Δυστυχώς ούτε το ένα, ούτε το άλλο. Μία Γερμανίδα εθνομουσικολόγος είχε πει, πριν από χρόνια, ότι θα επιδιωχθεί να πάρουν κάποια δημοσιότητα οι ηχογραφήσεις, αλλά τίποτα. Εγώ είχα τη τύχη να το ακούσω πριν από αρκετά χρόνια.
Μπορεί να τον έχει κανένας συλλέκτης.Αν υπάρχει ακόμα τότε θα είναι στην κατοχή κάποιου συλλέκτη.
Gilles, αυτοί οι δίσκοι δεν βγήκαν ποτέ στο εμπόριο και δεν μπορεί να τους έχει κανείς συλλέκτης. Φυλάγονται προσεκτικά στα αρχεία του πανεπιστημίου του Βερολίνου και είναι προσιτοί μόνο στην έρευνα.
Πριν ένα χρόνο περίπου είχα διαβάσει σχετικά με το Gorlitz στην Ελευθεροτυπία:
Τα περισσότερα μάς τα έχει παραθέσει ο Παραδοξολόγος όπως λέει ο Νίκος. Εκείνο που σημείωσα από το άρθρο αυτό είναι ότι τα ντοκουμέντα έχουν διασωθεί και υφίστανται ψηφιακή επεξεργασία. Έκτοτε δεν έχω μάθει αν έχουν προχωρήσει σε ευρύτερη κυκλοφορία.
Πολύ ενδιαφέρον θέμα και όλες οι τοποθετήσεις μέχρι τώρα ενδιαφέρουσες.
Παραθέτω τα λόγια του Νίκου παραπάνω, όχι για να αμφισβητήσω -μιας και γενικά συμφωνώ-, αλλά για να παρουσιάσω ένα παράδοξο: ενώ θεωρούμε όλα τα παραπάνω όργανα συγγενή και “χονδρικά παρόμοια”, ότι δηλαδή πρόκειται για ταμπουράδες, στην πραγματικότητα νομίζω ότι διαφέρουν αρκετά.
Βλέποντας τη φωτογραφία του Καραπιπέρη που πρόσφατα δημοσιεύτηκε και δοκιμάζοντας το μπουζούκι του Καραμπα του φίλου liga rosa (το οποίο είναι της “εποχής”), δεν θα έλεγα με ευκολία ότι το μπουλγαρί του Φουσταλιέρη ή όποιο μπουλγαρί είναι “χονδρικά παρόμοιο” με τέτοια μπουζούκια… Κατασκευαστικά δηλαδή, έχουν κάτι λαουτίστικο και τα Σταθοπουλέικα και του Καραμπά. Τα μπουλγαρί είναι πιο σαζιστικά, πιο ψιλά σε ήχο, πιο μικρές κλίμακες… Μπορεί φυσικά να κάνω λάθος, δεν ξέρω, μια δική μου εντύπωση μεταφέρω…
Την εποχή εκείνη το μπουζούκι και η κατασκευή του έχουν ήδη περάσει μια επανάσταση. Το μπουζούκι έχει μπει σε πολύ πιο μαζική παραγωγή, έχει κυριαρχήσει έναντι των υπόλοιπων ταμπουράδων. Οι κατασκευαστικές τεχνικές εκσυγρονίζονται. Κατασκευάζεται σχεδόν αποκλειστικά με ντόγιες, έχουν μπει μηχανικά κλειδιά, μεταλλικές χορδές, και, κυρίως, έχει συγκεραστεί.
Το μπουλγαρί είναι ακόμα πολύ πιο πίσω, όπως και κάθε άλλος ταμπουράς στην υπόλοιπη Ελλάδα. Οι δαχτυλισμοί, η τεχνοτροπία, τα διαστήματα είναι πάρα πολύ κοντά, όμως τα χαρακτηριστικά του μπουζουκιού σαν όργανο από τα υπόλοιπα διαφέρουν αρκετά.
Μπάμπη, δεν λες ακριβώς αυτό, όμως να προλάβω συγκρίσεις που ενδεχομένως θα γίνουν: το μπουλγαρί ανατομικά μοιάζει με σάζι, όμως επίσης μεταξύ τους διαφέρουν πάρα πολύ, και σε ήχο, και σε κλίμακες, και σε μέγεθος, και βέβαια στο παίξιμο.
Σημαντική σημείωση: το μπουλγαρί, πληθυντικός: τα μπουλγαριά. 
Σε όσα μπορώ να έχω κάποια γνώμη, ή έστω υποψία, συμφωνώ με τα παραπάνω σχόλια. Θα ήθελα να προσθέσω και το εξής: οι ταμπουράδες ήταν καθαρά τοπικά όργανα, και είναι λογικό να διέφεραν από τόπο σε τόπο όσο διαφέρουν οι λύρες και οι τσαμπούνες από τόπο σε τόπο. Αντίθετα η «επανάσταση» στο μπουζούκι ήταν κάτι πιο γενικευμένο, ξεκίνησε και διαδόθηκε μεταξύ των επαγγελματιών κατασκευαστών που έβγαζαν πολλά όργανα, και αυτό συνέβη λίγο-πολύ τότε που αυτοί οι μαστόροι αντικατέστησαν την ιδιοπαραγωγή των μουσικών που φτιάχναν μόνοι τους τα όργανά τους.
πολύ χοντρικά μιλώντας, τα μπουζούκια του σταθόπουλου προέρχονταν (σαν σχολή κατασκευής) από μαντολίνο/μαντόλα, ενώ του καραμπά και κάποια άλλα από το λαούτο. ειδικά του καραμπά (1911, κλίμακα 72εκ.) παίζεται με φτερό και προδιαθέτει για πιο παραδοσιακά παιξίματα, ενώ του σταθόπουλου (1912, κλίμακα 64εκ.) με σκληρή πένα και μπορεί άνετα να παίξει μέχρι τσιτσάνη/χατζηχρήστο!
Όχι, γιατί έχει μικρή οπή με ροζέτα, που δεν δίνει το σκάσιμο της μεγάλης (για την εποχή) οβάλ οπής.
έλα όμως που στην πράξη ακούγεται πολύ ωραία σε προπολεμικό/εμφυλιακό τσιτσάνη, και παίζει αξιοπρεπέστατα χατζηχρήστο, άμα το πιάσει ο κατάλληλος παίχτης. μιλάω για το όργανο που υπάρχει σε φωτό στο προφίλ μου, άλλοι σταθόπουλοι έχουν διαφορετικά χαρακτηριστικά, πχ μεγαλύτερη κλίση στο καπάκι.
Στο ψηφιακό αρχείο της ΕΡΤ βρήκα αυτό ένα ντοκιμαντέρ για το λαούτο.Πιθανόν να το έχετε δει στην τηλεόραση.
http://www.ert-archives.gr/V3/public/pop-view.aspx?tid=8932&tsz=0&act=mMainView
Ο Σίμος Συμεωνίδης στην «Ιστορία της Σίφνου», για την περίοδο του 17ου αιώνα αναφέρει:
Κύριο μουσικό όργανο [είναι] το λαούτο. Γίνεται μνεία του το 1652, όταν ο βικάριος Σίφνου Βαρθολομαίος κατηγόρησε με επιστολή του στο Βατικανό το ομόδοξό του ιερέα Φραγκίσκο Μικελλούτσι ότι συναναστρέφεται τους ορθοδόξους «για να τον μαθαίνουν λαούτο και ζάρια».
Δεν ξέρω τι εννοεί ακριβώς ως λαούτο.
1 «Μου αρέσει»
Όπως έχουμε πολλές φορές πει, τα μακρυμάνικα χορδόφωνα λαουτοειδή έχουν πάρα πολλές ονομασίες και πολλοί συγγραφείς, άσχετοι περί τα μουσικά, συχνά μπερδεύουν τις ονομασίες. Άλλοι πάλι, όχι. Επομένως πράγματι, δεν μπορούμε να ξέρουμε αν το λαούτο που αναφέρει ο Συμεωνίδης είναι κανονικό λαούτο ή ταμπουροειδές, ούτε και να ξέρουμε με πόσες χορδές ήταν αρματωμένο. Αλλά και το γεγονός ότι το λαούτο “συνδέεται” εδώ με το Βατικανό, δεν φτάνει για να αποδειχτεί αν στην Ελλάδα το λαούτο πέρασε από τη δύση ή από την ανατολή.
Ασφαλώς. Από δυο-τρεις γραμμές κάποιας αναφοράς κάποιου βικάριου δεν μπορούμε να εξάγουμε συμπεράσματα για τόσο σύνθετα ζητήματα. Απλώς, βρήκα ενδιαφέρον ότι όργανο το οποίο αναφέρεται ως λαούτο απαντάται ήδη από το 1652 σε Κυκλαδονήσι (εν προκειμένω στη Σίφνο. Σε κάποια άλλα μέρη ακόμη νωρίτερα).
Παρεμπιπτόντως, ένα άλλο όργανο που αναφέρεται ότι υπήρχε στο Κάστρο της Σίφνου εκείνη την εποχή είναι η «σπινέττα» (πρώιμη μορφή πιάνου;). Άλλα μάλλον αυτό αφορούσε την άρχουσα τάξη του νησιού (κυρίως απομεινάρια Φράγκων αξιωματούχων) εκείνης της εποχής. ʽΕκτοτε, αγνοείται η τύχη της…
Ο αγών συνεχίζεται…
Από την ίδια χοντρικά εποχή έχουμε και απεικονίσεις λαούτων σε τοιχογραφίες εκκλησιών (βλέπε σε αυτό το θέμα) και μάλιστα με φόρμες πολύ κοντά στη σημερινή μορφή των λαούτων.
Το λαούτο (στεριανό/νησιώτικο/κρητικό) είναι μάλλον το πιο διαδεδομένο ελληνικό όργανο. Κρατάει τον συνοδευτικό ρόλο σχεδόν σε κάθε τύπου ζυγιές και κομπανίες. Οι ελληνικές μουσικές όπου σαφώς δεν υπάρχει λαούτο είναι λίγες (π.χ. τα ποντιακά).
Ανάλογα με τη διάδοσή του, νομίζω ότι οι γνώσεις μας για την ιστορία του είναι εντυπωσιακά λίγες. Εννοώ το συγκεκριμένο όργανο και όχι γενικά την οικογένεια των λαούτων, της οποίας η πορεία είναι σχετικώς γνωστή.
Τον τελευταίο καιρό έχω πέσει σε αρκετές αναφορές για την “πρώτη” εμφάνιση του λαούτου σε νησιωτικές κυρίως περιοχές. Πάντοτε πρόκειται για σχετικά πρόσφατο γεγονός, όχι πολύ πριν το τέλος του 19ου αιώνα ή και αρκετά μέσα στον 20ό. Ακόμη όμως και σε ηπειρωτικά μέρη όπου σήμερα παίζουν κλαρίνο-βιολί-λαούτο-ντέφι, προδρομικές μορφές αυτής της ορχήστρας αποτελούμενες μόνο από βιολί (ή και δύο βιολιά) και ντέφι έχουν φτάσει να καταγραφούν σε φωτογραφίες ή μαρτυρίες παλιών.
Επίσης, όποτε μιλάνε για λαούτο είναι αρκετά σαφές ότι εννοούν αυτό ακριβώς το όργανο που γνωρίζουμε σήμερα. Δεν ισχύει το ίδιο για το μπουζούκι, τον ταμπουρά, τη λύρα, που οι ποικίλες παραλλαγές τους εντοπίζονται είτε σε πηγές της ίδιας ηλικίας είτε ακόμη και στη σημερινή πράξη. Τόσο μονοσήμαντες ονομασίες βρίσκουμε μόνο σε όργανα που υπάρχουν και εκτός Ελλάδας και έχουν έρθει απέξω (π.χ. βιολί, κλαρίνο).
Μοιάζει λοιπόν σαν το λαούτο να πρωτοεμφανίστηκε σχετικά πρόσφατα σε μία κατασταλαγμένη μορφή που διαδόθηκε αυτούσια παντού και έκτοτε δεν είχε αξιοσημείωτες εξελίξεις στη μορφή και την κατασκευή.
Πιο πριν έχουμε μόνο μαρτυρίες σαν αυτές που αναφέρατε: κάποιο περιηγητικό κείμενο, ο Ερωτόκριτος, εικονογραφίες σε εκκλησίες. Πηγές που δεν είναι πολύ σαφείς και που, όποτε μας λένε κάτι συγκεκριμένο, αυτό περιορίζεται στο ότι δεν πρόκειται για το σημερινό λαούτο, δε φτάνουν όμως να διευκρινίσουν για ποιο ακριβώς λαούτο πρόκειται: δεν ξέρω π.χ. αν κανένας περιηγητής έγραψε ποτέ “είδα ένα λαούτο που μοιάζει ή που διαφοροποιείται από το τάδε [γνωστό, δεδομένο] ευρωπαϊκό λαούτο στα δείνα σημεία”. Όσο για την εικονογραφία, πολύ συχνά δεν εμπνέεται από τη σύγχρονή της ζωή αλλά από την προϋπάρχουσα εικονογραφία, οπότε χρονολογικά μπορεί να μας μπερδέψει πολύ.
Από την άλλη πλευρά έχουμε το πολίτικο λαούτο. Κι εδώ η ιστορία δεν είναι γνωστή σε ιδιαίτερο βάθος χρόνου: αν δεν απατώμαι, τα παλιότερα τεκμήρια που υπάρχουν όχι απλώς δεν είναι πολύ παλιά αλλά μιλάνε κι αυτά για το ίδιο όργανο που ξέρουμε σήμερα, χωρίς να φτάνουν μέχρι κάποια αμέσως προηγούμενη μορφή του (το πολύ πολύ να διαθέτουμε πληροφορίες ή ασφαλείς ενδείξεις για λιγότερους μπερντέδες πιο παλιά). Η σχέση του με το “ελληνικό”, ούτως ειπείν, λαούτο δεν είναι σαφής. Είναι το ένα από τα δύο παραλλαγή του άλλου; Είναι και τα δύο παραλλαγές κάποιου κοινού προηγούμενου σταδίου;
Υπάρχει το ζήτημα της συνύπαρξης στοιχείων από τα κοντά και τα μακριά λαούτα: μεγάλο ηχείο όπως στα ούτια (κοντά λαούτα), χέρι όχι ακριβώς όπως στους ταμπουράδες (μακριά λαούτα) που έχουν ακόμη μακρύτερο αλλά ούτε και τόσο κοντό όσο στα ούτια.
Το κούρδισμα είναι σαφώς διαφορετικό ανάμεσα στο πολίτικο και τα υπόλοιπα: στο πολίτικο 4ες εναλλασσόμενες με 5ες, συνεχόμενα, στο “ελληνικό” μόνο 5ες αλλά όχι συνεχόμενα, ριέντραντ. Για το ριέντραντ είδαμε ότι ενώ θυμίζει ταμπουράδες και άλλα 3χορδα ανατολίτικα όργανα, ωστόσο να που υπήρχε και σε άλλης φιλοσοφίας ευρωπαϊκά όργανα.
Όλα αυτά είναι στοιχεία τα οποία δε γνωρίζουμε (τουλάχιστον όχι εγώ) στη διαχρονία τους: από τότε που τα πρωτοβρίσκουμε είναι ήδη σταθεροποιημένα. Λες και η εξελικτική διαδρομή έφτασε σε κάποιο σημείο όπου μηδένισαν το κοντέρ και είπαν “τώρα τέρμα όλα τα υπόλοιπα, μόνο αυτό το λαούτο θα παίζουμε και θα το παίζουμε παντού”. Και μάλιστα αυτή η άγνοια δε συνδέεται με κάποιον σπάνιο οργανολογικό τύπο αλλά ίσα ίσα μ’ ένα από τα λίγα όργανα που έχουν τόσο πολλά ξαδερφάκια και προς Ανατολάς και προς Δυσμάς.
Εκτός εάν οι οργανοποιοί και οι ασχολούμενοι με την ιστορική οργανοποιία ξέρουν κάποια από τα στοιχεία που μας λείπουν.
Περικλή μου, ότι ξέραμε ή είχαμε να πούμε και να σχολιάσουμε για τα λαούτα είναι εδώ. Να προσθέσω μόνο κάτι λίγο που μου είχε διαφύγει: Περιηγητής της Κύπρου τον 17ο αιώνα αναφέρει: “Οι ευγενείς της Κύπρου (…) παίζουν (…) λαούτο και δεν θα βρισκόταν ένας άρχοντας που να μην κάτεχε άριστα να τραγουδά και να κρούει το λαούτο”. Η πληροφορία υπάρχει σε (γαλλικό) βιβλίο που τυπώνεται το 1580. Και πάλι όμως, δεν βγαίνει τίποτα παραπάνω από την αναφορά σε ένα λαουτοειδές, όπως τουλάχιστον το αντιλαμβάνεται ένας Ευρωπαίος.
εχετα κανενα λαουτο του βενιου να χει τρια διαφορετικα ξυλα το σκαφος,ωραια πραματα δεν υπαρχει τετοιο πραμασ
Καταρχάς δεν θα σχολιάσω το ότι γίνεται μια συναυλία εντός εκκλησίας.Το θεωρώ απαράδεκτο.Οι Τούρκοι και οι Βούλγαροι τις κάνουν από μαγαζιά εως τζαμιά.Μην φτάσουμε να τις κάνουμε κι εμείς μέρη για συναυλίες.Απαράδεκτο αλλά σταματάω εδώ γιατί αυτό θα πρέπει να συζητηθεί σε άλλο φόρουμ.
Βλέπουμε κιθάρα και λαούτο σε μπαρόκ στυλ,όπως λέει και κάτω από το βίντεο.Τέτοιου είδους λαούτο δεν έτυχε να δω ξανά, εκτός από μερικές ζωγραφιές στο ίντερνετ όπου μάλλον ήταν περασμένων αιώνων.