Θα τα βρεις στο www.klika.gr. Το περιοδικό είναι προς το παρόν μη προσβάσιμο λόγω της προετοιμασίας του 8ου τεύχους. Για περισσότερα, πήγαινε εδώ και πάτα στο tag “κλίκα”.
Το πρώτο όργανο του Ιορδάνη, όπως είπε ο ίδιος σε ραδιοφωνική συνέντευξη στα Χανιά, δεν ήταν το μπουζούκι αλλά η σκούπα ! Τη βάσταγε και έκανε πως παίζει !!!:019:
Ένα βράδυ στο «Παλιό το κατοστάρι», μας συνόδεψε καταπληκτικά, χρησιμοποιώντας για κρουστό …το τραπέζι !
Θα μπορούσαμε να είχαμε κάποια στοιχεία, σταθμός, ημερομηνία εκπομπή και παραγωγό;
Η μαρτυρία έχει το δικό της ενδιαφέρον. Βέβαια η σκούπα δεν είχε χορδές (από ότι καταλαβαίνω) αλλά εντάσσεται σε μια κατηγορία της οργανολογίας που ο Ανωγειανάκης εντάσσει στη συλλογιστική της έκδοσής του (βλέπε και εκθέματα ΜΕΛΜΟΚΕ) και ο Καρακάσης (1972) είχε ονομάσει “ψευδοόργανα”, έναν όρο που δεν ευδοκίμησε μάλλον τελικά.
Μέχρι στιγμής διατηρώ όλα τα συλλεγμένα στοιχεία στην αρχή της σειράς. Προσπαθώ να κατανείμω όσο καλύτερα μπορώ τα στοιχεία που δίνονται αλλά παρακαλείσθε να τα ελέγξε τε μην τυχόν και δε κατάλαβα κάτι καλά
Καλή συνέχεια!
Δημήτρη, ο Νίκος δεν μας πληροφόρησε και για την ηλικία του Ιορδάνη όταν “επέλεξε” αυτό το όργανο, δεν νομίζω όμως να έφερε ήδη αρκετά χρονάκια στην πλάτη του…
Τα ψευδοόργανα που αναφέρεις είναι, βεβαίως, ως επι το πλείστον παιδικές κατασκευές. Ή, προϊόντα “τεχνών” που κατεργάζεται η πενία, όπως γκαζοντεκεκέδες, ξυλαράκια κλπ.
Μικρός ήταν.
Δεν τόγραψα να το πάρουμε και στα σοβαρά, ένα αστείο του Ιορδάνη ήταν.
Δεν έχω ακούσει ο ίδιος τη συνέντευξη, μου τη διηγήθηκε η φίλη μου Κική Κοκκίνη -καταπληκτική τραγουδίστρια- που δούλευαν τότε (αρκετά πρόσφατα) με τον Ιορδάνη στα Χανιά.
Κάπου στο youtube, υπάρχει και βιντεάκι με τον Ιορδάνη και την Κική από τον τοπικό τηλεοπτικό σταθμό .
Κύριε Νίκο στο Myspace μάλλον εννοείτε. Έχω βάλει 2 λινκ στο μήνυμά μου #14, εδώ.
Υ.Γ. Αν όντως υπάρχει βίντεο στο youtube με τον Ιορδάνη και την Κοκκίνη καήκαμε!!!
Κώστα, μάλλον έχεις δίκιο !
Τα μπερδεύω όλα αυτά, ο άσχετος…
Το πιό χαρακτηριστικό επιφώνημα που άκουσα ποτέ σε τραγούδι, ήταν σε ένα αμανέ με τη Μαρίκα Παπαγκίκα.
Τον άκουγα από μιά άθλια κασσέτα που είχα κάποτε, ηχογράφηση ηχογράφησης -νομίζω ραδιοφωνικής εκπομπής της Σοφίας Μιχαλίτση- που μετά βίας ακούγονταν. Οι στίχοι ήταν: «Αν μαγαπάς κιειν`όνειρο / ποτέ ας μην ξυπνήσω…». Στο τέλος του αμανέ, παίζονταν σαν κατάληξη μερικά μέτρα από ένα βαλσάκι. Εκεί ακουγόταν, από τη φωνή της Παπαγκίκα : «Γειά σου Σμύρνη όμορφη, γειά σου…».
Ο τρόπος που το λέει, ο ήχος της φωνής της και το συναίσθημα που υπάρχει από κάτω, είναι κάτι συγκλονιστικό. Εμένα τουλάχιστον μου σηκωνόταν η τρίχα…
Για μένα, σ`αυτό το επιφώνημα και μόνο, υπάρχει ολόκληρο το Σμυρνέικο τραγούδι !
Υπάρχει και άλλο ένα επιφώνημα πολύ ωραίο: Η Μαρίκα Φραντζεσκοπούλου (Μαρίκα Πολίτισσα) βρίσκεται στο τέλος της ηχογράφησης της Πασαλιμανιώτισσας του Τούντα (…ζωντοχήρα μου, εσύ με τρέλλανες!) και θα ακολουθήσουν ελάχιστες ακόμα δοξαριές πριν τελειώσει το κομμάτι. Πρόκειται για συγκλονιστική ερμηνεία, μακράν η καλύτερη, κατά τη γνώμη μου, από τις πέντε (!) ηχογραφήσεις του κομματιού. Ο Τούντας, ξέροντας φυσικά το τραγούδι, στο δευτερόλεπτο ακριβώς που τελειώνει αμέσως αναφωνεί «Γειά σου Μαρίκα!». Ακολουθούν δυόμισι δευτερόλεπτα, να πάρει μιάν ανάσα και αμέσως η Μαρίκα απαντά, με υπερέκδηλη τη συγκίνηση από την προσπάθεια στη φωνή της: «Γειά σου Τούντα μου, με τα γλυκά σου τα τραγουδάκια, γειά σου!». Σαν να λέει –εγώ δεν είμαι τίποτα, δικό σου είναι το μπράβο! Αν αυτό δεν είναι ήθος, τότε τι άλλο είναι;!!
Το 1983, μαθητής Λυκείου ακόμη, αγοράζω μια κασσέτα με τραγούδια του Μάρκου στην πρώτη τους εκτέλεση, όλα ένα κι ένα. Εντύπωση μου είχε κάνει τότε το «Μπουζούκι μου διπλόχορδο». Προς το τέλος του τραγουδιού ο Μάρκος πετάει ένα «γειά σας μάγκες» και μετά από λίγο ο Στράτος ανταπαντά «γεια σσσου». Το σημείο αυτό το ‘βαζα και το ξανάβαζα ώστε στο τέλος χάλασε σχεδόν η κασσέτα.
Σημείωση. Ο ΄Αρης έχει παρατηρήσει σε προηγούμενο μήνυμα ότι επιφωνήματα του Στράτου υπάρχουν σε πολλά τραγούδια. Το παρόν το παραθέτω απλώς για να σημειώσω την επίδραση που είχε σε μένα τότε που είχα αρχίσει να γνωρίζω τα ρεμπέτικα στις πρώτες τους ηχογραφήσεις.
Καλησπέρα,
οι μαρτυρίες σας είναι μια πολύτιμη κατάθεση, και πρέπει όλοι να σας ευχαριστούμε που συνοδεύετε την καταγραφή με την προσωπική σας εμπειρία, το βίωμα, με τόσο όμορφες περιγραφές. Θα ενσωματώσω τα επιφωνήματα στον πίνακα, αλλά εδώ εκ τω πραγμάτων αναπτύσσεται μια δυναμική.
Και επειδή όλα αυτά αποτελούν το ξεχωριστό κεφάλαιο του ρεμπέτικου μιας «μικρής» λογοτεχνίας με φράσεις, που αυτοσχέδια χτίστηκαν πριν χρόνια, προτείνω μια ξεχωριστή ενότητα και την ανοίγω σε παραδιπλανή θεματική. Μόνο που δεν ξέρω πώς να βάλω link στο κείμενο, γι΄αυτό αντιγράφω όλη τη διεύθυνση.
Μπορούμε να συλλέξουμε κι εκεί τις μαρτυρίες μας και αν μου επιτρέπετε θα συντάξουμε σιγά - σιγά κι εκεί ένα λεξικό επιφωνημάτων! Πιστεύω ότι αξίζει τον κόπο κι αυτό.
Υ.Γ. θα προσπαθήσω να διαμορφώσω μια κατηγοριοποίηση με βάση τις ανάγκες που θα προκύψουν, αλλά προφανώς δεν θα ακολουθήσω την αρίθμηση που γίνεται στην περίπτωση των ήχων. Αυτή για την ώρα φαίνεται ότι μπορεί να χρησιμέψει για τα στοιχεία που συλλέγουμε.
- Ελαφρύ, ρυθμικό κτύπημα του δοξαριού εναλλάξ πάνω στο καπάκι και τις χορδές του βιολιού (ή της λύρας).
- Ο παλαιότερος τρόπος παιξίματος του κρητικού λαούτου, όπου η χρήση, το πιάσιμο, η μορφή και οι διαστάσεις της πένας, την έκαναν να κτυπάει πάνω στο καπάκι, δίνοντας ένα όμορφο συνοδευτικό απαλό ήχο. Οι νεότεροι λαουτιέρηδες έχουν υιοθετήσει παίξιμο τύπου μπουζουκιού.
Οι Τούρκοι σαζίστες χρησιμοποιούν αυτόν τον τρόπο ρυθμικής συνοδείας πάρα πολύ.
Στο ικιτέλι (το οποίο το παίζουν με το νύχι, όπως λέει και ο Μάρκος στην αυτοβιογραφία του ότι αυτός έπαιζε το “μπαγλαμά”) και το τζουρά ιδιαίτερα, χτυπούν το ηχείο με το νύχι ή με το δάχτυλο.
Μάλιστα εφαρμόζουν και αλα φλαμένκο διαδοχικά χτυπήματα με τα νύχια…
Επανάληψη - Ανακεφαλαίωση Πίνακα από την αρχή της σειράς μηνύματος
Γεια σε όλους!
Από προσωπικό ερευνητικό ενδιαφέρον (δείτε αν θέλετε τι εννοώ στο http://metasound.gr ) αλλά και επειδή πιστεύω ότι αξίζει γενικότερα τον κόπο, προτείνω να μαζέψουμε όλες τις περιπτώσεις αυτοσχέδιων οργάνων και ήχων στις ρεμπέτικες ηχογραφήσεις. Δεν μου είναι εύκολο να συλλέξω και τίτλους τραγουδιών, κάτι που προτείνω, αλλά παρακάτω επιχειρώ μια πρώτη κατηγοριοποίηση (παραθέτω ότι ξέρω αλλά δεν ξέρωτα τραγούδια που ακούγονται):
Αυτοσχέδια Όργανα* και Ήχοι στο Ρεμπέτικο
1. Αυτοσχέδια Όργανα*
Εισαγωγική σημείωση: Σχετικά με τη χρήση αντικειμένων στο περιβάλλον όπου παίζεται η μουσική, ο Νίκος Πολίτης αναφέρει για όσα ακολουθούν, ότι «Το κουτί και το τραπέζι μπορούν να ενοποιηθούν», καθώς και αυτά αλλά «και ότι άλλο αντικείμενο, πρόχειρο εκείνη τη στιγμή, προσφέρεται για κρουστή συνοδεία, όπως ντενεκέδες, κουτιά, το τραπέζι, μπουκάλες και ποτήρια που κρούονται με μαχαίρι» μπορούν θαυμάσια να βγάλουν μουσική. Ειδικά για το «ποτήρι με μαχαίρι» αναφέρει: «το έχω χρησιμοποιήσει αρκετά, πειραματιζόμενος μάλιστα με αυξομειώσεις στην περιεχόμενη ποσότητα υγρού για σωστότερο κούρδισμα». Προτείνονται τα εξής:
- Να διαχωρίζονται τα «όργανα» κυρίως για να υπάρχει η δυνατότητα προσθήκης ξεχωριστών για το καθένα πληροφοριών που τυχόν θα προκύψουν.
- Ειδικότερα το τραπέζι ίσως πρέπει να θεωρείται «αντικείμενο περιβάλλοντος» και όχι «αυτοσχέδιο» όργανο από τη στιγμή που ο εκτελεστής δεν έχει «τεχνικά» τον πλήρη έλεγχό του (αντικείμενα και άλλοι άνθρωποι ακουμπούν σε αυτό και επιδρούν στο ηχητικό αποτέλεσμα). Αυτό (η δυνατότητα καθολικής χρήσης του αντικειμένου από τον εκτελεστή να είναι ένα κριτήριο διαχωρισμού
- Σχετικά με την αναφορά του Νίκου Πολίτη για την «ενοποίηση» των αντικειμένων, ίσως πρέπει να αναδείξουμε ένα ακόμη κοινό στοιχείο σε όλες τις περιπτώσεις (εκτός ότι όλα παίζονται σαν «κρουστά»). Σε όλες τις περιπτώσεις έχουμε αυθόρμητη έκφραση της μουσικότητας-ρυθμικότητας των θαμώνων. Η έκφραση αυτή που γίνεται ήχος στις παρέες είναι σημαντική (εκτόνωση, έκφραση, ψυχοκινητική) και ίσως χρήζει ξεχωριστής ενότητας. Για το λόγο αυτό προτείνεται σχετική ενότητα παρακάτω.
1.1. Ποτήρια κρασιού
(κρούονται μεταξύ τους στα δύο δάχτυλα (Ανωγειανάκης 1991:94))
1.2. Ποτήρι με κομπολόι
(στο διαδίκτυο αναφέρεται και ως «ποτηροκομπολόγι» αλλά δεν έχει τεκμηριωθεί ο όρος (από: organotopia)) (το ποτήρι σύρεται στο τεντωμένο κομπολόι (Ανωγειανάκης 1991:94-95))
(«Πλημμύρα» Μ. Βαμβακάρη (από: webmaster)) (Aναπαρίσταται στο εξώφυλλο δίσκου του Μπάμπη Γκολέ “Εγώ ρεμπέτης ήμουνα” (EROS Music, 2000) (από: webmaster)).
(Μαρτυρία: Νίκος Πολίτης: «για το τέντωμα, το κομπολόι συνήθως κρεμιέται κοτσάροντας το σημείο του κορδονιού απέναντι από τη φούντα σε ένα κουμπί του πουκάμισου, φέρνοντας και μια βόλτα ώστε να σταθεροποιηθεί, και κρατιέται από τη φούντα, μπροστά στην κοιλιά. (για τους θέλοντες να δοκιμάσουν, προσοχή: έχω σπάσει αρκετά ποτηράκια μέχρι να το μάθω, ευτυχώς χωρίς περαιτέρω συνέπειες στα δάχτυλα)».
1.3. Κουτάλια
(Ανωγειανάκης 1991:94) (αναζητείται ηχητικό παράδειγμα**)
1.4. Τενεκέδες
(Τσαφταρίδης 2006) (αναζητείται ηχητικό παράδειγμα**)
1.5. Κουτί
(«Κουτί που χτύπαγε ό Σκαρβέλης ή ο Καρίπης»[i](«Αράπ Ζεϊμπέκικο» του Μ. Βαμβακάρη, «Καραντουζένι» του Μ. Βαμβακάρη ) (Βαμβακάρης Στέλιος ??? Στο Περιοδικό Κλίκα, τ. ?, http://www.klika.gr ) (από: Πάνος Καραγιώργος)).
1.6. Ποτήρια
με μαχαίρι συνηθισμένη πρακτική κατά την ώρα της ακρόασης από τους θαμώνες (από: Ν. Πολίτης) (αναζητείται ηχητικό παράδειγμα**)
1.7. Μπουκάλες
συνηθισμένη πρακτική κατά την ώρα της ακρόασης από τους θαμώνες (από: Ν. Πολίτης) (αναζητείται ηχητικό παράδειγμα**)
1.8. Επιτραπέζιο Κουτί
Μαρτυρία: Ν. Πολίτης: «Ειδικά για τη χρήση επιτραπέζιου κουτιού ως κρουστού, ενδιαφέρον έχει μία τεχνική που έχει αναπτυχθεί στη Σίφνο (μόνο για εσωτερικούς χώρους): χρησιμοποιείται ένα μέτριο κουτάκι, π.χ. ξύλινη μπιζουτιέρα (η Σίφνος είχε αστικό πολιτισμό) και πολύ επιδέξιοι χειρισμοί που παράγουν ενδιαφέρον αποτέλεσμα» (από: Ν. Πολίτης) (αναζητείται ηχητικό παράδειγμα**)
2. Ήχοι αντικειμένων και περιβάλλοντος
2.1. Ναργιλές
(«5 χρόνια δικασμένος» Β. Παπάζογλου (από: Babis)), («Σταύρακας μες τον τεκέ» Σ. Περιστέρης (από: Babis)).
2.3. Τραπέζι Ταβέρνας
«Τραπέζι» ως κρουστό παιγμένο από τον Ιορδάνη (Τσομίδη) συνοδεία ορχήστρας σε ταβέρνα (Μαρτυρία: Νίκος Φρονιμόπουλος
(βλέπε σχετικό μήνυμα στο ίδιο θέμα του φόρουμ). (αναζητείται ηχητικό παράδειγμα**)
3. Μιμήσεις & Ανθρώπινοι ήχοι
(σώμα και φωνή εκτός του τραγουδίσματος)
3.1. Διάλογοι, επιφωνήσεις & Λεκτικοί αυτοσχεδιασμοί
αναπτύσσονται στην ενότητα: «Μικρολογοτεχνία στο Ρεμπέτικο: Διάλογοι, Επιφωνήσεις και λεκτικοί αυτοσχεδιασμοί στο τραγούδι»
Για την αρτιότερη ανάπτυξη της ενότητας οι σχετικές υπομνήσεις, μαρτυρίες και σημειώματα σε αυτή τη θεματική μεταφέρονται εκεί, ζητώντας ευγενικά την κατανόηση των συγγραφέων.
3.2. Ήχοι σώματος
3.2.1. Σφύριγμα
(μια σφυρ(ιξ)ιά)[/u][i](αναζητείται ηχητικό παράδειγμα**)
3.2.2. Σφύριγμα της μελωδίας
(«Τομπουρλίκα» Π. Τούντας (από: Babis))
3.2.3. Χτύπημα ποδιού (?)(αναζητείται ηχητικό παράδειγμα**)
3.2.4. Παλαμάκια
(«Τα καβουράκια» Β. Τσιτσάνη - παλαμάκια η Μαρίκα Νίνου (από: Babis))
3.3. Μιμήσεις
3.3.1. νιαουρίσματα
(«Γάτα» Μάθεση - Στελλάκη (από: Babis))(Η Γάτα λέγεται ότι ήταν ο Γ. Ζαμπέτας (?))
3.3.2. καναρινίσματα
(«Καναρίνι» του ??? ( πιθανόν σφυριχτά ή με το βιολί) (από: Babis))
3.3.3. κλάμα μωρού
(«Νανούρισμα» του ??? (από: Babis))
4. Ήχοι οργάνων, τεχνικές & «ανορθόδοξο» παίξιμο
4.1. Χτύπημα του ηχείου της κιθάρας ως κρουστό
(«Καραντουζένι» (δημιουργός?) (από: Babis)) («Μινόρε του τεκέ» Γ. Χαλκιάς (από Babis)).
4.2. Χτύπημα του μπουζουκιού
(«Αράπ Ζεϊμπέκικο» του ???, «Καραντουζένι» του ??? )(Βαμβακάρης Στέλιος ??? Στο Περιοδικό Κλίκα, τ. ?, http://www.klika.gr ) (από: Πάνος Καραγιώργος)
4.3. Χτυπήματα με το Δοξάρι
«Ελαφρύ, ρυθμικό κτύπημα του δοξαριού εναλλάξ πάνω στο καπάκι και τις χορδές του βιολιού (ή της λύρας)» (Περιγραφή, από: Ρε Μινόρε). (αναζητείται ηχητικό παράδειγμα**)
4.4. Πένα στο καπάκι του Λαούτου
«Ο παλαιότερος τρόπος παιξίματος του κρητικού λαούτου, όπου η χρήση, το πιάσιμο, η μορφή και οι διαστάσεις της πένας, την έκαναν να κτυπάει πάνω στο καπάκι, δίνοντας ένα όμορφο συνοδευτικό απαλό ήχο. Οι νεότεροι λαουτιέρηδες έχουν υιοθετήσει παίξιμο τύπου μπουζουκιού». (Περιγραφή, από:: Ρε Μινόρε). (αναζητείται ηχητικό παράδειγμα**)
4.5. Πένα ʽχτύπημαʼ φτερού στο καπάκι του μπουζουκιού
Μαρτυρία: Νίκος Πολίτης: «Η επιδίωξη να ακούγεται το χτύπημα του «φτερού» του λαούτου δεν ισχύει μόνο για την κρητική παράδοση. Όταν στα πρώτα μου μαθήματα προσπαθούσα, επηρρεασμένος ακριβώς από το μπουζούκι, να μην ακούγεται το χτύπημα στο καπάκι, ο δάσκαλός μου (Παπαπετρόπουλος) με απέτρεπε λέγοντας ʽόχι, κοπάνα κανονικά, ωραία ακούγεται!ʼ»
4.6. Νύχι και χτύπημα στο καπάκι
«Στο ικιτέλι (το οποίο το παίζουν με το νύχι, όπως λέει και ο Μάρκος στην αυτοβιογραφία του ότι αυτός έπαιζε το “μπαγλαμά”) και το τζουρά ιδιαίτερα, χτυπούν το ηχείο με το νύχι ή με το δάχτυλο… (Περιγραφή, από: Babis). (αναζητείται ηχητικό παράδειγμα**)
4.7. Νύχι με τεχνική “Φλαμέγκο”
«Στο ʽικιτέλιʼ (το οποίο το παίζουν με το νύχι, όπως λέει και ο Μάρκος στην αυτοβιογραφία του ότι αυτός έπαιζε το “μπαγλαμά”) και το τζουρά ιδιαίτερα, χτυπούν το ηχείο με το νύχι ή με το δάχτυλο.
Μάλιστα εφαρμόζουν και «αλα φλαμένκο» διαδοχικά χτυπήματα με τα νύχια… (Περιγραφή, από: Babis). (αναζητούνται ηχητικά παραδείγματα**)
5. Όργανα από άλλες μουσικές κουλτούρες - είδη
5.1. Καμπάνες
(? το μουσικό όργανο ?) («Χτυπούν τα σήμαντρα» Β. Τσιτσάνη (από Babis)).
6. Ηχοχρώματα οργάνων κατόπιν μηχανικής-ηλ/κής παρέμβασης
6.1. Μπουζούκι
με ηλεκτρονική ενίσχυση από μαγνήτη (?)(αναζητείται ηχητικό παράδειγμα**)
6.2. Μπουζούκι
με ηλεκτρονική ενίσχυση από κρυσταλλικό αισθητήρα (κάψα) (?) (αναζητείται ηχητικό παράδειγμα**)
6.3. Μπουζούκι με την παλάμη κολλημένη στις χορδές
(«mute» ?) (?)(αναζητείται ηχητικό παράδειγμα**)
6.4. Μπουζούκι με παίξιμο κοντά στον καβαλάρη
?(αναζητείται ηχητικό παράδειγμα**)
7. Ήχοι & Χρώματα από τεχνικά μέσα ενίσχυσης εκτός οργάνου
(ενισχυτές, κονσόλες, φίλτρα κ.λπ.)
7.1. Ήχος από τύπο ενισχυτή ?
7.2. Ήχος από πετάλι ?
7.3. Ήχος από τύπο μικροφώνου ?
8. Ήχοι θαμώνων, ακροατηρίου, «εξω-ορχηστρικού» περιβάλλοντος
8.1. Φωνές ακροατηρίου
(αναζητείται ηχητικό παράδειγμα**)
7.2. Παλαμάκια ακροατηρίου
(αναζητείται ηχητικό παράδειγμα**)
8.3. Αντικείμενα τραπεζιού
(αναζητείται ηχητικό παράδειγμα**)
8.4. Επιφωνήσεις (αναζητείται ηχητικό παράδειγμα**)
8.5. Τραγούδισμα ακροατηρίου (αναζητείται ηχητικό παράδειγμα**)
8.6. ?
Βιβλιογραφία***
- Ανωγιανάκης, Φ[b]./b. Ελληνικά λαϊκά μουσικά όργανα. Αθήνα: Μέλισσα.
- Καρακάσης, Σ. (1970). Ελληνικά μουσικά όργανα. Αθήνα: Δίρφος.
- Τσαφταρίδης, Ν. (2006). Κατασκευές Μουσικών Οργάνων και κατασκευές με απλά υλικά: Μια προσπάθεια θεωρητικής - παιδαγωγικής προσέγγισης. Βόλος: Επιστημονική Επιτροπή Συνεδριακού Θεσσαλίας ΕΙΠΕ. Ερευνητικό Ίδρυμα Πολιτισμού και Εκπαίδευσης. Πρακτικά Συνεδρίου. (διαθέσιμο online)
Υποσημειώσεις
* Ο όρος αναφέρεται σε αντικείμενα που χρησιμοποιήθηκαν ως όργανα και όχι π.χ. σε «αυτοσχέδιους μπαγλαμάδες», που τελικά λειτουργούν ως «προφανή» όργανα
** Δισκογραφική αναφορά από ηχογράφηση στην οποία ο αναφερόμενος ήχος ακούγεται καθαρά και είναι κατανοητός.
*** Αναφέρεται η βιβλιογραφία του παρόντος θέματος. Επιτρέψτε μου να αναφέρω πως ό,τι αναφέρεται εδώ και ό,τι άλλο βρίσκω σαν μια προσπάθεια συγκέντρωσης ολόκληρης της οργανολογικής βιβλιογραφίας στην Ελληνική τα αναρτώ στο http://www.metasound.gr/oup.pr/oject/BIBLIOGRAPHY.htm#2 Ωστόσο, δεν έχω εμβαθύνει ακόμα στο μπουζούκι και τα λαϊκά όργανα. Οπότε με την ευχή ίσως να κάνουμε εδώ μια καλή συγκεντρωτική βιβλιογραφία Εργογραφία Οργανολογίας - Οργανοκατασκευής για το Μπουζούκι και τα όργανα του Ρεμπέτικου όποιος θέλει μπορεί να συνεισφέρει ό,τι γνωρίζει.
2 «Μου αρέσει»
Επίσης, με το νύχι εκτελούνται μία ή περισσότερες νότες, αντί του δοξαριού στο βιολί (ή τη λύρα), δίνοντας μια διαφορετικότητα αλλά και μία ομορφιά στο κομμάτι, είτε αυτό είναι ταξίμι, είτε γρήγορο χορευτικό.
Στην “Πλημμύρα” του Μάρκου ακούγεται καθαρά. Επίσης, αναπαρίσταται στο εξώφυλλο δίσκου του Μπάμπη Γκολέ [b]“Εγώ ρεμπέτης ήμουνα”[/b] (EROS Music, 2000).
1 «Μου αρέσει»
Ωραία Δημήτρη, καλά προχωράμε. Οι δικές μου παρατηρήσεις / ερωτήσεις / απορίες:
Όταν «αναζητείται παράδειγμα», εννοείς τμήμα μιάς ηχογράφησης όπου ο περιγραφόμενος ήχος ακούγεται καθαρά και βοηθάει στην κατανόηση;
Αρ. σελίδας στον Ανωγειανάκη για τα δυό ποτήρια και για τα κουτάλια;
Το «ποτηροκομπολόι» δεν το βρίσκω ιδιαίτερα εύηχο, ποτήρι με κομπολόι είναι μια χαρά. Πρέπει να αναφερθεί επίσης ότι για το τέντωμα, το κομπολόι συνήθως κρεμιέται κοτσάροντας το σημείο του κορδονιού απέναντι από τη φούντα σε ένα κουμπί του πουκάμισου, φέρνοντας και μιά βόλτα ώστε να σταθεροποιηθεί, και κρατιέται από τη φούντα, μπροστά στην κοιλιά. (για τους θέλοντες να δοκιμάσουν, προσοχή: έχω σπάσει αρκετά ποτηράκια μέχρι να το μάθω, ευτυχώς χωρίς περαιτέρω συνέπειες στα δάχτυλα).
Ο ναργιλές του Γεντή Κουλέ του Παπάζογλου δεν νομίζω πως μπορεί να θεωρηθεί αυτοσχέδιο όργανο. Χρησιμοποιείται στην εισαγωγική πρόζα χωρίς μουσική. Το ίδιο και για το Σταύρακα. Αυτά μπορούμε να τα πούμε «ήχους περιβάλλοντος» ίσως, που συμβάλλουν στη δημιουργία κατάλληλου κλίματος αλλά δεν παίζουν ρόλο οργάνων.
Το κουτί και το τραπέζι μπορούν να ενοποιηθούν σε μία φράση του τύπου «… και ότι άλλο αντικείμενο, πρόχειρο εκείνη τη στιγμή, προσφέρεται για κρουστή συνοδεία, όπως ντενεκέδες, κουτιά, το τραπέζι, μπουκάλες και ποτήρια που κρούονται με μαχαίρι. Το τελευταίο το έχω χρησιμοποιήσει αρκετά, πειραματιζόμενος μάλιστα με αυξομειώσεις στην περιεχόμενη ποσότητα υγρού για σωστότερο κούρδισμα.
Ειδικά για τη χρήση επιτραπέζιου κουτιού ως κρουστού, ενδιαφέρον έχει μία τεχνική που έχει αναπτυχθεί στη Σίφνο (μόνο για εσωτερικούς χώρους): χρησιμοποιείται ένα μέτριο κουτάκι, π.χ. ξύλινη μπιζουτιέρα (η Σίφνος είχε αστικό πολιτισμό) και πολύ επιδέξιοι χειρισμοί που παράγουν ενδιαφέρον αποτέλεσμα. Περισσότερα, ελπίζω, από κάποιον ντόπιο.
Το σφύριγμα παράγει σφυριξιά, τη σφυριά την παράγει μόνο ένα σφυρί.
Τελικά, ήταν ή δεν ήταν ο Ζαμπέτας η «γάτα» στην ηχογράφηση;
Η επιδίωξη να ακούγεται το χτύπημα του «φτερού» του λαούτου δεν ισχύει μόνο για την κρητική παράδοση. Όταν στα πρώτα μου μαθήματα προσπαθούσα, επηρρεασμένος ακριβώς από το μπουζούκι, να μην ακούγεται το χτύπημα στο καπάκι, ο δάσκαλός μου (Παπαπετρόπουλος) με απέτρεπε λέγοντας «όχι, κοπάνα κανονικά, ωραία ακούγεται!»
Αντί για μαγνήτη ίσως να αναφέρουμε «με ηλεκτρονική ενίσχυση του ήχου των χορδών μέσω κατάλληλου αισθητήρα (μαγνήτη, κάψας κλπ.)».
Έχει ενδιαφέρον ότι τελικά όλα αυτά τα επιφωνήματα κι οι προσφωνήσεις καθίστανται αναπόσπαστο τμήμα των τραγουδιών,ίσως γιατί μάς μεταφέρουν το ύφος και το ήθος της εποχής τους.Ιδίως η προσφώνηση ‘‘Γεια σας μάγκες!’’ στο ‘‘Μπουζούκι μου διπλόχορδο’’ με την υπέροχη μάγκικη εκφορά του λόγου από τον Μάρκο αποτελεί το ιδανικό επιστέγασμα του σπουδαίου τραγουδιού.Αλλά και σε πολλά άλλα τραγούδια του Μάρκου υπάρχουν χαρακτηριστικές προσφωνήσεις κι ατάκες.Αναφέρω ενδεικτικά το γεμάτο παράπονο ‘‘Αχ,σκύλα!’’ που λέει ο Στράτος στο ‘‘Μ’ έμπλεξες,βρε πονηρή’’,τις υπέροχες αλληλοπροσφωνήσεις ‘‘Γεια σου,Μάρκο απ’ τη Σύρο!’’ και ‘‘Γεια σου,Ρούκουνα απ’ τη Σάμο!’’,που υπάρχουν στη ‘‘Ζηλιάρα’’ και το ολίγον …αντιφεμινιστικόν ‘‘Ναι,μπράβο έτσι,για να τις βάλουμε σε τάξη,ρε Μάρκο!’’ στο ‘‘Η γυναίκα μου ζηλεύει’’.
¨Εχω ακούσει απο συλέκτη 78ρηδων δίσκων Αραβικής μουσικής, (στην Αμερική) οτι τα επιφωνήματα λειτούργησαν επίσης και σάν “στάμπα” η υπογραφή μέσα στην ηχογράφηση, δηλαδή , “εδώ τραγουδάει ο Χ, η εδώ παίζει ο Ψ”. Ιδίως στην αρχή της εποχής της ηχογράφησης, οι μουσικοί που τότε ακόμα δεν ηταν συνηθισμένοι στην ολη “ιδέα”, το βρίσκαν χρήσιμο να τονίζουν το οτι αυτοί ηταν η δημιουργοί, εστω και αν δεν ειχαν τα δικαιώματα στις ηχογραφήσεις τους. ¨Εχει ακούσει κανείς αυτή την εκδοχή;
Συμεών
Έχω ακούσει την εκδοχή ότι οι 78ρηδες δίσκοι καθαρίζονταν με πλύσιμο. Με σαπουνάδα και σφουγγάρι! Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα σιγά-σιγά να σβήνονται και οι ετικέτες τους με τα ονόματα των δημιουργών και των τραγουδιστών. Έτσι, χρησιμοποιούσαν τα ανάλογα ονομαστικά επιφωνήματα γιά να αναγνωρίζονται, όταν θα είχαν πλέον σβηστεί οι ετικέτες.
Λες και είναι ποτέ δυνατόν να μην αναγνωρίσουμε με τη μία, τη φωνή του Μάρκου, π.χ. Έστω…
Νίκο, «σφυριές» λένε στα χωριά της νότιας Καρυστίας μιά ιδιαίτερη γλώσσα σφυριγμάτων, την οποία χρησιμοποιούν γιά να συνενοούνται από πολύ μακρυά (Από το ένα βουνό στο άλλο). Με τη γλώσσα αυτή, το καταπληκτικό είναι πως μπορούν να πουν σχεδόν τα πάντα !
Λέγεται πως δημιουργήθηκε την περίοδο της τουρκοκρατίας, για να επικοινωνούν δίχως να γίνονται κατανοητοί από τους Τούρκους. Η γλώσσα αυτή είναι σε χρήση ακόμη και σήμερα.