όχι σε ορισμένα παραδοσιακα τραγούδια βρήκα λέξεις για τις οποίες μέχρι τώρα δεν βρήκα εξήγηση, ίσως εσείς ξέρετε τι σημαίνουν>
τα μελωτάκια βγήκανε σεβέρι
εμετζέ ή ενετζέ
καζαντίζω
η φιλομοίρα
δεν ξέρω την κατεύθυνσή διαφορετικων ανέμων>
ο πουνέντης
το μαιστρο
η ντραμοντάρα
ο γαρμπής
Ευχαριστώ για την βοήθειά σας.
Μάρθα, απαντώ σε μερικά από τα ερωτήματά σου.
Οι άνεμοι:
πουνέντες= δυτικός άνεμος
μαΐστρος = βορειοδυτικός άνεμος
τραμουντάνα = βόρειος άνεμος
γαρμπής = νοτιοδυτικός άνεμος
«Καζαντίζω» σημαίνει «βγάζω λεφτά», «κερδίζω», «προκόβω», «κάνω περιουσία».
«Μελιωτάκια» λέγονταν οι προερχόμενοι από το Μέλι Νέας Ερυθραίας, περιοχή της Μικράς Ασίας, απέναντι από τη Χίο.
Ήρθαν πρόσφυγες στην Ελλάδα, το ΄22, κι εγκαταστάθηκαν στα Μέγαρα.
«Βγήκανε σεφέρι», φράση και στα ακριτικά τραγούδια, σημαίνει πήγαν στον πόλεμο, στην εκστρατεία ή ταξίδι.
«Φέρνω το σεφέρι» σημαίνει «φέρνω είδηση».
Οι λέξεις που αναφέρεις είναι όλες από παραδοσιακά τραγούδια;
Μήπως δεν ακούγονται καλά από τις ηχογραφήσεις;
όλα καλά ελπίζω…χαθήκαμε.η μόνη λέξη που γνωρίζω επειδή χρησιμοποιείται στην περιοχή μου είναι το ‘‘καζαντίζω’’.δεν ξέρω άν ισχύει επακριβώς(άν όχι άς με διορθώσει όποιος γνωρίζει).σημαίνει ‘‘τί έχω καταφέρει να κάνω’’.στον τόπο μου συνηθίζεται να χρησιμοποιείται αρνητικά…τα είδαμε τα καζάντια του λέμε!τα χάλια του δηλ…δεν κατάφερε τίποτα, τα έκανε θάλασσα!αυτά…καλό βράδυ
Σας ευχαριστώ πάρα πολύ, Άννα μου και Ελένη!
Αυτές οι λέξεις βρίσκονται σε παραδοσιακά τραγούδια της Μικράς Ασίας, πανέμορφα και πανδύσκολα από πλευρά των στοίχων. Ένας Έλληνας βοήθησε με αρκετές δυσκολίες.
Πιστεύω ότι η εξήγηση της Άννας ταιριάζει λίγο καλύτερα. Ο στοίχος λέει>
αναθεμά σε Πόλη, Φανάρι, Τσεμετζέ
μου πήρες το πουλί μου που τό’χα εμετζέ (ή ενετζέ)…(δεν ξέρω)
αναθεμά σε Πόλη η την ώρα που άνοιγες (δεν καταλαβαίνω αυτήν την έκφραση)
είπα να καζαντίσω κι εσύ μ’ αφάνισες.
ο άλλος στοίχος λέει>
τα μελωτάκια (μπράβο Ελένη, δεν ξέραμε την λέξη καθόλου)
βγήκανε σεβέρι καρσί για να χορέψουν, τραγούδια και παινέματα
που θα μας τα γυρέψουν (τι είναι το νόημα?)
πάλιν έβγηκαν στο χορό σεβέρ
μήπως σημαίνει κάτι σαν “αίντε, ξεκινάμε”?
περιμένω τις ιδέες σας!
ξέχασα το εξής>
σε προσμένει η φιλομοίρα εις τα έρημα βουνά
(ψάχνω “φιλομοίρα”)
είπα να καζαντίσω κι εσύ μ’αφάνισες…αυτός ο στίχος δείχνει ακριβώς ότι είπε η Ελένη.είπα '‘να τα καταφέρω’'δηλαδή!να κάνω κάτι να έχει αξία!και δεν με άφησες(με επηρέασες αρνητικά…)με αφάνισες.απλά 'οπως και άλλες λέξεις ΄ετσι και αυτή χρησιμοποιείται ανάλογως την περίπτωση.στο συγκεκριμένο στίχο η έννοια είναι αυτή ακριβώς της Ελένης
Συμπληρώνω και εγώ:
Την έννοια του καζαντώ, καζαντίζω, τη δίνει καλύτερα η Ελένη. Το τραγούδι εννοεί «πήγα να βγάλω καναʼ φράγκο, αλλά η Πόλη δεν συμφωνούσε».
Μελί, Ελένη, όχι Μέλι. Βεβαίως και ήρθαν από το Μελί στα Μέγαρα οι Μελιώτες αλλά τα Μελιωτάκια του τραγουδιού, η νεολαία της εποχής, ζούσαν στη Μικρασία όταν δημιουργήθηκαν οι συγκεκριμένοι στίχοι.
Τσεμετζέ, Εμετζέ, ενετζέ, δεν τα ξέρω. Πιθανολογώ ότι ο Τσεμετζές είναι περιοχή της Πόλης, αφού αναφέρεται μαζί με το Φανάρι.
Το άλλο τραγούδι είναι πιο γνωστό:
Τραγούδια και παινέματα: τα τραγούδια όλοι τα καταλαβαίνουμε, τα παινέματα είναι στίχοι προκατασκευασμένοι, που κάθε επαγγελματίας τραγουδιστής τους έχει στο data base του, που «παινεύουν» (επαινώ) εκείνον ή εκείνην που χορεύει και πληρώνει, και ξέρει καλά ο επαγγελματίας ότι στο πανηγύρι που επίκειται θα του ζητηθούν και τραγούδια συγκεκριμένα και παινέματα για τους χορευτές. Ένα παράδειγμα: Εσύ είσαι ένας ήλιος, φεγγάρι λαμπερό, μου θάμπωσες το φώς μου και δεν μπορώ να ιδώ.
Φιλομήλα (και σε παράφραση Φιλομήρα ή και Φιλομοίρα από ανορθόγραφο αντιγραφέα): Νέα και ωραία της αρχαίας μυθολογίας, ερωμένη κάποιου που το όνομά του μου διαφεύγει, για τους οποίους γράφτηκε ποιηματάκι που ήταν της μόδας στο μεσαίωνα. Προς ευτυχίαν του νέου, η Φιλομήλα τον περίμενε στα βουνά για ότι ήθελεν προκύψει.
Το ακριβές συνώνυμο του “καζαντίζω” είναι το “προκόβω”. Εξ ου και η συνήθης ειρωνική χρήση του:
“Τώρα καζαντίσαμε!” δηλαδή “προκόψαμε” που σημαίνει ακριβώς το αντίθετο.
Άρη, υπάρχει και κάποιο τραγούδι, θεσσαλικό, όπου αφού η αφηγήτρια “μπαίνει μέσ’ στ’ αμπέλι σαν νοικοκυρά” και εμφανίζεται κι’ ο νοικοκύρης, εκείνη τον προτρέπει “έλα νοικοκύρη να τρυ’ήσωμε, κόκκινα σταφύλια να πατήσωμε, γρόσια και φλουριά να καζαντίσωμε”.
Βεβαίως και είναι Μελί, Νίκο!
Λάθος στον τόνο.
Μάρθα, μήπως στους στίχους λέει: “…Ανάθεμά σε Πόλη, Φανάρι και Τσεσμέ…”;
Σας ευχαριστώ τόσο για τις πολύ χρήσιμες εξηγήσεις σας για να καταλάβω καλά το νόημα των στίχων αυτών! Έμαθα πολλά καινούργια στοιχεία.
Ελένη, φυσικά μπορούσε να είναι και τσέσμε, αλλά σίγουρα ακολουθεί ο σύλλαβος “τζε” που ίσως δεν έχει νόημα? και στην δεύτερη σειρα λέει "μου πήρες το πουλί μου τό’χα “εμέ, τζε”. Πιστεύεις ότι μπορούσε να είναι έτσι?
Τώρα λείπει το “σεβέρι”, εν το μεταξύ κατάλαβα ότι δεν ανήκει στο ρήμα! Δηλαδή ο σωστός στίχος είναι>
τα μελιωτάκια βγήκανε καρσί για να χορέψουν…
μετά>
σεβέρι, σεβντίμ, αμάν
σεβντίμ σημαίνει αγάπη μου?
Αυτό το τελευταίο μήνυμα Μάρθα εξηγεί κάπως καλύτερα τα πράγματα: σεβερί σεβντίμ αμάν είναι επομένως επιφώνημα, όχι μέρος του κανονικού στίχου και μάλλον η πρώτη λέξη είναι παραφθορά του σεβιόρουμ, σε αγαπώ, αφού σεβντίμ σημαίνει πράγματι αγάπη μου.
Σε μικρασιάτικα τραγούδια συναντάμε τη φράση “σεβιόρουμ” που σημαίνει πράγματι “σ΄αγαπώ”.
“Σεβερί” είναι και τίτλος μικρασιάτικου τραγουδιού.
Μάρθα, αν στο cd που έχεις υπάρχει και το “Σεβερί”, θα είχε ενδιαφέρον να δούμε τα λόγια, μήπως και σιγουρευτούμε για το νόημα της λέξης αυτής.
Αυτο μου θυμισε το “Θα Σπασω Κουπες”
τι στιγμή δεν έχω άλλα σχετικά στοιχεία…
καταφέραμε τις περισσότερες λέξεις, πάλι σας ευχαριστώ
Δια την τάξιν, έστω και δεκαετία και βάλε αργότερα:
Η αρχική έννοια του καζαντίζω είναι κερδίζω κυρίως λεφτά, βέβαια, αλλά τότε το καζάν – καζάν δεν ήταν και τόσο γνωστό.
Σεφέρι είναι το στράτευμα: Ακόμα τούτ’ την άνοιξη, τούτο το καλοκαίρι (ραγιάδες, ραγιάδες), ώσπου να ΄ρθεί ο Μόσκοβος (η Ρωσία) να φέρει το σεφέρι, άλλο αν δεν το ΄φερε ποτέ, και ακόμα το περιμένουν κάποιοι…
Τσεμετζέ, εμ(ν)ετζέ συνεχίζω να μην τα βρίσκω.
Μήπως η σωστη φράση είναι ΄"που το 'χα εγλεντζέ" (διασκεδαστή, δηλαδή);
Όχι σεφέρι: είπαμε τελικά ότι είναι σεβέρι, που κάπως συνδέεται με το σεβιόρουμ, είναι κάποιο γλυκόλογο, και είναι εκτός στίχου, στο τσάκισμα.
Το πρώτο είναι λογικά κάποιο τοπωνύμιο της Πόλης ή κοντά στην Πόλη, αφού λέει «Ανάθεμά σε Πόλη, Φανάρι [και μετά αυτή τη λέξη]». Κάποιος πρότεινε «και Τσεσμέ». Ο Τσεσμές είναι γεωγραφικά άσχετος, αλλά ο τρόπος σκέψης μού φαίνεται σωστός.
Την τελευταία μέρα του ταξιδιού του προς την Κωνσταντινούπολη Αντζολέλλο αντικρίζει δύο κόλπους, των οποίων τα ονόματα αποδίδει ως «Τσεσμετζέ» και αναφέρει ότι ένας ήταν μικρότερος από τον άλλον, και γι’ αυτό προφανώς χρησιμοποιεί επιθετικό προσδιορισμό μόνο για το μικρότερο από αυτούς («Κιουτσούκ», δηλαδή «Μικρός»), εννοώντας ότι άλλος ήταν μεγαλύτερος. Στα τοπωνύμια αυτά εύκολα αναγνωρίζουμε τα ονόματα των δύο κόλπων και των ομώνυμων προαστίων της Κωνσταντινούπολης Küçük Çekmece και Büyük Çekmece, που στη βυζαντινή περίοδο αντίστοιχα ονομάζονταν Ρήγιον και Αθυρα Αθύρας
https://ojs.lib.uom.gr/index.php/ValkanikaSymmeikta/article/viewFile/355/362