Κάνοντας την πρωινή μου βόλτα στα “νερά” του διαδικτύου έπεσα πάνω στο ακόλουθο βίντεο. Ίσως λίγο παλιό, αλλά επειδή μου τράβηξε το ενδιαφέρον, είπα να το μοιραστώ μαζί σας.
Ένα πανέμορφο τούρκικο βιντεάκι του Σινάν Τσετίν (http://www.sinancetin.com) με τίτλο: «Χαρείτε είναι διαταγή». Τα γεγονότα υποτίθεται συμβαίνουν σε ένα χωριό της Ανατολίας στις 2 Νοεμβρίου του 1934. Όπως λέει ο ίδιος: «Εκείνα τα χρόνια η Κυβέρνηση της Τουρκικής Δημοκρατίας απαγόρευε να ακούγεται στο ραδιόφωνο η τουρκική μουσική. Σκοπός της ήταν η διάδοση της ευρωπαϊκής μουσικής. Η νεοσύστατη Δημοκρατία επεδίωκε να εδραιωθεί η δυτική κουλτούρα εις βάρος της τοπικής παραδοσιακής κουλτούρας».
Κάτι τέτοια (έστω και παραφουσκωμένα από τη σάτιρα) έκανε ο Κεμάλ, στο πλαίσιο της προσπάθειάς του να κάνει την Τουρκια σύγχρονο κράτος. Ε λοιπόν, όσο σύγχρονο κράτος είναι η Τουρκία, στον Κεμάλ το χρωστάει. Μπορεί το αποτέλεσμα να υπολείπεται του ιδεώδους (λέω τώρα εγώ ο Έλληνας από το άλλο ιδεωδώς σύγχρονο κράτος με την ανάπτυξη, τα ανθρώπινα δικαιώματα, την προσατσία του περιβάλλοντος, την ελευθερία του τύπου, την πρότυπη εκπαίδευση κλπ.), μπορεί να απαίτησε και κάποιες θυσίες που από μόνες τους ήταν άδικες, αλλά πριν τον Κεμάλ ούτε γράμματα δεν ήξεραν!
Νομίζω ότι εκατό χρόνια μετά είναι φτηνό και εύκολο να κάνει τέτοια κριτική ένας Τούρκος κάτοχος ηλεκτρονικής τεχνογνωσίας και εξοπλισμού…
Σε άλλο επίπεδο γίνεται η κριτική και η σάτιρα μαζί.
Στην προσπάθεια να απαρνηθεί ένας λαός τις ρίζες, τον πολιτισμό του.
Το “ανήκομεν εις την Δύσιν”, όταν γίνεται προσπάθεια να εφαρμοστεί με διατάγματα, με επιβολή από τα πάνω και απειλές και όχι με βαθειά γνώση, με παιδεία, με καλλιέργεια και ταυτόχρονα ο χλευασμός σε ό,τι αφορά στην κουλτούρα ενός λαού, τέτοια τραγελαφικά και κωμικοτραγικά αποτελέσματα φέρνει όπως αυτά στο βιντεάκι:
Τα όργανα της τάξης του Κεμάλ που προσπαθούν να επιβάλλουν το νόμο, δεν γνωρίζουν ούτε να προφέρουν τα ονόματα των δυτικών μουσουργών και βέβαια η προσπάθεια “εκμοντερνισμού” της μουσικής είναι χωρίς αποτέλεσμα και καταλήγει σε …φιάσκο με τσιφτετέλι, με το οποίο όλοι τελικά κάνουν κέφι…
Η δε εντολή “be happy” με την απειλή του όπλου, είναι όλα τα λεφτά…
Το έχουμε, πράγματι, ξανασυζητήσει το θέμα και [b][u]εδώ.[/b][/u]
Νομίζω ότι εκατό χρόνια μετά είναι φτηνό και εύκολο να κάνει τέτοια κριτική ένας Τούρκος κάτοχος ηλεκτρονικής τεχνογνωσίας και εξοπλισμού… Σίγουρα.
Πάντως με αυτόν τον τρόπο του πολύ πετυχημένου βίντεο είναι εύκολο να διαδοθεί η πληροφορία αυτή.
Εκτός τούτου πέρασε από το κεφάλι μου πως η κουλτούρα δεν μεταλαμπαδεύεται από ανίδεους και κυρίως με το ζόρι.Αυτοί που θέλουν μπορούν (φυσικά πλέων)
Υ.Γ Πόσες φορές το είδα να συμβαίνει αυτό το… διασκευή σε κομμάτια με λαικά στοιχεία που δεν ταιριάζουν με γαρίφαλα!!!
Από την άλλη σχετική συζήτηση όπου παραπέμπει η Ελένη, μεταφέρω ένα δικό της απόσπασμα:
[QUOTE=Ελένη;bt938]Η χρονολογία που χρησιμοποιεί στην ταινία ο Τσετίν δεν είναι καθόλου τυχαία.
Νοέμβρη του '34 το κεμαλικό καθεστώς απαγόρευσε - επίσημα, πια, - (προεργασίες είχαν γίνει ήδη από το '27)
την παραδοσιακή τουρκική μουσική γιατί κατά τη γνώμη τους δεν ταίριαζε με τον επιδιωκόμενο “εκσυγχρονισμό” της τουρκικής κοινωνίας.
Έναν “εκσυγχρονισμό” αναφομοίωτο και πέραν των βιωμάτων και της εθνικής τους κουλτούρας, με άνωθεν επιβολή, γι αυτό και καταδικασμένο σε αποτυχία.
Κάτι ανάλογο που έγινε και στη χώρα μας, βέβαια.[/QUOTE]
Δε διαφωνώ με τίποτε από αυτά, ίσα ίσα που τα θεωρώ αυταπόδεικτα. Απλώς στο βίντεο παρουσιάζονται ξεκομμένα από τη συνολική πολιτισμική πολιτική του Κεμάλ, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να αξιολογηθούν πλήρως.
Μα το θέμα που θίγεται στο βίντεο δεν είναι η συνολική αποτίμηση της πολιτισμικής προσφοράς του Κεμάλ (και πώς θα μπορούσε εξάλλου να γίνει μέσα μόνο από ένα βίντεο μικρής διάρκειας;) αλλά οι επιπτώσεις της συγκεκριμένης απαγόρευσης και κυρίως της αποστροφής προς την εθνική μουσική ενός λαού.
Κυκλοφορεί ευρέως αυτό αλλά δεν ισχύει. Ο Κεμάλ απαγόρευσε τον αμανέ, όχι όμως ως ελληνικό. Ίσως ως ανατολίτικο όταν προσπαθούσε να φ’ερει την Τουρκία στη Δύση, ίσως θεωρώντας ότι έχει κακή επίδραση στην ψυχολογία των ανθρώπων προτρέποντάς τους στη νωθρότητα και τη μοιρολατρία (και στην Ελλάδα είχε αναπτυχθεί αυτή η επιχειρηματολογία), πάντως όχι λόγω συσχετισμού με τους Έλληνες.
Την πληροφορία αυτή - - για την απαγόρευση του αμανέ λόγω ελληνικής καταγωγής - - την είχε αναφέρει ο Κουνάδης σε κάποιο τεύχος του περιοδικού “Δίφωνο” και έχει αναπαραχθεί αρκετά.
Όμως, από ό,τι φαίνεται, δίκιο έχει ο Κουνάδης, καθώς επιβεβαιώνεται από εφημερίδες της εποχής του 1934, οι οποίες αναφέρουν ακριβώς αυτό:
ότι, ως συνυφασμένο με τους Έλληνες της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, θεωρούσε ο Κεμάλ πως έπρεπε να απαγορευθεί ο αμανές.
Και μια και έγινε λόγος για την πολιτιστική πολιτική του Κεμάλ.
Πόσο άδικο είχε να θέλει να εξοβελίσει την τουρκική μουσική, με τέτοια μουσική παράδοση πίσω της και με τόσο καταξιωμένους μουσικούς !
Δεν ξέρω πόσο δίκιο έχει ο Κουνάδης, αφού δεν έχω πρόχειρη πρόσβαση σε τουρκικές πηγές της εποχής. Ίσως, επειδή ο Κεμάλ ήταν παντελώς άσχετος από ανατολική μουσική, τους μουσικούς της οποίας θεωρούσε κομπογιαννίτες και την ίδια προϊόν πολιτιστικού εκφυλισμού, να συμβουλεύτηκε κάποιους που ήξεραν, ή τουλάχιστον νόμιζε αυτός ότι ήξεραν. Ναι, ο (α)μανές είναι μουσικό είδος ελληνικό, αφού το (τουρκικό) γκαζέλ δεν είναι ακριβώς αμανές, κάποιες διαφορές έχει. Όμως ούτως ή άλλως, και το γκαζέλ παλατιανή μουσική ήταν, άρα δεν είχε καμμία σχέση με τους Πρωτότουρκους της Σιβηρικής στέπας, ήταν εκφυλισμένη μουσική των “βαρβάρων” Περσών και Αράβων. Αλλά και οι ελληνικές εφημερίδες που κομπάζουν για την “απαγόρευσιν του Αμανέ εν Τουρκία”, δεν ήξεραν για τι ακριβώς μιλούσαν. Αμανέδες έλεγε η αστική τάξη της Αθήνας οτιδήποτε ηχούσε κάπως ανατολίτικα (λες και τα τσάμικα και τα καλαματιανά δεν ήταν τονισμένα σε ανατολικές κλίμακες…), περιλαμβάνοντας στους “αμανέδες” και τα τσιφτετέλια, τους καρσιλαμάδες και άλλα “τουρκομερίτικα”.
Για να είμαι ειλικρινής δε θυμάμαι πού διάβασα τη διάψευση της φήμης. Πιθανώς σε κανέναν Πένανεν ή στον Χ"πανταζή: αν προσπαθήσω προχείρως να θυμηθώ τι έχω διαβάσει τελευταία που πιθανώς να αναφέρει τέτοιου είδους πληροφορίες, αυτοί οι δύο συγγραφείς μου 'ρχονται. Ή μήπως ο Λιάβας (Το ελληνικό τραγούδι); Τουρκικές εφημερίδες του 1934 σαφώς δεν έχω διαβάσει, οπότε αν εκείνες λένε άλλα πάω πάσο.
@Νίκο (που γράφαμε ταυτόχρονα):
Καλά, προφανώς το γκαζέλ θα απαγόρευσε, όχι τον ελληνικό αμανέ, αφού μιλάμε για μετά την Ανταλλαγή.
Τα αποσπάσματα που παραθέτει η Εύα εδώ, είναι αρκετά σαφή: Ολόκληρη η παλατιανή μουσική έπρεπε να απαγορευτεί, περιλαμβανομένων των γκαζέλ, και μόνο η “γνήσια” λαϊκή τουρκική μουσική έπρεπε να διορθωθεί, να προστεθούν κατάλληλες “νέες” συνθέσεις “λαϊκής” μουσικής και να χρησιμοποιηθεί το όλο μίγμα για σφυρηλάτιση εθνικής ταυτότητας. Γιατί, βλέπεις, αυτή η μουσική περιλαμβάνει και κάποια κομμάτια που λέγονται “ουζούν χαβά” και θυμίζουν αμανέ ή γκαζέλ και η δουλειά που εκλήθη να κάνει ο Μπέλα Μπάρτοκ, που νομίζανε ότι θα τους παρουσιάσει τα γνήσια μουσικά κομμάτια που κουβάλησαν οι καβαλάρηδες πολεμιστές από τη Σιβηρία σε παρτιτούρες πατικωμένες κάτω απ’ τη σέλα των αλόγων τους, δεν τους βόλεψε τελικά καθόλου.
Απ’ ό,τι βλέπω, εκεί έχετε ανοίξει συζήτηση και για το κατά πόσον η δημοτική μουσική της Τουρκίας είναι γνήσια ή πεποιημένη παράδοση. Πρέπει να σας πω ότι την άποψη περί πεποιημένης την έχω ξανακούσει. Αυτό δεν σημαίνει ότι κάθε νότα δημοτικής μουσικής είναι φτιαχτή, αλλά ότι υπάρχει μια φτιαχτή δημοτική μουσική που στηρίχτηκε στην πραγματική, με εξομαλυντικές παρεμβάσεις, και που κυριάρχησε, γινόμενη τελικά αποδεκτή από τον ίδιο τον κόσμο. Επιβιώματα όμως της αυθεντικής δημοτικής μουσικής υπάρχουν ακόμη.
(Για παράδειγμα, δεν έπαιζε όλη η Τουρκιά σάζι, ούτε η μισή. Κάποιες περιοχές έπαιζαν.)
Αυτό όλο το μεταφέρω χωρίς να είμαι σε θέση ούτε να το υποστηρίξω ούτε να το καταρρίψω.
Θέλω επίσης να ρίξω στη συζήτηση και το αρκετά ανάλογο παράδειγμα της Βουλγαρίας. Εκεί η φτιαχτή δημοτική μουσική, προερχόμενη από τα στούντιο της εθνικής ραδιοφωνίας, φαίνεται πως εκτόπισε ολοκληρωτικά την αυθεντική. Διασώθηκαν κάποια εξωτερικά σημεία (όργανα, ρυθμοί, κλίμακες, στίχοι), αλλά απολύτως τίποτε περισσότερο. Τα αναλύει δια μακρών, και με στοιχεία από πρώτο χέρι, ο Τίμοθι Ράις (May it fill your soul).
Είναι τόσο ακραία αυτά που περιγράφει ο Ράις, ώστε θα μπορούσε κανείς να τα αμφισβητήσει θεωρώντας τα ως αντικομμουνιστική προπαγάνδα. Και όμως, τα έχω διασταυρώσει και από Βουλγάρους συγγραφείς. Λίγο πολύ, η πραγματική δημοτική μουσική της Βουλγαρίας ξεριζώθηκε εντελώς, αφαιρέθηκε κάθε δυνατότητα να εκτελεστεί, καταργήθηκαν οι περιστάσεις όπου αυτό θα ήταν δυνατόν, οι κυριότεροι εκφραστές της επανεκπαιδεύτηκαν κατά τρόπον ώστε να ξεχάσουν αυτά που ήξεραν, και τελικά οι τρόπος που τελούνταν παλιά οι κοινοτικές αγροτικές τελετουργίες δεν έμεινε παρά ως μια θολή ανάμνηση στη μνήμη των γηραιότερων, αν ζουν ακόμη.
Αλλά ακόμη κι αν δυσπιστήσουμε ως προς το απόλυτο του ξεριζώματος της παλιάς παράδοσης, για το άλλο σκέλος, ότι δηλαδή η νέα παράδοση έχει εγγραφεί στη συνείδηση του λαού ως «η παράδοσή του», δεν μπορεί να υπάρξει αμφιβολία. Αρκεί μια τσάρκα στο ΥΤ για να δούμε λίγο τα σχόλια σε βιντεάκια με δείγματα αυτής της νέας παράδοσης -σχόλια που σε μεγάλο βαθμό προέρχονται από νέους που δεν έχουν καν προλάβει τον Κομμουνισμό.
Όλα αυτά για να καταλήξω: μην το θεωρείτε αδύνατο.
Είχα πολύ παλαιότερα κάνει πολλές συζητήσεις με φίλο μου και πρώην συμμαθητή μου, που έχει πολύ ασχοληθεί και ασχολείται ακόμα με τον λαϊκό χορό από υπεύθυνη και σημαντική θέση, σχετικά με το θέμα του ¨λαϊκού” χορού στις (τότε) σοσιαλιστικές χώρες. Είχαμε με βεβαιότητα καταλήξει ότι σε όλες αυτές τις χώρες αλλά κυρίως στη Βουλγαρία, οι εμφανιζόμενοι ως “λαϊκοί χοροί” είναι σε πολύ μεγάλο ποσοστό φτιαχτοί και ποτέ δεν χορεύτηκαν έτσι σε αυθόρμητες λαϊκές εκδηλώσεις στο προ – σοσιαλιστικό παρελθόν. Θεωρήσαμε ότι και άλλα στοιχεία όπως οι ενδυμασίες και η μουσική πρέπει να “πειράχτηκαν” κατά ανάλογο τρόπο, περίπου όπως τα παρουσιάζει και ο Περικλής.
Μιλώντας και με φίλους Τούρκους για ανάλογα θέματα στην Τουρκία, διαπίστωσα ότι περίπου τα ίδια συνέβησαν (και συμβαίνουν ακόμα) εκεί, με αποτέλεσμα διαστρεβλώσεις που πολύ δύσκολα μπορούν πλέον να αναγνωριστούν και να καταχωρηθούν ως “ξένα σώματα” στο corpus της τουρκικής λαϊκής μουσικής / χορού. Παρακολούθησα ο ίδιος, πριν λίγα χρόνια, ως επισκέπτης μέλος ειδικευμένης στο χορό ομάδας, σε κρατικό πανεπιστήμιο της Κων/λης την ζωντανή παρουσίαση από φοιτητές ενός “λαϊκού” χορού όπου σε ερώτησή μου, ο υπεύθυνος για την παρουσίαση παραδέχτηκε με (αφελή) υπερηφάνεια ότι ναι, δεν ήταν λαϊκός ο χορός αυτός αλλά ο ίδιος τον είχε “εφεύρει”, διδάξει και παρουσιάσει όχι μόνο σε εμάς αλλά σε ολόκληρη την υφήλιο. Οπότε πράγματι, Περικλή,
ούτε για Τουρκία ούτε για Βουλγαρία και, μήπως, και για άλλες πολλές χώρες;;;
Κώστα, για την Ευθαλία το ξέρω, για τον Χαφίζ Γιασάρ όχι. Είναι όμως και αυτό πολύ πιθανόν. Αλλά, άλλο οι προσωπικές προτιμήσεις (και αδυναμίες…) ακόμη και ανδρών όπως ο Κεμάλ και άλλο η σκληρή πραγματικότητα της διακυβέρνησης ενός κράτους με τους χειρισμούς που αυτή απαιτεί. Είναι και χαρακτηριστικό ότι ούτε ο Κεμάλ κατάφερε (αν τυχόν το επιδίωξε), να εμφανιστεί στις ετικέτες των δίσκων της Ευθαλίας το όνομά της, αντί του “Soprano” που, βεβαίως, δεν προδίδει το φύλο του καλλιτέχνη.
Με εξαίρεση τα Χιτζαζ, που υπάρχουν στην ενδοχώρα αλλά ανήκουν ξεκάθαρα στην ανατολή, οι κλίμακες στις οποίες ανήκουν τα περισσότερα παραδοσιακά τραγούδια της Ελλάδας (Ηπειρωτικής και Νησιωτικής) είναι τονισμένα σε κλίμακες (πχ φρύγια) που κυριαρχούσαν στην Ευρώπη μέχρι την επικράτηση της συγκερασμένης μουσικής κλίμακας, τον 15ο αιώνα. Επομένως όχι, δεν μπορούμε να πούμε ότι είναι ανατολίτικα, μόνο και μόνο επειδή η ανατολή δεν εξελίχθηκε μουσικά, όπως δεν εξελιχθήκαμε εκείνο το διάστημα και εμείς. Επιπλέον, νομίζω πως οι διαφορές μεταξύ “Ελλαδίτικων” τραγουδιών (συρτά, καλαματιανά κλπ) και “ανατολίτικων” (αμανέδες, τσιφτετέλια κλπ) είναι ξεκάθαρη σε όλα τα επίπεδα, με τα δεύτερα να έχουν ξεκάθαρα πιο ανατολικούς ήχους από τα δεύτερα. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε που όπως είπες και εσύ, στον πληθυσμό τα μεν “ηχούσαν ανατολίτικα”, τα δε όχι
όσο για το αν είναι Ελληνικά, Βυζαντινά ή τουρκικά και Αραβικά, γιατί να αποκλείουμε το ενδεχόμενο να έχουν επιρροές από όλες αυτές τις μουσικές, όταν αυτό είναι το πιο πιθανό?
Από εκεί και πέρα, άσχετα από το ποιες είναι οι ρίζες τους, και τι επιρροές έχουν από την Ελληνική μουσική, προφανώς και αυτά τα τραγούδια ανήκουν στην ευρύτερη ανατολή
κατ’αρχήν ο φρύγιος είναι τρόπος και όχι κλίμακα. να υποθέσω ότι εννοείς τα νησιώτικα, τα οποία είναι ξεκάθαρα σε 4χορδο ουσάκ και 5χ ραστ, εξάλλου έτσι συνοδεύει και το λαούτο.
τα ηπειρώτικα είναι κυρίως νικρίζ ή πεντατονικά, αλλά γενικά αυτό που ονομάζουμε “παραδοσιακή ελληνική μουσική” ερμηνεύεται με βάση την μουσική της ανατολικής μεσογείου. εξαίρεση οι επτανησιακές καντάδες που είναι ιταλικά ματζόρε.
συμφωνώ για την ενότητα της μουσικής της ανατολικής μεσογείου, δεν συμφωνώ όμως με την αποκλειστικότητα της εξέλιξης μέσω του συγκερασμού.
Το θέμα μετάβασης της δυτικής μουσικής απο τροπική σε τονική καθώς και το θέμα του συγκερασμού δεν είμαι βέβαιος οτι ταυτίζονται μουσικά (και χρονικά) μεταξύ τους.
Επίσης, αναρωτιέμαι πως η Ηπειρωτική Ελλάδα είχε κοινό μουσικό τροπικό υλικό με την δυτική ευρώπη.Πως προέκυψε αυτό το αλισβερίσι και πως έγινε αυτή η ανταλλαγή πληροφορίας;