Μαλτέζικη λύρα

Πράγματι πολύ ενδιαφέρουσα η επισήμανση του emc. Τα περί “μαλτέζικης λύρας” ήταν και σε μένα, φυσικά, παντελώς άγνωστα. Τελικά, μία οικογένεια είμαστε όλοι, στην (ανατολική κυρίως, αλλά και γενικότερα στη) Μεσόγειο. Ας είναι καλά το κλίμα μας και οι γενικές συνθήκες της περιοχής που ευνοούν αφάνταστα, σε σύγκριση με άλλες περιοχές του πλανήτη, τις θαλάσσιες επικοινωνίες και βέβαια, ας είναι καλά και οι τεράστιοι πολιτισμοί που αναπτύχθηκαν εδώ από πολύ νωρίς και μπόρεσαν μέσω των θαλασσίων οδών να ανταλλάξουν μεταξύ τους κάθε είδους πολιτισμικά στοιχεία, αποδεικνύοντας ευρύτητα πνεύματος και εύπλαστη δεκτικότητα. Να προσθέσουμε βέβαια και τον Μεσοποταμιακό Πολιτισμό, που βρισκόταν και αυτός σε διαρκή επικοινωνία με την ανατολική Μεσόγειο.

Έχω βέβαια ελάχιστες γνώσεις για τη “μαλτέζικη λύρα”, τις οποίες απέκτησα μόλις τις τελευταίες λίγες ώρες, όχι μέρες ή δεκαετίες. Γιαυτό, πολύ δειλά θα διατυπώσω την άποψη ότι ίσως, είναι κάπως υπερβολή να μιλάμε για “μαλτέζικη λύρα”: Πρόκειται, απ’ ό τι βλέπω, για μία τυχαία (αν και αναμενόμενη) “εξωτική” ή “νεωτεριστική” εισαγωγή μουσικού οργάνου, που όμως δεν μοιάζει να πέρασε στο λαό και να εγκαταστάθηκε ως ντόποιο πολιτισμικό στοιχείο. Ίσως κάποιες νεώτερες έρευνες μας φωτίσουν περισσότερο…

Πάντως το κούρδισμα, το αρμάτωμα και ο τρόπος παιξίματος είναι όλα υποθετική ανασύσταση. Οι άνθρωποι δεν ισχυρίζονται ότι ξέρουν ότι έτσι παιζόταν η λύρα στη Μάλτα, ούτε ότι είχε αυτό το ρεπερτόριο.

Το κομμάτι του πρώτου βιντέου λέγεται, διαβάζω, «σκοπός του zaqq», δηλαδή της τσαμπούνας. Το zaqq επίσης έχει σβήσει από τη λαϊκή παράδοση, όχι όμως τόσο παλιά. Ο συγκεκριμένος που βλέπουμε να παίζει στο βίντεο, ο Ρούμπεν Ζάρα, έχει προλάβει κάποιους παλιούς (αν τα θυμάμαι και σωστά δηλαδή), κι έχει κάνει τις μελέτες του και την αναβίωσή του (παίζει τσαμπούνα, καθώς και εκείνο το πνευστό που βλέπουμε στην εικόνα του λινκ του #1, με τους Etnika που είναι μαλτέζικο έθνικ συγκρότημα). Άρα, κομμάτια της τσαμπούνας είναι γνωστά. Της λύρας όχι. Τον Έττορε Καστάνια που παίζει λύρα κάπου τον έχω ακούσει κι αυτόν, δεν μπορώ να θυμηθώ από πού. Πάντως Ιταλός πρέπει να είναι, και σίγουρα ιταλικό είναι το παίξιμό του (αυτό το ανεκδιήγητο κράτημα του δοξαριού είναι κατωιταλιώτικη τεχνική).

Τελικά η πληροφορία που αποκομίζουμε είναι ότι:

[ul]
[li]προ δύο αιώνων υπήρξε τουλάχιστον μία λύρα (ένα κομμάτι) στη Μάλτα: ίσως ήταν τοπικό όργανο, ίσως και να 'τυχε [/li][li]σήμερα υπάρχουν αναβιωτές [/li][/ul]
Αυτά, τίποτε άλλο προς το παρόν.

Η Μάλτα είναι ένα μικρό νησί (για την ακρίβεια είναι δύο νησιά) με μπερδεμένη και πολυποίκιλη εθνολογική ιστορία. Σήμερα, που υπάρχουν κράτη με σύνορα, επίσημες γλώσσες κλπ., οι Μαλτέζοι είναι διαφορετικοί από όλους τους υπόλοιπους, ούτε Ιταλοί ούτε Β/αφρικάνοι ούτε τίποτε άλλο, ένα δικό τους μοναδικό χαρμάνι. Παλιότερα πρέπει να 'ταν ακόμη πιο φλου: μια στεριά μέσα στη Μεσόγειο για να την πατήσει όποιος μπορέσει.

Ακριβώς. Γιαυτό αναρωτιέμαι, τι νόημα έχει παραγγελία “μαλτέζικης” λύρας (στην Ιταλία, αφού στη Μάλτα δεν υπάρχει τεχνογνωσία) και τι νόημα έχει να παίζονται νοτιοιταλιάνικοι σκοποί “αναβιώνοντας” κάτι που, απ’ ό τι φαίνεται, ποτέ δεν βιώθηκε.

Δεν θα ΄θελα να σκεφτώ για “στρατευμένη εθνομουσικολογία” γιατί ουσιαστικά δεν είμαι καθόλου ενημερωμένος.

Αν και θα ξεφύγω λίγο από την θεματολογία του thread, να πω απλά από την εμπειρία μου ότι όσα λέει ο pepe (μάλλον υποθετικά) ισχύουν και στην πράξη. Η Μάλτα -σαν χώρα- είναι ένα πάρα πολύ μικρό νησιωτικό σύμπλεγμα 10 νησιών (εξού και το περίφημο “Μάλτα γιοκ” *) εκ των οποίων κατοικούνται μόνο τα νησιά Malta, Gozo (στη μυθολογία η Ωγυγία - το νησί της νύμφης Καλυψώς) και Comino ενώ τα νησιά Cominotto, Filfla, Delimara Island, Manoel Island, Fungus Rock και τα St.Paul’s Islands (το Selmunett ή Island of St Paul και το Quartz Island) παραμένουν ακατοίκητα. Πληθυσμός μόλις 400.000 (ημεδαπών) κατοίκων και άλλων τόσων (ίσως και περισσότερων) “μεταναστών”, που καταφτάνουν κυρίως λόγω της ευνοϊκής φορολογίας. Επίσημη γλώσσα θεωρούνται τα αγγλικά ενώ όλοι μιλούν ιταλικά και μαλτέζικα, ένα κράμα ιταλικών και αραβικών (κατά τη γνώμη μου καθόλου εύηχο σαν αποτέλεσμα). Όσον αφορά τους λαούς που έχουν περάσει από εκεί θα αναφέρω απλά αρχαίοι Έλληνες (από 5200 π.Χ. περίπου), Φοίνικες , Καρχιδόνοιοι, Ρωμαίοι, Βυζαντινοί, Βάνδαλοι, Άραβες, Γάλλοι, Γερμανοί, Αραγώνες (εκείνο το καιρό μάλιστα μετοικούν στο νησί από τη Ρόδο οι περίφημοι “Ιππότες της Μάλτας”), Γάλλοι (επί εποχής Ναπολέωντος Βοναπάρτη), Άγγλοι μέχρι το 1964 που πια γίνεται ανεξάρτητο κράτος. Όπως εύκολα λοιπόν μπορεί κανείς να καταλάβει οι επιρροές πάμπολλες!

Όσο για τη μουσική (για να μπω και λίγο στο θέμα), παρόλο που η σημερινή μουσική της Μάλτας είναι κυρίως δυτική, η παραδοσιακή μαλτέζικη μουσική περιλαμβάνει το άανα. Στο άανα δύο ή τρία άτομα, υπό τον ήχο μιας κιθάρας, αυτοσχεδιάζουν στίχους τραγουδιστά και έρχονται σε κάποιου είδους συζήτηση-αντιπαράθεση. Αυτό έχει ως στόχο να δημιουργήσει μια φιλική και αστεία ατμόσφαιρα, και παίρνει χρόνια μέχρι να μάθει κάποιος καλά την τέχνη αυτού του αυτοσχεδιασμού. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι η μελωδία του αυτοσχεδιασμού τραγουδιέται σε αραβική κλίμακα, ενώ το όργανο παίζει σε κλίμακα ευρωπαϊκής μουσικής. Η παραδοσιακή μαλτέζικη μουσική χρησιμοποιεί πολύ την κιθάρα και το ντέφι. Η οργανική μουσική λέγεται ντακάκα. Οι ορχήστρες πνευστών, με έντονες ισπανικές και ιταλικές επιδράσεις, είναι επίσης δημοφιλείς στα ετήσια πανηγύρια που γίνονται σε πόλεις και χωριά.

Ενδεικτικό παράδειγμα ντακάκα :

//youtu.be/-5NzREybrHA

Παράδειγμα από άανα (διάλεξα ένα χωρίς πολλά “ξεφωνητά”) :

[video=youtube_share;OnVg2hyDLMY]http://youtu.be/OnVg2hyDLMY[/video]

Όχι, οι σκοποί είναι μαλτέζικοι.
Δεν είναι μεν σκοποί της λύρας, αφού σκοποί της λύρας δε σώζονται, είναι όμως της τσαμπούνας (και οι δύο τελικά, το πρόσεξα καλύτερα: το λέει στην αρχη του κάθε βιντέου) που σώζονται.
Το όργανο είναι παραγγελμένο στην Ιταλία, φτιαγμένο πάνω στο μαλτέζικο πρότυπο (το οποίο οπτικά μοιάζει ολόιδιο με κάθε λύρα!!)

Φαντάζομαι ότι δεν υπάρχει κανένα ιδιαίτερο νόημα στην προσπάθεια. Απλώς είπαν «α, υπάρχει κι αυτό; Ας το παίξουμε, μπορεί να 'ναι ωραίο.» Άλλωστε, τι νόημα θα είχε ακόμη και η αναβίωση κάποιου πράγματος που βιώθηκε μεν αλλά όχι από τους σημερινούς ζωντανούς ανθρώπους; Δεν εξυπηερτεί κανένα προφανή εύλογο σκοπό, αλλά γίνεται συχνά και μερικές φορές έχει αξιόλογα καλιτεχνικά αποτελέσματα.

δεν ξέρω για λύρες, πάντως από κιθάρες μια χαρά έχουνε εκεί κάτω! παλιές απλές λαϊκές κιθάρες, ιταλικές υποθέτω. ωραίος ήχος και πολύ ιδιαίτερο παίξιμο. τολισμένες με κορδέλες και αυτοκολλητάκια!

Δηλαδή ποια σημερινή χώρα δεν έχει μπερδεμένη και πολυποίκιλη εθνολογική ιστορία; Τα μαλτέζικα είναι η μόνη επιβίωση της σικελικής αραβικής, άρα πριν αρκετούς αιώνες που υπήρχαν αραβόφωνοι Σικελοί θα ήταν λιγότερο απομωνομένοι τουλάχιστο γλωσσικά. Η κυριαρχία μιας χώρας και ο πολιτισμός των ιθαγενών ήταν δύο ανεξάρτητες μεταβλητές παλιότερα, το μοντέλο της ομογενοποίησης (νορβηγοποίηση των Σάμι για να αναφερθώ σε ένα ουδέτερο παράδειγμα) νομίζω κυριαρχεί μόνο με τον ρομαντικό εθνικισμό του 19ου αιώνα και το κράτος προνοίας του 20ου. Και στο κάτω κάτω οι σπιταλιώτες ιππότες σαν διεθνές τάγμα ποιάς χώρας πολιτισμό θα επέβαλλαν;

Πάντως εγώ κατάλαβα από την εκπομπή ότι η λύρα ήταν πρόσφατη εισαγωγή από έλληνες, αλλά και της μόδας, το 1700. Άρα οι βυζαντινοί δεν έχουν σχέση, αλλά ίσως να είναι ένα στοιχείο για το αν υπήρχε λύρα στην Πελοπόνησο (αν ήταν όντως πρόσφυγες επί Μοροζίνη) .

Όχι, εκεί παραείναι.

Σωστά. Το «βυζαντινοί» προέκυψε από το συγκερασμό μιας μακριάς πλην γρήγορης αλυσίδας δικών μου συλλογισμών με την αφηρημάδα. Θα έπρεπε να έχω γράψει στο #2:
…σε αυτούσια ή πολύ κοντινή μορφή σώζεται σήμερα σε περιοχές ελληνικές ή που είχαν παλαιότερα διατελέσει υπό ελληνική διοίκηση (δηλ. ανήκαν στο Βυζάντιο): Αιγαίο, Θράκη, Μακεδονία, διάφορα μέρη της Τουρκίας, ή όμορες: Σκόπια, Βουλγαρία. Αλλά και στην Κροατία […], η οποία δεν ξέρω -διορθώστε με- αν υπήρξε ποτέ βυζαντινή επαρχία ή στη βυζαντινή σφαίρα επιρροής.

Μα υπήρχε λύρα στην Πελοπόννησο, αυτό είναι δεδομένο. (Έχουμε πρόσφατα συζητήσει για το αν υπάρχουν ειδικότερα στοιχεία: πού στην Πελοπόννησο, πότε, πώς τεκμηριώνεται. Όχι για το αν γενικά υπήρχε το όργανο εκεί ever.)

Άλλωστε έχω την εντύπωση ότι όταν ο Μαλτέζος βρήκε αυτή τη μοναδική και ανάδελφη λύρα, αφού πρώτα την πέρασε για αραβικό όργανο κι έψαξε στη Β. Αφρική, εκεί κάποιος του είπε «όχι, αυτό είναι κατωιταλιώτικο, εκεί να πας», και ο κατωιταλιώτης τού είπε «μα φυσικά, αυτό το έχουμε εμείς εδώ, είναι μια lira greca» (όπως λέμε καφές ελληνικός/τούρκικος/γαλλικός, ή «σκοπός Χαλεπιανός Κρήτης», «ο Ροδίτικος Καλύμνου είναι ο Κρητικός Ρόδου» και άλλα αξιόπιστα). Δε νομίζω να βγάλουμε πολλά συμπεράσματα για την Πελοπόννησο από αυτό.

(Βέβαια αν ο Μαλτέζος διάβαζε Ρεμπέτικο φόρουμ θα γλίτωνε πολλά χιλιόμετρα…)

Και για να βάλω κι εγώ το λιθαράκι μου στην όλη ιστορία, ίσως αυτή η δημοσίευση στην Μαλτέζικη Independent (http://tinyurl.com/n5uj786) ρίξει λίγο περισσότερο φως κάτω από ποιες συνθήκες “επανεφευρέθηκε” αυτό το “παραδοσιακό” όργανο. Ουσιαστικά το μόνο γνωστό (και παίρνοντας αυτό σαν βάση) είναι οι λιθογραφίες του 18ου αιώνα και η επιρροή μάλλον έχει να κάνει με τους Κρήτες.

Εντάξει, δεν λέει και κάτι καινούργιο το σύντομο ρεπορτάζ, ελπίζω να πήγε καλά το Γκάνα Φεστ τον περσινό Ιούλιο και να τη φχαριστήθηκαν τη “μαλτέζικη λύρα” οι συμμετέχοντες. Μιλάει όμως και εδώ για “revival”, που όπως είπα και παραπάνω, δεν μπορεί να υπάρξει αν δεν προϋπήρξε “vival” (τη λέξη αναγκάστηκα να τη φτιάξω εγώ), δίνοντάς μου έναυσμα για ένα μελλοντολογικό σενάριο:

Αν, μετά από κάποιες δεκαετίες, κάποιος εθνομουσικολόγος (αν διατηρηθεί ο όρος μέχρι τότε) που ακόμα δεν έχει γεννηθεί, θελήσει να ψάξει τις συνθήκες υπό τις οποίες δημιουργήθηκε ο μύθος της (ίσως δημοφιλέστατης, μέχρι τότε) “μαλτέζικης λύρας”, σίγουρα θα φτάσει στο έτος 2013, όπου κάποιος “ποντικός των βιβλίων” ξέθαψε κάποιες λιθογραφίες 18ου αιώνα, κάποιος Νοτιο - ιταλός (επιμένω στο κεφαλαίο Ν) εθνομουσικολόγος τσίμπησε και ώ, για δείτε!, για πρώτη φορά μετά από διάστημα δύο αιώνων ήχησε λύρα στη Μάλτα, σε δημόσια παρουσίαση. Και θα απογοητεύσει αρκετούς.

Αυτός ο αγέννητος ακόμα μουσικολόγος θα διαβάσει μάλλον και τα δικά μας γραφόμενα, χε χε…

Revival είναι μια συμβατική λέξη. Υπάρχουν αναβιώσεις οργάνων ή μουσικών ρευμάτων που ποτέ δεν πέθαναν, ή άλλων που δεν είχαν υπάρξει αυτούσια ποτέ πριν την αναβίωσή τους. Ας πούμε ότι είναι ένας γενικός όρος που καλύπτει κέθε περίπτωση όπου ανατρέχουμε στο μουσικό παρελθόν για να κάνουμε κάτι που από ορισμένες απόψεις είναι καινούργιο χωρίς όμως να ισχυριζόμαστε ότι είναι εντελώς καινούργιο. Ξέρω ότι αυτό αντιφάσκει στην κοινή αίσθηση της γλώσσας, αλλά συμβαίνει.

Ένα γνωστό παράδειγμα ελληνικής μουσικής αναβίωσης είναι με τα ούτια / λάφτες / σάζια / νέγια + όλο το σχετικό πακέτο, μακάμια κλπ… Περιλαμβάνονται κάποια όργανα που δεν είχαν παιχτεί ποτέ στο παρελθόν στην Ελλάδα, ή έστω από Έλληνες, άλλα που είχαν παιχτεί αλλά όχι για τη μουσική που έπαιζαν «τώρα» (1980 - ), μουσικές που είχαν παιχτεί σχεδόν ακριβώς έτσι αλλά υπό τελείως άλλους όρους, κλπ…

Μια άλλη περίπτωση που έχω υπόψη μου είναι ένα είδος ασκαύλου που μαρτυρείται αποκλειστικά από ένα ανάγλυφο μερικών αιώνων στην Κορνουάλη. Εικονίζεται ένα όργανο με δύο αυλούς, σε διάταξη που δεν εμφανίζεται σε κανένα από τα δεκάδες είδη ασκαύλων του αγγλο-κελτο-βρετανικού χώρου, άρα περίεργο. Κάποιος κατασκευαστής γκάιντας το είδε και σκέφτηκε «τι ιδιότητες θα μπορούσε να έχει ένα τέτοιο όργανο; για να το δοκιμάσουμε…». Έφτιαξε κάτι κατά τη φαντασία του, το πήραν ένας-δυο παίχτες, πειραματίστηκαν κατά τη δική τους φαντασία, και προέκυψε ότι το όργανο έχει ενδιαφέρουσες ιδιότητες. Όλοι ξέρουν ότι είναι εντελώς άγνωστο αν το ορίτζιναλ όργανο διέθετε τις ίδιες δυνατότητες ή κάποιες διαφορετικές - απλώς μοιάζει εμφανισιακά. Αυτό είναι ιστορία μιας ή δύο δεκαετιών. Πλέον το cornish doublepipe είναι κάτι γνωστό και δεδομένο στον σχετικό χώρο, και ο οργανοποιός που το κατασκεύασε δε θεωρείται εφευρέτης αλλά αναβιωτής.

Τώρα, αν η λύρα της Μάλτας μαρτυρείται σε κάτι παραπάνω από μία μόνο γκραβούρα, θα υπήρξε. Δε νομίζω πριν 200 χρόνια να πέρασαν τόσοι περιηγητές και όλοι να έπεσαν πάνω στον ίδιο μοναδικό Κρητικό ή Μωραΐτη ναυαγό που έπαιζε λύρα μόνος του χωρίς ποτέ να επηρεάσει την ντόπια μουσική πραγματικότητα.

Γιατί να την αναβιώσουν;

Κατ’ αρχήν, γιατί ο Ρούμπεν έχει αυτό το μεράκι. Του αρέσει να ανασύρει παλιά χαμένα όργανα και να τα παίζει, κριτική θα του κάνουμε;

Κατά δεύτερον, από μακριά όπως τα βλέπω αυτά τα πράγματα, διακρίνω (με κάθε επιφύλαξη φυσικά) μια προσπάθεια εθνικού αυτοπροσδιορισμού. Λίγο που το νησί είναι όπως είπαμε εθνολογικός αχταρμάς, λίγο που όσα πράγματα μπορούν να θεωρηθούν ειδικώς μαλτέζικα και όχι απλώς «μιλάει αραβικά γιατί είναι Άραβας, παίζει λύρα γιατί είναι από την Κρήτη» τείνουν να εξαλειφθούν, φαίνεται ότι κάποιους τους πιάνει η αγωνία: τι σημαίνει «είμαι Μαλτέζος;».

Να πω και κάτι προσωπικό:

Το άρθρο αναφέρει μια μουσική συνάντηση Κρητικών, Κορσικάνων, Σαρδηνίων (έτσι λέγεται;) και Μαλτέζων μουσικών. Αυτή περίπου ήταν η ιδέα και για το δεύτερο ή τρίτο φεστιβάλ λαϊκών πνευστών της Γέργερης (Κρήτη), το 2007 ή 2008: είχαμε αρχίσει να αναζητούμε επαφές με μουσικούς Σικελούς, Σαρδηνίους (;), Κορσικάνους, Μαλτέζους, Κυπρίους και από τις Βαλεαρίδες. Τελικά το πράγμα δεν τσούλησε, ήταν πολύ φιλόδοξο και αντ’ αυτού έγινε κάτι άλλο πιο μαζεμένο, αλλά πάντως από εκεί ήταν που πρωτοέμαθα για τον Ρούμπεν Ζάρα και τη μαλτέζικη τσαμπούνα. Γεγονός παραμένει ότι αυτή τη στιγμή έχει γεμίσει η Κρήτη ασκομαντούρες, ενώ οι παλιοί ασκομαντουράρηδες που το πήγαιναν πάππου προς πάππου έφυγαν χωρίς να προλάβουν να μεταδώσουν την τέχνη τους, εκτός από έναν τελευταίο που τον είχαν ακούσει δύο ή τρεις σημερινοί και έκανε και καμιά 10ριά ηχογραφήσεις.

Το πιό πιθανό είναι ότι ακριβώς εδώ βρίσκεται η ουσία όλης της δημοσίευσης.

Μπα, είναι ανεξάρτητοι εδώ και πενήντα χρόνια που σημαίνει ότι πλέον η τελευταία γενιά της αποικιοκρατίας βγαίνει στη σύνταξη. Δεν νομίζω να έχουν τέτοιο πρόβλημα. Εγώ διακρίνω ένα μουσικολόγο που κάνει καλά τη δουλειά του, και ίσως ένα κράτος που έχει δημιουργήσει το περιβάλλον μέσα στο οποίο ο μουσικολόγος μπορεί να κάνει καλά τη δουλειά του.

Εδώ όμως ως μουσικός εμφανίζεται.

Φυσικά είναι και μουσικολόγος, και αυτό τον βοηθάει στις μουσικές του δρστηριότητες. Οι μουσικές του δραστηριότητες από την άλλη τον βοηθάνε στις μουσικολογικές του έρευνες. Λογικό είναι ένας άνθρωπος που ασχολείται και με τα δύο αυτά πεδία να μην τα διαχωρίζει. Όμως υπάρχει και ο δέκτης: ο αναγνώστης της μελέτης, ο ακροατής της μουσικής.

Κάποιος που παρακολουθεί την εθνομουσικολογική επικαιρότητα, ασφαλώς και θα έλεγε «εύγε που τα όργανα για τα οποία μιλάς τα παίζεις κιόλας». Κάποιος όμως που απλώς ακούει μουσική και που δεν τον νοιάζει για την υπόλοιπη ζωή του κάθε μουσικού, θα μπορούσε όντως να έχει την απορία «τι νόημα έχει να είσαι Μαλτέζος λυράρης;»

(Δεν ξέρω αν ο Ρούμπεν παίζει κι ο ίδιος λύρα. Τον Καστάνια είδαμε στο βίντεο. Ο Ρούμπεν πνευστά παίζει. Αλλά δεν είναι εκεί το θέμα. Και λυράρης να μην είναι, είναι τσαμπουνιέρης σ’ ένα έθνικ συγκρότημα που έχει απήχηση στη χώρα του, είναι -αν έχω εκτιμήσει σωστά την κατάσταση- ένας γνωστός και καθιερωμένος μουσικός που έχει συνδεθεί με τις αναβιώσεις παλιών μαλτέζικων ακουσμάτων. Και υπ’ αυτή την ιδιότητα μάς παρουσιάζει και τη λύρα, έστω στα χέρια κάποιου άλλου. Εκεί λοιπόν δεν είναι παράλογη μια αντίδραση του τύπου «κάτσε ρε μάστορα, από πού κι ως πού είναι τώρα αυτό παλιό μαλτέζικο άκουσμα;», ή ακόμα και σε πιο ακραία μορφή, «μήπως από την πολλή έρευνα έχεις χάσει επαφή με την πραγματικότητα;». Δε λέω ακριβώς ότι τη συμμερίζομαι, ούτε και ότι την απορρίπτω, την κατανοώ πάντως.
Εννοείται βέβαια ότι δεν μπορούμε να πέσουμε στο επίπεδο κάποιου που λέει «από τα πολλά γράμματα στραβώθηκες» επειδή ο ίδιος δεν ξέρει γράμματα. Σίγουρα όμως, όταν παίζεις μουσική, όσο εθνομουσικολόγος κι αν είσαι, απευθύνεσαι και σ’ εκείνους που δεν έχουν τις δικές του γνωσεις και αναφορές. Πρέπει να τους αγγίξεις κι αυτούς, όχι εξηγώντας αλλά τραγουδώντας. Αν δεν τους αγγίξεις, δε φταίει που εκείνοι δεν ξέρουν, κάτι με το τραγούδι σου θα φταίει. Αυτό λοιπόν -το να μην τους αγγίξεις- είναι πάντα κάτι που ενδέχεται να συμβεί. Δεν ξέρω αν συγκινούν στην Κρήτη τα τραγούδια που έβγαλε ο Σγουρός από κάτι παλιά χειρόγραφα ή στη Σαμοθράκη τα αντίστοιχα που έβγαλαν ο Δραγούμης με Αηδονίδη και λοιπούς, μπορεί και ναι, μπορεί και όχι.

Σε κάθε περίπτωση δεν παύει να είναι αξιέπαινη η πρωτοβουλία να βγουν όλα αυτά και σε μουσική, και όχι μόνο στο χαρτί. Καλό μεν να μιλάμε για μουσική, εγώ μπορώ να το κάνω για ώρες και για χρόνια, αλλά πρέπει και να τραγουδάμε.)

Το παρακάτω ολόφρεσκο βιντεάκι δεν έχει σχέση με Μάλτα αλλά δεν είναι τελείως άσχετο με τη συζήτηση. Το βάζω εδώ μιας και το θέμα κινείται αυτές τις μέρες.

Κρητική λύρα 1881, επισκευασμένη, με αρματωσιά και κούρδισμα νησιώτικο (άντερα, ψηλό Σολ), παίζει:

βιντεο

Λοιπόν, οχτώμισι χρόνια μετά βρήκα εδώ, συμπτωματικά, το εξής:

On the small island of Malta (just south of Italy), the traditional improvised folksinging “ghana” [pronounced : “aa-na”] is accompanied by three guitar players. Two play normal rhythm guitars, and the third plays “il-prim” (the lead) on a guitar that is usually a bit smaller, and called : terzin, or Maltese guitar.

The terzin (“3/4”) is locally made, as a simple kind of spanish guitar (with steel strings), with a slightly smaller body. It often has folk-like decorations, like striped purfling around the edges.

The three guitars each have their own tuning.
One is tuned normal : E A d g b e’ (called “LA guitar”),
the second one is tuned : E F# B e g# c# (called “DO guitar”),
and the terzin is tuned : G# B e a c’# e’ (called “SOL guitar”).

Δεν ξέρω αν αυτό επιβεβαιώνεται από το βίντεο του Άλκο στο #7 (εγώ νομίζω ότι βλέπω τρεις ίδιες κιθάρες - χώρια ο μικρός), με τις δύο ακριανές να έχουν ίδιο κούρδισμα. Σ’ ένα άλλο είναι σαφές ποια είναι η «terzin», όμως ο ένας από τους δύο «κανονικούς» κιθαρίστες κάθεται στο πλάι και δε βλέπουμε τι παίζει…

Αυτό το είδος κιθάρας/κουρδίσματος ήταν της μόδας στη Βιέννη την μεταναπολεόντεια εποχή,

1 «Μου αρέσει»

Ναι, αλλά με πιο ορθολογικό κούρδισμα. Αυτό που παρατίθεται για τη μαλτέζικη δεν μπορώ να φανταστώ πώς δουλεύει.

Ωστόσο το άρθρο δίνει (στην εικόνα, χωρίς να το αναφέρει στο κείμενο) κι ένα κούρδισμα που είναι σαν το μαλτέζικο μισό τόνο κάτω (σωστά;). Αυτό ονομάζεται «κούρδισμα Σολ», οπότε λογικά το μαλτέζικο θα έπρεπε να λέγεται Σολ# αλλά λέγεται κι αυτό Σολ.

Βέβαια πολύ πιθανόν να τα έχω μπερδέψει…


Edit:

Και πράγματι. Το κούρδισμα στην εικόνα του άρθρου είναι σαν κανονικής κιθάρας ενάμιση τόνο απάνω, πράγμα που εξάλλου αναφέρεται (ως περιγραφή, χωρίς να δίνονται νότες) και μέσα στο κείμενο κανονικά, και είναι σε διαφορετικά διαστήματα από το μαλτέζικο.

μπα εγώ τα μπέρδεψα, κόλλησα στο όνομα και όχι στο κούρδισμα.