Να απαντήσω σε μερικά ερωτήματα.
Ναι, ο Κυριάκος παίζει και σε πανηγύρια και μάλιστα σε δύσκολες περιοχές όπως το Ζαγόρι με μουσικούς σαν το Γρ. Καψάλη ή στην ορεινή Ναυπακτία (Κράβαρα) Τυχαίο;
Επίσης, μια χαρά σολάρει ότι χρειαστεί. Είχα την τιμή να δουλέψω αρκετές φορές μαζί του και να τον ακούσω δια ζώσεις και όχι μέσω ίντερνετ.
Σαν γενική θεώρηση βέβαια, είμαι από αυτούς που δίνουν πολύ μεγάλη σημασία στο ύφος του τόπου. Το έχω γράψει ουκ ολίγες φορές εδώ μέσα, και συμφωνώ με τον άταστο.
Ασφαλώς, και ο Κυριάκος δεν θα παίξει γρεβενιώτικα σαν τον Γκιουλέκα ή ηπειρώτικα σαν τον μπάρμπα-Αχιλλέα αλλά είναι από τους λίγους που φτάνουν σε μεγάλο βαθμό το ύφος όλων των περιοχών. Περνάει κατά πολύ τον μέσο όρο. Και το εάν είναι κλασικός ή όχι, δεν φαίνεται στο παίξιμό του.
Να αναφέρω μουσικό που παίζει όλη την Ελλάδα με τα χούγια της. Νίκος Φιλιππίδης-κλαρίνο.
Καλή η θεωρητική ανάλυση αλλά χρειάζονται και τα βιώματα για καλύτερη κατανόηση.
— Νέο μήνυμα προστέθηκε στις 14:38 ::: Το προηγούμενο μήνυμα δημοσιεύθηκε στις 14:16 —
Κάνεις λάθος Αλέξανδρε, όχι μόνο δεν είναι θαλασσινό αλλά είναι άκρως …βουνίσιο. Γρεβενά περισσότερο.
Όταν ασχοληθείς με τον τρόπο που έγιναν οι καταγραφές, ξεκινώντας από το 18ο αιώνα μέχρι σήμερα (αρχικά βέβαια οι καταγραφές ήταν μόνο λόγια, και αυτά ως ξερά δεκαπεντασύλλαβα, χωρίς τσακίσματα και γυρίσματα) θα εκπλαγείς με το πλήθος των λαθών που καταγράφηκαν. Η (σεβαστή δασκάλα μου) Δόμνα Σαμίου περιλαμβάνεται. Τα περισσότερα από αυτά τα λάθη έγιναν επειδή ο τελικός καταγραφέας είτε “αλώνιζε” την Ελλάδα είτε δεν είχε ποτέ του βρεθεί σε καφενείο, πανηγύρι, νυχτέρι, καραβάνι κιρατζήδων κλπ. (στους τελευταίους περιλαμβάνεται ο Ν. Γ. Πολίτης).
Βέβαια, θετικό είναι που καταγράφηκαν όσα καταγράφηκαν, με όλα τα λάθη, αλλά μόνο σε σύγκριση με το να μην είχαν καθόλου καταγραφεί. Είναι απίστευτη η δυσκολία του μεταγενέστερου ερευνητή να “διαβάζει ανάμεσα απ’ τις γραμμές”, να προσπαθεί να αναπαραστήσει καταστάσεις που σήμερα πουθενά δεν υπάρχουν, ή να πέρνει την ευθύνη της “διόρθωσης”, που είναι και το δυσκολότερο.
Υποψιάζομαι ότι και το παιδί στο βίντεο του Άταστου έχει κάνει λίγο κλασικό βιολί.Την υποψία μού την έβαλε η τελευταία-τελευταία δοξαριά του φινάλε, αν την προσέξετε. Φυσικά δεν αποκλείεται να κάνω λάθος. Αν όμως έχει όντως σπουδάσει, τότε πρόκειται για την περίπτωση που οι σπουδές τού έχουν αφήσει μόνο τα στοιχεία που θα τον βοηθήσουν στο λαϊκό (δημοτικό, έστω) παίξιμο κι όχι εκείνα που τυχόν θα τον εμπόδιζαν. Τέτοια θετικά στοιχεία είναι η καλή γνωριμία με το όργανο, ο τρόπος να βγάζει τον καλύτερο, καθαρότερο και κυρίως πιο ελεγχόμενο ήχο. Κακά τα ψέματα, οι πρακτικοί οργανοπαίχτες δεν το 'χουν καλλιεργήσει τόσο αυτό. Όταν στα ωδεία αυτή η δουλειά γίνεται επί τη βάσει εμπειρίας αιώνων, δε βλέπω γιατί να μην επωφεληθούν και οι δημοτικοί από αυτή την εμπειρία.
Φυσικά και δε χρειάζεται, έλα όμως που συμβαίνει! Οι περισσότεροι όλο και κάπου θα έχουμε συναντήσει κάποιον κλασικής παιδείας μουσικό που στα χωράφια του μπορεί να παίζει αγγέλους αλλά στην παρέα δεν μπορεί να βγάλει ένα τραγουδάκι να τραγουδήσουμε όλοι μαζί!
Ωστόσο έχω την αίσθηση ότι εδώ και κάποιο διάστημα (μια δεκαετία, θα έλεγα προχείρως) αυτό έχει αρχίσει να σπάει. Νομίζω ότι καθώς οι μόδες της εποχής τείνουν όλο και περισσότερο προς τη ρήξη των στεγανών ορίων ανάμεσα στα μουσικά είδη, οι πρακτικές των μη κλασικών μουσικών (π.χ. παίζω με το αφτί, αυτοσχεδιάζω, παίζω ασυγκέραστα και άλλα ειδικότερα) γίνονται πιο οικείες σε πολλούς κλασικούς. Μιλώ βεβαίως για ό,τι έχω δει στην Ελλάδα.
Λογικά οι περισσότεροι θα της είπαν το αντίθετο: Δεν είσαι από το χωριό, κι όμως καταλαβαίνεις τόσο καλά τη μουσική μας! Αλλά η Σαμίου ποτέ δε διεκδίκησε τον τίτλο της παραδοσιακής μουσικού. Η δουλειά και η τέχνη της είναι έρευνα-καταγραφή-παρουσίαση.
Η Σαμίου είναι μια σπάνια περίπτωση που στ’ αλήθεια ασχολήθηκε με μουσικές από όλη την Ελλάδα. Όμως το ύφος όλων των περιοχών δεν το πιάνει. Και στην πράξη δείχνει να έχει συναίσθηση του ότι δεν το πιάνει, γιατί δεν έχει αποπειραθεί ποτέ να πει τραγούδια από περιοχές με έντονα ιδιωματικό και συνάμα ζωντανό τοπικό ύφος, π.χ. ποντιακά, κρητικά, καρπάθικα.
Αλκ, έχεις δίκιο, αλλά γίνε σαφέστερος. Ποιες άλλες περιστάσεις εννοείς; Αν μεν αναφέρεσαι στο μικρό ανεπίσημο γλέντι, στο λάλημα της νύφης, στην τέλεση εθίμων μέσα στο σπίτι κλπ., αυτά κατά τη γνώμη μου είναι ακόμη πιο «παραδοσιακά» πεδία, σε σχέση με το μεγάλο ιδίως πανηγύρι όπου ο κεντρικός ρόλος του μουσικού τελικά μπορεί και να τείνει προς αυτόν του λαϊκού κέντρου. Αν εννοείς δίσκους, εκπομπές και συναυλίες, εκεί διαφωνώ. Δεν είναι παραδοσιακή μουσική, είναι απλώς επαγγελματική μουσική με συγκεκριμένες επιλογές στο ρεπερτόριο και το ύφος, που θα μπορούσαν να είναι και άλλες.
Pepe ναι αναφέρομαι και στις μικρότερες παραδοσιακές περιστάσεις αλλά και στις νέες επαγγελματικές υποχρεώσεις της αγοράς δηλαδή μαγαζιά ηχογραφήσεις κλπ, και στην έντονη πλέον ανάγκη του μουσικού να καλύπτει περισσότερα είδη προκειμένου να επιβιώσει…
Έχεις δίκιο όμως, υπό τέτοιες συνθήκες δεν μιλάμε για παραδοσιακή μουσική πλέον.
Pepe, τον νεαρό Μιχάλη τον γνώρισα τυχαία πριν δυο χρόνια από τον πατέρα του, που παίζει κλαρίνο και συνεργαστήκαμε τυχαία σε μια δουλειά. Αλλά και το σόι της μάνας του είναι από την μεγάλη μουσική οικογένια των Χαλιγιανναίων. Ο παππούς του Πέτρος Χαλιγιάννης (Πετρέφης) υπήρξε σπουδαίος παίκτης βιολιού. Πρόκειται για μεγάλο ταλέντο με συναισθηματικό παίξιμο όχι μόνο στα ηπειρώτικα, αλλά μπορεί να προσαρμοστεί με μεγάλη ευκολία σε όλα τα δημοτικά μοτίβα. Δεν κάνεις λάθος ο Μιχάλης έχει κάνει και κλασικό βιολί. Αν προσέξεις όμως τα χέρια του και κυρίως το αριστερό του, δεν το χειρίζεται με τον κλασικό τρόπο για να πετύχει αυτό το ύφος, αλλά φέρνει πολύ κοντά τον καρπό του αριστερού χεριού στο μάνικο του βιολιού για να μπορεί να ελέγχει με τα δάχτυλά του, τις τρίλιες, τα γκλισάντα, τα μόρια, κάτι που ένας καθαρά κλασικός δεν θα το κάνει ποτέ και ούτε το χρειάζεται.
Και κάτι άλλο που θυμήθηκα σχετικά με τον Γκουβέντα, στα λαϊκό - παραδοσιακά παιξίματα δεν χρησιμοποιεί τετράχορδο κλασικό βιολί, αλλά 5χορδο με μια ακόμη χορδή (Ντο - βιόλας) υποθέτω. Στα παραδοσιακά από όσο ξέρω δεν το κάνει άλλος αυτό, ούτε έγιναν ηχογραφήσεις με 5χορδο από άλλους. Προσωπικά, δεν το βρίσκω και τόσο ορθόδοξο, ούτε και με συγκινεί η Ντο χορδή βιόλας στο βιολί σαν άκουσμα.
Για τη “διπλόχορδη” τεχνική έχει γίνει κουβέντα εδώ (από #16 ως 21), στην οποία συμμετέχεις και εσύ. Αυτό που εγώ δεν έχω καταλάβει είναι πού αρματώνεται η πέμπτη χορδή, γιατί δεν έχω δει βιολιά με πέντε στριφτάρια.
Το διπλόχορδο δεν απαιτεί 5 χορδές αλλά 5 αυλάκια (για να τοποθετηθούν οι χορδές πολύ κοντά μεταξύ τους) και διαφορετικό κούρδισμα.
Τα 5χορδα όργανα είναι περισσότερο μικρές βιόλες με Μι χορδή παρά βιολιά με Ντο. Το μήκος χορδής χρειάζεται να είναι λίγο μεγαλύτερο για την Ντο χορδή.
Η ιδέα δεν είναι καινούργια. Πριν να οριστικοποιηθεί η μορφή και το κούρδισμα των εγχόρδων, υπήρχαν όργανα με 5 χορδές. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το 5χορδο τσέλλο (ντο-σολ-ρε-λα-μι) για το οποίο ο Μπαχ έγραψε την 6τη σόλο σουίτα του. Τα κοντραμπάσσα επίσης κουρδίζονταν είτε με 3 χορδές σε πέμπτες καθαρές, είτε με 4 ή 5 χορδές , σε τέταρτες. Το βιενέζικο κούρδισμα για το οποίο έγραψε ο Μότσαρτ ήταν 5χορδο όργανο κουρδισμένο σε τρίτες. Πλέον οι Γερμανοί χρησιμοποιούν πεντάχορδα περισσότερο ενώ στην υπόλοιπη ευρώπη προτιμούνται τα 4χορδα με επέκταση (extention) στην χαμηλότερη χορδή που επιτρέπει στον μπασσίστα να παίξει περίπου μια τέταρτη χαμηλότερα απο το χαμηλό ΜΙ που είναι η μπάσσα χορδή του οργάνου.
υπήρχε επίσης η viola pomposa 5χορδη μπαρόκ viola da braccio αρκετά μεγάλη, δεν είμαι σίγουρος για το κούρδισμα.
Δεν έχω δει ποτέ πεντάχορδο όργανο να χρησιμοποιείται σε παραδοσιακή μουσική. Το πρόβλημα για μένα είναι ότι μια τέτοια παρέμβαση “μπασταρδεύει” το χρώμα και έκταση του οργάνου. Δηλαδή το βιολί δεν είναι πλέον σοπράνο και η βιόλα δεν είναι πλέον άλτο…
Θα ήθελα να μάθω τι έπαιξε ο Γκουβέντας με αυτό το όργανο…υπάρχει τίποτα στο youtube?
H viola pomposa χρησιμοποιείται και σήμερα (από ελάχιστους μουσικούς είναι η αλήθεια). Δείτε εδώ: https://www.youtube.com/watch?v=qKALHJzrewQ, όπου γίνεται χρήση πεντάχορδης βιόλας κατασκευασμένης από τον David Rivinus. Για όσους παίζουν όργανα που ανήκουν στην ευρύτερη οικογένεια του βιολιού και ενδιαφέρονται, να και η ιστοσελίδα του κατασκευαστή: http://www.rivinus-instruments.com/Welcome.htm , που εξηγεί και ορισμένα πράγματα για τα όργανά του.
Υ.Γ. Το κομμάτι που παίζει ο ερμηνευτής του βίντεο είναι η καταπληκτική -επιτρέψτε μου να προσθέσω- “Ελεγεία” για σόλο βιόλα του Igor Stravinsky. Το έργο γράφτηκε αρχικά για τετράχορδη βιόλα (standard tuning). Ωστόσο η πεντάχορδη του βίντεο βγάζει πανέμορφα ηχοχρώματα.
Πάνω στο θέμα για το 5χορδο του Γκουβέντα, παραθέτω ένα απόσπασμα από μια συνέντευξή του στην εφημερίδα Telegramm:
Ξεχωρίζεις κάποιο από τα βιολιά που έχεις;
«Σίγουρα όταν έχεις ένα όργανο και το παίζεις μετά αρχίζει και σου μιλάει. Έχω κατά καιρούς διάφορα όργανα που κάποιες περιόδους έχω πιο προσωπική σχέση μαζί τους. Τον τελευταίο καιρό παίζω με ένα στο οποίο έκανα μία διασκευή - του πρόσθεσα μία πέμπτη χορδή βιόλας ντο. Αυτό μου άρεσε πολύ, γιατί είναι ένα όργανο με ζεστή παρουσία δεν είναι συριστικό προς τα έξω. Καμιά φορά το βιολί αν το παίξεις δυνατά ακούγεται σαν κόρνα. Αυτό το είδος το κορναριστό είναι για να παίξεις σε εξωτερικό χώρο. Εμένα μʼ αρέσει ο ήχος να είναι πιο μαλακός, πιο μεταξωτός.»
Συμφωνώ κι εγώ μαζί σου και όχι με αυτά που αναφέρει ο Γκουβέντας στην συνέντευξή του, τα οποία εφάρμοσε και στην πράξη.
Δημήτρη ποιος είμαι εγώ να πω τέτοιο πράμα;
απλά είδα ένα τέτοιο όργανο, το δοκίμασα και αποφάσισα αν μου κάνει ή όχι. Εγώ τέτοιο όργανο δεν ξέρω τι να το κάνω. Κάθε άνθρωπος έχει τη φωνή του, κάθε όργανο έχει τη φωνή του. Το συγκεκριμένο το βρίσκω περισσότερο απο ανθρώπινο.
Δεν έχω ιδέα τι οδήγησε τον Γκουβέντα να κάνει τέτοιο πράγμα, για αυτό ζήτησα αν υπάρχει κάτι να δω. Για να καταλάβω αν μπορώ να “κλέψω” τίποτα…
Θα μου επιτρέψετε να μην έχω την ίδια λεπτότητα με τον Αλκ.
Δε μας παρατάνε; Ήταν λειψό το βιολί, ευτυχώς που το κάναμε 5χορδο και το φέραμε στα ίσα του. Και κάποτε σε μια άλλη χώρα σ’ έναν περασμένο αιώνα αυτό είχε ξανασυμβεί, οπότε νομιμιοπιούμαστε…
Ναι, ξέρω, και το μπουζούκι. Το βιολί δε βρίσκεται σε φάση αναζητήσεων όμως, όπως ήταν παλιότερα ή όπως ήταν το μπουζούκι τον καιρό του Χιώτη.
Κλέφτικα, σαρακατσάνικα, τσάμικα καμπίσια έχει τραγουδήσει; Δεν έτυχε να την ακούσω.
Ο Γκουβέντας παίζει εδώ και πολλά χρόνια με αυτό το 5χορδο βιολί. Στο μήνυμα # 20 αυτής της ενότητας, ανέφερες ότι έχεις κάνει κάποια συζήτηση μαζί του και ότι έμαθες πολλά… Απορώ λίγο που δεν σου έκανε λόγο και γι’ αυτό.
Κι εμένα δεν με χαρακτηρίζει η λεπτότητα. Θεωρώ αυτή την αντίδραση υπερβολική και στενόμυαλη. Διότι, 1. Βιολιά 5χορδα υπήρχαν και παλιότερα στην ελληνική παράδοση σε διάφορα μέρη της Ελλάδας, δεν το ανακάλυψε ο Κυριάκος. Δεν ενόχλησε κανέναν ποτέ. και 2. δεν το έκανε για να εξελίξει το βιολί ως όργανο και να το φέρει στα …ίσα του αλλά το έκανε για να παίξει καλύτερα κάποιες μουσικές.
Π.χ. με ισοκρατήματα (η 5 χορδή είναι Ντο) ή σε μελωδική συνοδεία χαμηλά, σε τονικότητες Σολ ή Ντο. Περισσότερα ίσως μας πει (γράψει) και ο ίδιος κάποια στιγμή.
Οι παιχτικές του ανάγκες τον έκαναν να το χρησιμοποιήσει. Τίποτα περισσότερο τίποτα λιγότερο.
Το 5χορδο βιολί με την Ντο - χορδη (που δεν είναι στη φιλοσοφία του), δεν είναι ούτε ανακάλυψη, ούτε διασκευή του Γκουβέντα, αλλά εμένα όπως ξαναείπα και σε όλους σχεδόν τους άλλους βιολιστές δεν με γοητεύει σαν άκουσμα και κυρίως σε σόλο μελωδία, ακούγεται σαν κάτι άλλο και όχι σαν βιολί. Τα 5χορδα βιολιά κυκλοφορούν εδώ και χρόνια και τα γνωρίζουν όλοι σχεδόν οι λαϊκό - παραδοσιακοί βιολιστές, αλλά δεν τα χρησιμοποιούν γιατί αυτή η προσθήκη της 5ης χορδής, βγάζει πολύ χαμηλές (μπάσες) συχνότητες που δεν ταιριάζουν στο όργανο αυτό.
Οι λόγοι που το χρησιμοποιεί για μένα ο Γκουβέντας ή οποιοσδήποτε άλλος είναι γιατί δίνει μεγαλύτερη έκταση στο όργανο, περισσότερες φωνές στα χαμηλά. Προσωπικά δεν έχω ούτε απορίες, ούτε ερωτήματα να θέσω πώς και γιατί το έκανε για να το σχολιάσω…Η μόνη μου περιέργεια γι’ αυτόν είναι να τον ακούσω πώς τα παίζει, αν τα παίζει χωρίς κλαρίνο τα διάφορα στεριανά μοτίβα. Ακούστε διάφορα βιολιά με στεριανό ύφος να καταλάβετε τι εννοώ.
Επιτρέψτε μου να σχολιάσω κάτι που δεν έχει σχέση με τον ίδιο τον Γκουβέντα, αλλά με τα βιντεάκια του Άταστου.
Το δεύτερο θα το εξαιρέσω, γιατί δεν ακούγεται τόσο καθαρά ώστε να έχω γνώμη. Τα υπόλοιπα τέσσερα είναι καταπληκτικά. Πρόκειται, νομίζω, για ένα παίξιμο διαφορετικό από αυτό που θα είχε το βιολί αν υπήρχε και κλαρίνο στην ορχήστρα: άλλο το σόλο, άλλο το ντουέτο (και στο ντουέτο το βιολί κατά κανόνα είναι δεύτερο όργανο, οπότε για έναν παραπάνω λόγο έχει διαφορετικό ρόλο παρά όταν σολάρει).
Τώρα, το πρώτο και το τρίτο βιντεάκι έχουν μια διαφορά από τα δύο τελευταία: στα πρώτα έχουμε ρυθμικά χορευτικά τραγούδια με σύντομες επαναλαμβανόμενες στροφές και στο τέλος βέρσο, ενώ το 4ο είναι σκάρος (σόλο βιολί σε ελεύθερο ρυθμό) και το 5ο η Μαριόλα, μοιρολόι όχι τόσο «γεμάτο» όσο τα οργανικά αλλά και πάλι σε ελεύθερο ρυθμό. Ο σκάρος και το μοιρολόι είναι τόσο απαιτητικά κομμάτια, και τόσο συναρπαστικά αν παιχτούν καλά, ώστε νομίζω ότι πολλοί βιολιτζήδες θα τα έβαζαν στόχο, και οι καλύτεροι θα τα έπιαναν.
Με τα άλλα δύο είναι αλλιώς: εδώ η φύση του κάθε κομματιού είναι τέτοια ώστε το βιολί παίζει ταπεινά. Θα μπορούσε κάποιος ακόμη και να νομίσει ότι δεν ξέρει και πολλά, ίσα-ίσα έχει βγάλει το σκοπό. Βέβαια ο βιολιτζής ξέρει, αλλά δεν τον ενδιαφέρει να μας πείσει γι’ αυτό, τον ενδιαφέρει να βγει το κομμάτι σωστά. Μόνο στο βέρσο βλέπουμε ότι τελικά δεν έχει απλώς βγάλει το σκοπό ίσα-ίσα, αλλά είναι μάστορας. Αυτά είναι τα πραγματικά δύσκολα κομμάτια. Να παίξεις έτσι ώστε σχεδόν να μην προσέξουμε καν την παρουσία σου, επειδή αφήνεις το ίδιο το κομμάτι να μιλήσει τόσο αδιαμεσολάβητα, είναι πιο δύσκολο από το να παίξεις ένα δύσκολο σόλο. Τα τεχνικώς δύσκολα (χωρίς να θέλω να υποβιβάσω τον σκάρο ή τους ίδιους τους παίχτες των δύο τελευταίων βιντέων σε επίπεδο απλής τεχνικής δυσκολίας χωρίς ψυχή) είναι πιο εφικτά, εδώ και μερικές δεκαετίες που η δεξιοτεχνία έχει γενικώς καλλιεργηθεί.
