδικά μέχρι το τέλος, δεν έχω καταλάβει.
Αρκετοί διαφοροποίησαν την αρχικά επιφυλακτική στάση τους, σε αποδοχή, συν τω χρόνω.
Εξάλλου σημειώθηκαν “κοσμοϊστορικά” γεγονότα (π.χ., η 2η και επιτυχέστερη μελοποίηση του “Επιτάφιου”, η ομιλία του Μάνου για το ρεμπέτικο, η δυναμική του ίδιου του ρεμπέτικου λόγου κ.λπ.)
Την αρχική επιφύλαξη μπορώ να την καταλάβω, ως ένα βαθμό: ο εγκλεισμός ποινικών και πολιτικών κρατούμενων στους ίδιους χώρους- για μεγάλο διάστημα - και η προσπάθεια της πολιτείας να εξομοιώσει στην κοινή γνώμη τις δυο αυτές ομάδες, αυτόματα οδηγούσε τους πολιτικούς σε συνολική διαφοροποίηση απέναντι σ’ αυτή την κουλτούρα παρανομίας, με ό,τι αυτή πρέσβευε, από χρήση ουσιών… μέχρι μουσικά ακούσματα.
Για να μην πούμε για τις διοικήσεις των στρατοπέδων π.χ. της Μακρονήσου οι οποίες επέβαλλαν τη μετάδοση από τα τοπικά ραδιόφωνα “σκληρών ρεμπέτικων τραγουδιών”, τα γλέντια των αλφαμιτών με ζεϊμπέκικα και “βαριά ρεμπέτικα”, τα οποία για τους πολιτικούς κρατούμενους ήταν μια αβάστακτη πρόκληση.
Έως εδώ, καταλαβαίνω μια επιφυλακτικότητα από την πλευρά του Αλέκου Ξένου, αλλά, στο μεταξύ, και οι συνθήκες εγκλεισμού των πολιτικών άλλαξαν, και μαρτυρίες υπάρχουν για αφουγκρασμό του ρεμπέτικου τραγουδιού όχι μόνο στις φυλακές των πολιτικών, αλλά και στους αγώνες, και στα στέκια τους…
Όσο για το απόσπασμα που έβαλε ο Κώστας, φαίνεται πως ο Ξένος ούτε που μπήκε στον κόπο να αναζητήσει το Μάρκο ανάμεσα στους θαμώνες, γι’ αυτό και αυτή η αλλοπρόσαλλη περιγραφή που δίνει.
Για τον τεκέ, πάλι, δεν είχε την περιέργεια, μια και τον έφεραν τα βήματά του ως εκεί, να καθίσει, να αφουγκραστεί το χώρο και τους θαμώνες;
Μια εμπειρία και μάλιστα από πρώτο χέρι θα είχε…
να πο και εγο κατη οσο αναφορα τον ελογο τηπα προσοπηκα δεν γνορηζα,
και οσο αναφορα για τον μαρκο δεν τον εφτανε ουτε το μηκρο του δαχτηλακη,
και να πο κατη σηφονο με αυτα που λεγη η ελενη οντος και σε μια σηνεντεφξη
του μαρκου που λεγη και ο ιδιος που ηχε ανηξη μαγαζη στα ασπρα χοματα
το εκλησε για αυτον το λογο πολες αντημαχιες απο την μια πλεβρα ερχοντουσαν
η κουμουνηστες μαρκο δεν επητρεπετε να τραγουδας αυτα τα τραγουδια για ντεκεδες και τα ρεστα
ερχουνουσαν η χητες μαρκο εδο ημαστε εμης μην φοβασε τηποτα αλα να πεζης
αυτα που γουσταραν αυτη. ετση ο μαρκος το εκλησε το μαγαζη και κατατατραφηκε
και η κονομηκα κιολας, ηπε το εκλησα για να ησηχασο δεν αντεξα αλο,
ηναι προφανες οτη και ο ελογο τηπας ηχε αντηπαθια σε τετιες καταστασης
για ντεκεδες και τα ληπα ποσο δα για τον μαρκο…
μπαντος για μενα ουτε τον ηξερα τον ξενο αλα και δεν εχο μαθη τη εκανε
οντος καλα τα λεγη και ο πηκηνος. και πιος θαρη πιος ηταν ναι.