Η «Ακρίδα» είναι το πιο επίκαιρο ελληνικό δημοτικό τραγούδι. (Εντάξει δεν είναι ακριβώς δημοτικό αλλά.) Είναι απορίας άξιον πώς κανείς τα τελευταία 1-2 χρόνια δεν το ανέσυρε, και παραμένει γνωστό μόνο σε 2-3 νησιά και σε ελάχιστους κύκλους έξω από αυτά. Θα μπορούσε να έχει γίνει σύμβολο, έως και πολιτικό θούριο (όπως ήταν εξαρχής άλλωστε).
Το είπανε προχτές οι Κόμηδες, πατέρας και κόρη, στη συναυλία που ανέφερα κι εδώ (#35), αλλά ούτε ο παρουσιαστής ούτε, πιθανώς, οι ίδιοι, έκαναν τη σκέψη ότι είναι κάτι παραπάνω από απλώς ένα δείγμα σιφναίικης παράδοσης. Καθ΄όλη τη διάρκεια της συναυλίας ακούσαμε χίλια δυο για την αρχαιόθεν συνέχεια των μεσογειακών παραδόσεων, για τους υπερεθνικούς μουσικούς δεσμούς μεταξύ λαών, για τον “βασιλικό” χαρακτήρα του 6σημου σιφναίικου μπάλου, γενικά ο λόγος του κ. Τσεκούρα ήταν ένα περιβόλι (χωρίς ειρωνία: διαφωνώ με κάμποσα απ’ όσα είπε, αλλά με είχε μαγέψει ως ρήτορας), αλλά η Ακρίδα του ξέφυγε.
Έχω κι εγώ περιέργεια να ακούσω τη μελωδία στην αρχική της μορφή, πριν εκσιφναϊστεί.
Χωρίς να ξέρω τι ακριβώς εννοούσε εδώ, πολλές φορές αναρωτιέμαι πού πάνε και τους βρίσκουνε τέτοιους χαρακτηρισμούς. Έχω δει και άλλα παρόμοια βαρύγδουπα.
Το 1880 εκδόθηκε από τον Α. Ν. Σιγάλα συλλογή με 400 τραγούδια τα οποία έχουν τονισθεί στο βυζαντινό σύστημα. Έτσι, εκτός από συλλογή στίχων, έχουμε και καταγραφή μελωδίας. Στη σελίδα 97 του τόμου αυτού περιέχεται και το «Έως πότε η ξένη ακρίδα» με στίχους ίδιους ουσιαστικά που έχουμε στη Σίφνο και στη Σίκινο στο σκοπό της «Ακρίδας». Έχω την περιέργεια να μάθω αν η μελωδία της καταγραφής Σιγάλα ταιριάζει με τη μελωδία της «Ακρίδας» (τουλάχιστον στο τραγουδιστικό μέρος) όπως την ξέρουμε στα νησιά αυτά (και ας μην είναι σε συρτό). Σε πολύ πρόχειρη συζήτηση που είχα με άνθρωπο που ξέρει να “διαβάζει” βυζαντινή μουσική και αγνοεί τη νησιώτικη εκδοχή αποκόμισα την εντύπωση ότι μάλλον δεν ταιριάζει. Άλλος πάλι, ο οποίος είναι Σιφνιός και γνώστης του σιφνέικου γλεντιού (άρα ίσως με κάποια προδιάθεση), βρίσκει ομοιότητες. Είμαι σίγουρος ότι στο φόρουμ υπάρχουν άνθρωποι που μπορούν να δώσουν έγκυρη γνώμη.
Η συλλογή Σιγάλα μπορεί να βρεθεί στον ιστότοπο της Ανέμης.
koutroufi καλησπερα .
Κατεβασα την εκδοση του Ν. Σιγαλα και διαβασα την καταγραφη που εχει κανει στην Ακριδα και συγκρινοντας την με την εκτελεση που εχω απο τον Α. Μουγαδη στο βιολι και τον Λ. Λουκαταρη στο λαουτο εχω να πω τα εξης ο ηχος και ο ρυθμος της μελωδιας ειναι ιδιος μ αυτον που παιζει η προαναφερθεισα ζυγια .
Οσον αφορα την ομοιοτητα της μελωδιας απο την καταγραφη που εχει κανει ο Ν. Σιγαλας με την μελωδια που τραγουδαει η ζυγια εχει μικροδιαφορες που δεν αλλοιωνουν ομως το κομματι και μερικες απ αυτες τις διαφορες ειναι οι εξης (γραφω τις συλλαβες και ακριβως διπλα απο καθε συλλαβη την νοτα μεσα σε παρενθεση )
ε ( ΜΙ) ως (ΦΑ) πο (ΣΟΛ) τε (ΛΑ) η (ΛΑ) ξε (ΣΟΛ) νη (ΛΑ) α (ΛΑ) κρι (ΣΟΛ) ι (ΦΑ) δα (ΜΙ) ε (ΜΙ) ως(ΦΑ) πο (ΣΟΛ) τε (ΛΑ) κου (ΣΙ) φος (ΝΤΟ) (μεχρις εδω ειναι ακριβως ιδια η μελωδια η διαφορα ειναι στην επομενη συλλαβη ) βα ( ΡΕ ) βα (ΡΕ) ρος (μι) λεει το κειμενο ενω η ζυγια τραγουδαει βα ( ΦΑ) βα (ΦΑ) ρος ( ΜΙ ).
Τετοιου επιπεδου ειναι διαφορες , σαν να αποδοθηκε το ιδιο κομματι απο δυο διφορετικες ζυγιες με ελαχιστες διαφορες .
Γραφω επισης το ιδιο και με τα ονοματα στην Βυζαντινη γιατι οι πιο πανω νοτες ειναι στην δυτικη και εχουν διαφορα με τον ηχο του κομματιου .
Μπράβο σου Γιάννη, που σκέφτηκες να ψάξεις στο Σιγάλα! Τοσα χρόνια στη βιβλιοθήκη μου, δεν το είχα σκεφτεί!
Μπράβο και στον Σπύρο Γκούμα, για τη σύγκριση που κάνει. Εντυπωσιακό, όχι μόνο ότι κρατήθηκε (ουσιαστικά) η μελωδία από το 1875 (και ίσως, πολύ νωρίτερα) που κατεγράφη, αλλά και ότι τραγούδια με μία γλώσσα, ας την πούμε “κάπως περίεργη”, περνάνε στο λαό και τραγουδιούνται σε γλέντια, πανηγύρια κλπ.
Πάντως, η συλλογή του Σιγάλα δεν περιέχει αυτό που λέμε ακριβώς λαϊκά τραγούδια. Μάλλον, είναι “έντεχνες” δημιουργίες συγκεκριμένων κατηρτισμένων συνθετών-στιχουργών. Ελάχιστα μου θυμίζουν κάτι (π.χ. η “Βοσκοπούλα”). Δυστυχώς, δεν δίνει περισσότερες πληροφορίες.
Σπύρο, ευχαριστώ. Υποθέτω, όχι μόνο εγώ αλλά και τα δυο νησιά.
Αμ, και η Βοσκοπούλα, εντεχνότατη είναι, η δε μουσική της Ιταλική, απ’ ό τι νομίζω…
άλλο, αν την τραγουδούν διάφορες “χωριατοπούλες” με ωραίες στολές, από Φλώρινα μέχρι Κρήτη, κρατώντας όμως όλες από ένα χαρτάκι με τους στίχους γραμμένους, να μην κάνουν λάθος
Να κι άλλη μια μια φορά η ακρίδα, από εκπομπή της ΕΤ3 αυτή τη φορά.
Τώρα σε σχέση με το ερώτημα πώς έγινε κι αποτέλεσε αυτό το τραγούδι μέρος της σιφναίικης παράδοσης, χωρίς βέβαια να ισχυρίζομαι ότι βρήκα την απάντηση, ίσως αξίζει αν θυμηθούμε ότι το νησί έχει μια έμμεση σχέση με την πολιτική ιστορία της περιόδου της βαβαροκρατίας, σχέση οφειλόμενη στα ψάθινα καπέλα που φτιάχνονταν εκεί, τα “σκιάδια” (τι ωραία λέξη!), τα οποία το 1859 αποτέλεσαν αφορμή για την εξέγερση της νεολαίας, που από το σκιάδια έμεινε γνωστή με το όνομα “τα σκιαδικά”.
Έριξα μια ματιά στο λινκ. Δεν μπορώ να φανταστώ τη σχέση με το θέμα μας -ίσως γιατί την όλη ιστορία των Σκιαδικών την αγνοούσα πλήρως-, αλλά δεν μπόρεσα να μη χαμογελάσω βλέποντας πώς γίνονταν οι κοινωνικές συγκρούσεις το 1859: επεισόδια στα Εξάρχεια με την αστυνομία, παραβιάσεις πανεπιστημιακού ασύλου…
Ειλικρινά η μοναδική σχέση ότι τα σκιάδια ήταν ψαθάκια σιφνέικα. Και ότι το τραγούδι είναι της εποχής των σκιαδικών (δεν εννοώ ντε και καλά ταυτόχρονο). Ένα ίχνος για ερασιτέχνες ντετέκτιβς δηλαδή.
Εγώ πάλι αναρωτιέμαι πώς μια μελωδία πριν το 1875 (πιθανόν να είναι σύγχρονη, ή και παλαιότερη από τα σκιαδικά αλλά δεν έχω γνώση) διατηρήθηκε και καθιερώθηκε στα σιφναίικα βιολιά μερικές δεκαετίες αργότερα (οι πρώτοι γνωστοί Σιφνιοί βιολατζήδες, όπως και στη Νάξο, εμφανίζονται από το 1890 και μετά). Ποιος ήταν ο ενδιάμεσος μουσικός φορέας; Τσαμπούνα; Λύρα; Δεν υπάρχει ΟΥΔΕΜΙΑ πληροφορία για την ύπαρξη τέτοιων οργάνων στη Σίφνο.
Πρακτική ερώτηση: Μπορεί η τσαμπούνα να αναπτύξει όλη τη μελωδία της ΑΚΡΙΔΑΣ όπως ακούγεται με το βιολί;
ΥΓ. Φέτος, στην Αθήνα, την ΑΚΡΙΔΑ μπορείτε να την ακούσετε κάθε Δευτέρα στο 25αράκι στο Χολαργό από τον Κίκιλη.
Ούτε η τσαμπούνα ούτε η λύρα μπορεί. Αλλά έτσι κι αλλιώς δεν κάνουν αυτή τη δουλειά τα όργανα (φορείς μνήμης), παρά μόνο για το ξεχωριστό δικό τους ρεπερτόριο, το οργανικό. Για το τραγουδιστό, ο φορέας μνήμης είναι οι φωνές των ανθρώπων. Μερικές δεκαετίες δεν είναι τρομερό διάστημα για να θυμάσαι ένα τραγούδι.
Ομολογώ δεν το είχα σκεφτεί για την ανθρώπινη φωνή. Καλή εξήγηση.
Έχω ακούσει για σουραύλια (έπαιζε ο κτηνοτρόφος προπάππος μου) για ατομική, κυρίως, διασκέδαση. Αλλά για λύρες (ή τσαμπούνες) δεν έχω υπόψη μου καμιά γραπτή ή προφορική αξιόπιστη μαρτυρία. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι δεν υπήρχαν (Lack of evidence is not evidence for absence).
Σχετικά με τις λύρες πάντως υπάρχει ένα στοιχείο που μπορεί κάτι να σημαίνει. Ακόμη και σήμερα, στη Σίφνο γίνεται λόγος για τη “λυριά” (κατά το πενιά) ενός βιολιστή και όχι τόσο για “δοξαριά”. Κατάλοιπο από την εποχή των λυρών; Δεν ξέρω.
Νόμιζα ότι θεωρείται δεδομένο ότι έπαιζαν λύρες στη Σίφνο, Γιάννη. Αλλά δε θυμάμαι από πού το νόμιζα. Αυτό με τη λυριά το έχουμε ξανασυζητήσει: το ξέρω από σένα (αυτό τουλάχιστον το θυμάμαι). Είχα την εντύπωση πως ό,τι ξέρω σχετικά, είτε το ξέρω από σένα είτε από κοινού με σένα. Θα το ξανακοιτάξω, μπορεί να 'ναι και της κεφαλής μου όλα αυτά.
Τόσα χρόνια, ΑΓΗ, και δεν έχω και εγώ ξεκαθαρίσει τι λέει ο στίχος αυτός. Είναι ένα από τα σημεία που ψάχνω. Ο καθένας που τον τραγουδάει έχει δική του εκδοχή με αποτελέσμα να δημιουργείται χασμωδία. Όχι μόνο στο βίντεο του #29 αλλά κυριολεκτικά σε κάθε γλέντι. Καμιά από τις εκδοχές δεν με ικανοποιεί. Ούτε και αυτή από την εκτέλεση της Σικίνου όπου εκεί χρησιμοποιείται ο στίχος:
“κι απ’ τα γύρω σου όμορφα δάση”
Σημειωτέον ότι η στροφή αυτή δεν υπάρχει στη Συλλογή Σιγάλα (μην. #24).
Με την ευκαιρία, δεν ξέρω πώς, ο τελευταίος στίχος της στροφής αυτής μου θυμίζει ένα απόσπασμα από τη “μπαλάντα του κυρ Μέντιου”, του Βάρναλη:
Κοίτα οι άλλοι έχουν κινήσει έχει η πλάση κοκκινίσει
άλλος ήλιος έχει βγει σ’ άλλη θάλασσα άλλη γη.
Με την ευκαιρία κι εγώ, ότι κι εμένα μου το θυμίζει.
Δεν είναι βέβαια και παράξενο: “άλλος ήλιος στην πλάση να βγει” από εδώ, “έχει η πλάση κοκκινίσει, άλλος ήλιος έχει βγει” από εκεί…
Όμως έχω λόγους να πιστεύω, ότι η στιχουργική σχέση δεν είναι τόσο συμπτωματική.
Ίσως η “ακρίδα”, στις πρώτες δεκαετίες του περασμένου αιώνα δεν ήταν τόσο “ξεχασμένη” όσο σήμερα.
Το λέω αυτό γιατί θυμάμαι κείμενο του Βάρναλη (στο διαδίκτυο, αλλά που να το βρω;), ίσως επιφυλλίδα από τη δουλειά του στον Τύπο, όπου (περίπου το νόημα) στην ιδεολογική διαμάχη με συγκεκριμένο “αστοδημοκράτη” ομότεχνό του, αφού ανέπτυσσε ο Βάρναλης τη θέση του, τού έλεγε με μια ειρωνική όπως μου είχε φανεί συγκατάβαση:
-Ξέρω, ξέρω: τα πουλιά που πετούν στον αέρα
δεν φοβούνται κανένα καιρό
μόνο φοβούνται μπαρούτι και σκάγια
κι ένα νέο καλό κυνηγό…
Η ατυχής συγκυρία είναι ότι τότε που είχα πέσει πάνω σε αυτό το κείμενο, δεν ήξερα ότι το τετράστιχο αυτό ανήκει στο συγκεκριμένο τραγούδι (θυμόμουν μόνο τη στροφή “εως πότε η ξένη ακρίδα…”) κι έτσι δεν το “αποθήκευσα” ή τέλος πάντων δεν το “ταξινόμησα” ώστε να το είχα τώρα πρόχειρο.
(Όσο για τον άλλο ήλιο που βγαίνει, κι ύστερα χάνεται, δεν είναι παρά υπόθεση μιας περιστροφής της γης γύρω από τον εαυτό της. Αλλά σε ιστορικό χρόνο: 24 ώρες, 24 μέρες, 24 χρόνια, 240… Τρία τέρμινα όπως και να 'χει το θέμα. Έτερον εκάτερον βέβαια.)
Και για να μην είμαι “διπρόσωπος”, μια εκ μέρους μου “αξιοποίηση” της συζήτησής μας εδώ.
Καλησπέρα,
διαβάζω αυτή τη συζήτηση γιατί ψάχνω πληροφορίες για το τραγούδι Ακρίδα, το οποίο θα διδάξω στους μαθητές μου στο σχολείο για μια σχολική γιορτή. Είμαι εκπαιδευτικός μουσικής στο δημοτικό και γυμνάσιο Σίφνου.
Πέρυσι κάναμε μια εργασία-ερευνα για τη μουσική στη Σίφνο, πριν την εμφάνιση του βιολίου, με τις μαθήτριες μου από το Λυκειο. Τα κορίτσια είχαν επικοινωνήσει και μαζί σου @koutroufi . Ευκαιρία να σε ευχαριστήσω και για τις πληροφορίες που μας έδωσες. Οσων αφορά τα όργανα λύρα και τσαμπουνα μάθαμε τα εξής.
Ο παπα-Γιαννης, μας είπε ότι στο νησί έπαιζε λύρα ο Κώστας Χρυσος ,Σουρτασιφης,προπαππους του σημερινού Κώστα Χρυσού.
Επίσης, Ο Γιάννης Τρίχας μας είπε ότι στο νησί ζούσε βοσκός, ονομαζομενος Κολαρακης, Ο οποίος μάλλον ήρθε ως Κρητικός εξόριστος, κι επαιζε τσαμπουνα.
Στο βιβλίο του Φ. Ανωγειαννακη αναφέρεται η ονομασία "καιντα ",για την ύπαρξη τσαμπουνάς στη Σίφνο.
Χαίρομαι που σας ανακάλυψα σαν φόρουμ, γιατί πολύ συχνά βρίσκω απαντήσεις σε διάφορα ερωτήματα!
