Συχνό φαινόμενο στα ρεμπέτικα τραγούδια,κάτι που δεν το βρίσκουμε τόσα συχνά στα παραδοσιακά μας τραγούδια είναι οι απειλές και οι φόνοι.Έχουν γραφτεί πολλά τραγούδια για απειλές και φόνους,με και δίχως αιτία.Αιτίες συνήθως είναι η ζήλια,αγάπη,έρωτας,χρήμα κ.α…Τα πρώτα παραδείγματα που μου έρχονται στο μυαλό:
[ul]
[li]Ο ισοβίτης, του Μάρκου.[/li][li]Η Κούλα,του Κώστα Μισαηλίδη.[/li][/ul]
Και στα δύο τραγούδια παρατηρούμε ότι οι στοιχουργοί μας δίνουν τον τρόπο με τον οποίο οι θύτες σκοπεύουν να δολοφονήσουν το θύμα αλλά ακόμα και πως θα μεταχειριστούν το θύμα μετά τον θάνατο του.
Πόσο συχνό είναι το φαινόμενο των τραγουδιών που αναφέρουν απειλές για την ζωή ανθρώπων στην ελληνική μας μουσική?Επίσης πόσα είναι τα τραγούδια που αφορούν φόνους?Ποια χρονική περίοδο ηχογραφήθηκαν τέτοια τραγούδια?Τι επηρέασε την δισκογραφία και σταμάτησαν να γράφονται τέτοια τραγούδια?Και τέλος,ποια η άποψη της λογοκρισίας για αυτά τα τραγούδια?Τα ποσοστά εγκληματικότητας ήταν μεγάλα εκείνη την εποχή(ας πούμε από το 1910 ως το 1960 εξαιρόντας τους πολέμους) σε σχέση με σήμερα?
Αν έχετε στο μυαλό σας τέτοια τραγούδια,δεν θα ήταν άσχημο να κάνουμε μια λίστα.
Κι αν θα παντρευτείς,τι καλό θα δεις,
τον άντρα που θα πάρεις να μην τονε χαρείς…
Παρατηρούμε πως ακόμα και στα παραδοσιακά τραγούδια,ο πόνος του λαϊκού δημιουργού μετατρέπετε σε φονικές σκέψεις και αρκετές φορές και σε φονικές πράξεις…Αυτά τα στιχάκια άνετα θα μπορούσαν να τα χρησιμοποιήσουν και σε νεότερα τραγούδια(εποχή ρεμπέτικου) μια και δεν γνωρίζουμε την καταγωγή τους.Αδέσποτα-Παραδοσιακά!
Τοσα και τοσα εχουν συζητηθει κατα καιρους…και ενα παραπανω.Ακονιζουμε το μυαλο μας ψαχνοντας τραγουδια με βιαιο περιεχομενο :)…
Και για να συνεχισω την κουβεντα να πω κι εγω ενα τραγουδι που με ειχε ταρακουνησει οταν το ακουσα (εκει που λεει για την πεθερα).
Παραθετω στιχους…καλο θα ηταν να βαζαμε τα επιμαχα στιχακια αφου κανουμε που κανουμε την κουβεντα.
ΔΟΝΤΙΑ ΠΥΚΝΑ
Δόντια πυκνά και μαργαριταρένια (δις)
φωνή σαν τ’ αηδονιού
στόμα χελιδονιού
όταν αρχίζ’ και κλαίει
όλον τον Μάη λαλεί
κι όλη την άνοιξη
Τι λες αυτού μωρέ ζαλιάρικο (δις)
τι βάζεις με τον νου σου
κρυφά απ’ τους δικούς σου
μαλαματένια πόρτα
μ΄ασημοχέρωμα κι η σκύλα η πεθερά σου
θέλει μαχαίρωμα
ως το ξημέρωμα
Μια Κυριακή και μια καλήν ημέρα (δις)
ήρθε μια περιστέρα
μια γαϊτανοφρυδάτη
να μην την είχα δει
δεν θα ΄χα ζουρλαθεί στη μαύρη γής να μπεί
Από τη Δόμνα Σαμίου έχω παραδομένο το τραγούδι με παρεμφερείς στίχους:
Δόντια πυκνά και μαργαριταρένια
φωνή σαν τ’ αηδονιού, στόμα χελιδονιού
μου σήκωσες το νού απ’ το κεφάλι μου
Μια Κυριακή και μια καλήν ημέρα
μου΄ρθε μια περιστέρα, μια καγγελοφρυδάτη
να μην την είχα δει, δεν θα ΄χα ζουρλαθεί
Τι έχεις μωρέ, μωρέ ζαλιάρικο
και βάζεις με τον νου σου
φυλάξου απ’ τουςοχτρούς σου
η σκύλα η πεθερά σου θέλει μαχαίρωμα
ως το ξημέρωμα
Μυρίζομαι συμφυρμό ή συρραφή από δεξαμενή διστίχων και μικρή σχετικά ηλικία τραγουδιού, αφού αμέσως αμέσως είναι ολοφάνερη η αναζήτηση ομοικαταληξιών. Δεν μπορούμε πάντως να βγάλουμε συμπεράσματα πρωτού βρεθεί ο πρωτογενής στίχος που συνδέει πεθερά και μαχαίρωμα, αν βρεθεί, αλλά η δεξαμενή λαϊκών στίχων / διστίχων βρίθει από παρεμφερή παραδείγματα που μάλιστα πέρασαν και στα ρεμπέτικα…
Απειλές,προκλήσεις και φόνοι συναντώνται βέβαια στα ρεμπέτικα τραγούδια, αλλά και στα παραδοσιακά, στα δημοτικά μας, υπάρχει αφθονία.
Μέχρι ειδική κατηγορία υπάρχει, τα ληστρικά λεγόμενα, βάσει των οποίων έχουν γίνει εγκληματολογικές έρευνες όπως και κοινωνιολογικές, γύρω από το θέμα της ληστείας στη νεότερη Ελλάδα, μέχρι και ταινίες κινηματογραφικές έχουν εμπνεύσει, όπως η “Μαρία η Πενταγιώτισσα” και βέβαια και “Ο Νταβέλης”.
Άλκηστη, υπάρχει ένας ιδιαίτερα ενδιαφέρων δίσκος με τίτλο «Θεσσαλία - πρόσωπα και Ιστορία μέσα από το δημοτικό τραγούδι». Περιλαμβάνει τραγούδια κλέφτικα, ληστρικά, και μερικά που βρίσκονται στο μεταίχμιο μεταξύ των δύο κατηγοριών. Πλούσιο ένθετο με πληροφορίες και πηγές.
Τα πιο γνωστά και πολυακουόμενα σήμερα ληστρικά τραγούδια είναι νομίζω τα δύο του Νταβέλη: «[Κατακαημένη] Αράχωβα» ή «Νταβέλης», και ο σκέτος «Νταβέλης».
Για το ίδιο το πλαίσιο αυτών των τραγουδιών, δηλαδή την κοινωνική πραγματικότητα της ληστείας, νομίζω ότι η καλύτερη πηγή είναι η λογοτεχνία. Υπάρχει μπόλικη επί του θέματος, εγώ θα σου συστήσω μερικά που διάβασα πρόσφατα:
-Οι λησταί στα πρόθυρα των Αθηνών, του Μ. Καραγάτση (αφορά τη σφαγή του Δήλεσι)
-Θάνος Βλέκας, του Π. Καλλιγά (μυθιστορηματικό, δεν αφορά κάποια πραγματική ιστορία αλλά είναι άκρως αποκαλυπτικό για τις συνθήκες στις οποίες άνθισε η ληστεία στα πρώτα χρόνια του ελεύθερου ελλ. κράτους). Σε πολύ βαριά καθαρεύουσα, αν αυτό δε σε αποθαρρύνει.
-Ο Τσακιτζής, του Γιασάρ Κεμάλ (αφορά προφανώς τον Τσακιτζή). Μυθιστορηματική βιογραφία. Στον τόμο περιλαμβάνεται και σχετική μελέτη του Θωμά Κοροβίνη -ο οποίος έκανε και τη μετάφραση- σχετικά με τους Ζεϊμπέκηδες και την κοινωνική ληστεία στην αιγαιοπελαγίτικη Μ. Ασία.
Τα δύο τελευταία καλό είναι να αντιπαραβληθούν μεταξύ τους, καθώς παρουσιάζουν εντελώς αντίθετες όψεις του ίδιου φαινομένου.
Δεδομένου ότι το ληστρικό τραγούδι πέρασε από το δημοτικό και στο επώνυμο, υπάρχουν τρία τραγούδια του Ρούκουνα για τους Σαμιώτες λησταντάρτες - κοινωνικούς ληστές αφούς Γιαγάδες (ο ίδιος τους ονομάζει Γιαγιάδες), που το ειδικότερο πλαίσιό τους παρουσιάζεται στη Σάμο στις 78 στροφές.
Να προσθέσω το βιβλίο “Ληστρικά τραγούδια” του Χρήστου Χαλατσά από τις Εκδόσεις “Εστία”.
Επίσης, πολύ καλά, μια και αναφέρονται στην ελληνική πραγματικότητα, τα βιβλία του Γ. Κολιόπουλου “Ληστές - Η Κεντρική Ελλάδα στα μέσα του 19ου αιώνα” από τις εκδόσεις “Ερμής” και “Η ληστεία στην Ελλάδα” από τις εκδόσεις “Παρατηρητής”.
Κατ’αρχάς ένα πάρα πολύ ωραίο τραγούδι από την Μαρίκα Παπαγκίκα!
Οι στίχοι είναι μάλλον οι εξής:
στα Βέρβενα στα Γιάννενα
Στα Βέρβενα στα Βέρβενα στα Γιάννενα κυρά μου
και στον Aγιο τον τόπο που αρέσει των ανθρώπων
γενήκανε γενήκαν τα γλυκά κρασιά κυρά μου
που μεθούν τα παλληκάρια κιτρολεμονιάς κλωνάρια
Το πίνουνε το πίνουνε το πίνουνε κυρά μου
και το πίνουν παντρεμένες χήρες κι αρρεβωνιασμένες
το πίνει και, το πίνει και μια παπαδιά κυρά μου
και το γλέντι του παπά της μπα που να καεί η καρδία της
Και τʼαργαλειού και τʼαργαλειου της έλεγε κυρά μου
γιε μ΄και τ’ αργαλειού της λέγει γιε μ΄και του αργαλειου της λέγει
δεν τονε θε δεν τονε θέλω τον παπά κυρά μου
και τον τράγο με τα γένια και τον τράγο με τα γένια
Μον’ θέλω τ’α-μον’ θέλω τʼ αρχοντόπουλο κυρά μου
όπου είναι χαρές και γέλια όπου είναι χαρές και γέλια
Αν ακούτε κάτι διαφορετικό παρακαλώ διορθώστε με.
Αυτό που είναι άξιο προσοχής και μάλιστα το ακούμε και αρκετά συχνά: “μπα που να καεί η καρδιά σου”. Σε πάρα πολλά τραγούδια συνηθίζεται αυτή η ευχή-κατάρα(ανάλογα από ποια πλευρά είσαι).
Έτσι τους ακούω κι εγώ. Νομίζω όμως ότι πρέπει να υπάρχει λάθος της ίδιας της Παπαγκίκα:
Το πίνουνε /το πίνουνε/ οι λεύτερες /γιε μ’/ το πίνουν παντρεμένες…
Πάντως αυτά που λέει είναι ακριβώς αυτά που έγραψες Ζιλ.
Καταπληκτικό τραγούδι!! Το ήξερα από γραπτές συλλογές, δεν το είχα ξανακούσει με τ’ αφτιά μου. Εκτός από την Παπαγκίκα την ίδια, και η κομπανία δίνει ρέστα. Και τους αβαντάρει βέβαια και η μουσική.
Εξαιρετικό για πρώτο τραγούδι της ημέρας.
Τώρα, ως προς το «να καεί η καρδιά της», στην κυριολεξία ακούγεται αρκετά βαρύ, σχεδόν κατάρα, αλλά έτσι όπως είχε καθιερωθεί να λέγεται (τουλάχιστον στα τραγούδια) δε νομίζω ότι κάνει ιδιαίτερη εντύπωση. Έχει τρόπον τινά λειανθεί από τη χρήση. Κάπως όπως το «αναθεματισμένη» / «ανάθεμά σε», που στην κυριολεξία είναι ό,τι χειρότερο μπορεί να συμβεί στον Χριστιανό αλλά στην πράξη είναι μια εντελώς λάιτ έκφραση.
Στο “μάνα μου με σκοτώσανε”: “Να παν να βρούνε το φονιά και να τονε σκοτώσουν”.
Και στο “στα σίδερα με βάλανε”: “τον βλάμη που γουστάριζες τον έκανα κομμάτια”.