Αμανές-της τάβλας-ριζίτικα-μυρολόγια. Ομοιότητες-Διαφορές

Θεωρώ το θέμα πολύ ενδιαφέρον και θα ήθελα να ακούσω τις απόψεις της εκλεκτής παρέας:)

Έγραφα το 2004, σε εργασία μου για τον αμανέ:

«Η κοσμική μουσική καλείται να καλύψει όλες τις ανάγκες του λαού για μουσική έκφραση: κομμάτια χορευτικά, πατινάδες που τραγουδιούνται σε βαδιστικές τελετουργίες, τραγούδια της τελετουργίας του γάμου, τραγούδια “της στράτας“ που συνοδεύουν την πεζή μετακίνηση, τραγούδια της δουλειάς που διευκολύνουν ή ελαφρύνουν την εκτέλεση εργασιών, τραγούδια της τάβλας που συνήθως τραγουδιούνται σε καθιστικά γλέντια αλλά και σε μετακινήσεις και σε άλλες ευκαιρίες, τραγούδια για το νανούρισμα των μωρών, για τα παιχνίδια των παιδιών, μυρολόγια, κοντολογής τραγούδια για όλες ουσιαστικά τις καταστάσεις στη ζωή των ανθρώπων. Και τα τραγούδια αυτά μπορεί να εντάσσονται σε ρυθμό, όπως βέβαια τα χορευτικά, ή να είναι “ελεύθερα ρυθμού“ όπως τα της τάβλας κλπ.

Στην κατηγορία των τραγουδιών της τάβλας υπάρχουν κατά περιοχές πολλά επί μέρους είδη: τα γνωστά “κλέφτικα“, που εξιστορούν κατορθώματα επώνυμων πολεμιστών και άλλων ανδρών (και γυναικών) επιφανών και επιχωριάζουν στην “παλιά“ Ελλάδα κυρίως, τα ηπειρώτικα πολυφωνικά, τα ριζίτικα στις δυτικές περιοχές της Κρήτης και άλλα στα οποία δεν θα επεκταθούμε. Χαρακτηριστικό όμως όλων αυτών των ειδών είναι ότι τραγουδιούνται κυρίως σε συνευρέσεις, σε γλεντοκόπια, πρίν ή μετά τα χορευτικά δρώμενα και δεν εντάσσονται σε ρυθμικό σχήμα αλλά τραγουδιούνται ελεύθερα ρυθμού. Στα τραγούδια αυτά της τάβλας θα πρέπει λοιπόν να ενταχθεί και ο αμανές, που τραγουδιέται κατά προτίμηση στο τέλος του γλεντιού μιάς και εκείνη είναι η στιγμή που δεν χρειάζονται πιά αγριοφωνάρες για να καλύψουν το θόρυβο των συνδαιτυμόνων, ο κύκλος έχει περιοριστεί και το κλίμα έχει προετοιμάσει κατάλληλα την παρέα.»

Αν κάποιος θέλει περισσότερες πληροφορίες για τον αμανέ, μπορεί να μου στείλει πμ.

Διαβάζοντας την απάντηση του Νίκου και αργότερα τις πρώτες σελίδες της εργασίας, κατάλαβα πως επαναλαμβάνω το ίδιο ορθογραφικό λάθος, γράφοντας “μοιρολόι” αντί του σωστού “μυρολόι”.

  • Μοιρολογώ, λέω σε κάποιον τη μοίρα του
  • Μυρολογώ, θρηνώ

Παρακαλώ τους διαχειριστές, να διορθώσουν το ορθογραφικό μου λάθος στον τίτλο.

Έναν ακόμα οπαδό της ορθογραφίας «μυρολογώ» φαίνεται πως τον κέρδισα. :)Μένει να κερδηθεί ο Μπαμπινιώτης αλλά και πολλοί άλλοι…

Χι, χι…Και ο κύριος Σταυρόπουλος από τας Οξφόρδας ασπάζεται το “μοιρολογώ”! Στο ελληνο-αγγλικό λεξικό που εκδίδεται από το πανεπιστήμιο της Οξφόρδης διαβάζω:

μοιρολό(γ)ι dirge, lament(ation), bewailing, funeral song
μοιρολογώ lament, bewail, sing dirges
μοιρολογίστρα howler (!), professional wailer for the dead

Ο παππούς ποια ορθογραφία προτιμούσε, Νίκο; Έχω την εντύπωση ότι ήταν με το μέρος του Μπαμπινιώτη, αλλά μπορεί να κάνω λάθος…

Εύα

Δεν κάνεις λάθος, Εύα, αλλά ο άνθρωπος είχε πεθάνει πριν καν γεννηθώ. Δεν γίνεται να τον πείσω. Άσε που, ο αποθανών δεδικαίωται…

Πολυ ευστοχος ο συσχετισμος!Κατα καιρους εχω κανει αυτη τη σκεψη…!!!

Καταρχην αν τα παρουμε θεματολογικα εχουν κοινα.Ηπειρωτικο μοιρολοι,ριζιτικο και αμανες εχουν να κανουν σε μεγαλο βαθμο με καημο,θλιψη,θανατο κλπ.

Μουσικα εχω την εντυπωση οτι ο αμανες ξεφευγει λιγο απο τα αλλα δυο, εχει ενα στοιχειωδη ρυθμο που τον συνοδευει (τις περισσοτερες φορες).

Οσον αφορα ριζιτικο και αμανε εχω την εντυπωση στα γυρισματα και τις μελωδιες υπαρχει καποια ομοιοτητα,εχουν ενα χρωμα πιο ανατολιτικο απο το μοιρολοι.Το μοιρολοι θυμιζει κυριως Βαλκανικες χωρες (οπου συνανταμε επισης σχεδον ιδιου τυπου μοιρολογια,ειδικα στην Αλβανια).

Δεν εχω συναντησει ποτε αμανε που να εχει πανω απο εναν τραγουδιστη.Σε μοιρολοι και ριζιτικο τις περισσοτερες φορες ο τραγουδιστης λεει μια φραση και απο πισω ακολουθει χορωδια (αν μπορω να το πω ετσι).Στο μοιρολοι υπαρχει μια πιο εντονη πολυφωνια απο τα αλλα δυο ειδη,και οι φωνες δεν ποικιλουν μονο στη μελωδια που ακολουθουν,καποιες φορες αντι να λενε ολοι τα ιδια,καποια μελη ειτε συνοδευουν με '‘ε-ο’ ειτε επαναλαμβανουν καποια λεξη.Ωστοσο στο μοιρολοι υπαρχουν ρολοι στους τραγουδιστες,στα αλλα δε γνωριζω αν υπαρχει κατι τετοιο.

Καποιες πληροφοριες για το πολυφωνικο και τους ρολους που εχουν οι τραγουδιστες μπορειτε να διαβασετε εδω: http://www.vlahoi.net/content/view/44/2/

Ένα δείγμα μοιρολογιού από την περιοχή μου.

//youtu.be/gBKMV-Kkc2E

Ο τελευταίος στίχος που τραγούδησε, κατάλαβες Δημήτρη τι λέει; Το ρωτάω μήπως με φωτίσει καθόλου, γιατί οι άλλοι στίχοι δεν είναι καθεαυτού μυρολόι, μάλλον ως πρόλογο θα ΄πρεπε να το δούμε.

Επειδή είδα την ανάρτηση και αλλού, ρώτησα το παλληκάρι που κάνει την έρευνα και την καταγραφή.
Η απάντησή του:
«Και σας κλείσαν τους δρόμους σου για να έρθετε στους δικούς σας παιδάκια μου…Αναφέρεται στα στοιχεία της φύσης που προανέφερε…»

Σε κάποιο σημείο, πιο πριν από κει που λέτε, λέει:

[ΧΧ]ποτάμια ριζιμιά, δέντρα ξεριζωμένα. (ΧΧ= λέξη που δεν πιάνω).

Αν το ποτάμι είναι παραδρομή αντί για λιθάρι (δεδομένου ότι ριζιμιό μάλλον το λιθάρι μπορεί να είναι), νομίζω ότι εδώ έχει ένα στίχο από το γνωστό τραγούδι για την πλημμύρα.
Στο μοιρολόι που λέει η γιαγιά υπάρχει κάποια ιστορία με νερά, βρύσες, ποτάμια και (ίσως) πλημμύρες, αλλά δεν την καταλαβαίνω ακριβώς, ίσως έχει πιο πριν κι άλλους στίχους που θα διευκόλυναν. Το μόνο που πιάνω με βεβαιότητα είναι: Τρέχουν στις βρύσες για νερό και σταϊ βουνά για χιόνι.

Μάλιστα. Για να δούμε, λοιπόν. Εγώ έβγαλα αυτά:

Σήμερα η μανούλα μου(:wink: έχει χαρά μεγάλη
τρέχουν στις βρύσες για νερό και στα βουνά για χιόνι
… βρυσούλες μου νερό κι εσείς βουνά το(:wink: χιόνι
Μην είν’ ποτάμια ριζιμά, δέντρα ξεριζωμένα

Ως εδώ, έχουμε δημιουργία κλίματος. Η μυργιολοΐστρα αρπάζεται από κάποιο πρόβλημα καιρικό, μάλλον μεγάλες βροχές που δεν άφησαν τους συγγενείς να έρθουν εγκαίρως για την κηδεία. Αμέσως της κατεβαίνουν κάποιοι σκόρπιοι στίχοι από γνωστά τραγούδια (π.χ. Ρούσα παπαδιά). Τα λιθάρια έγιναν βέβαια ποτάμια, που κατεβάζουν (όχι λιθάρια ριζιμιά δηλαδή τεράστια, ριζωμένα στη γή πριν τα παρασύρει το ποτάμι) αλλά δέντρα ξεριζωμένα. Εδώ ξεκινάει πλέον το δικό μας μυρολόι, με τις δυσκολίες των συγγενών. Κλείσαν οι δρόμοι, δεν μπορούσατε να ΄ρθετε. Θα συνεχίσει και φυσικά, κάποια στιγμή θα παινέψει και τον ή την πεθαμένη, αλλά ίσως μιάν άλλη φορά. Δημήτρη, φαντάζομαι να ενθαρρύνεις το νεαρό να την βιντεοσκοπήσει και σε άλλους στίχους.

Κάτι εκτός της συγκεκριμένης ουσίας, με αφορμή το #3.

Προσωπικά δεν θα ήμουν τόσο απόλυτος, ώστε να θεωρώ την εκδοχή «μυρολόι» ως τη μόνη ορθή, θεωρώντας την επικρατούσα γραφή «μοιρολόι» ως ορθογραφικό λάθος. Απʼ όσα έχει πάρει το μάτι μου, η σύγχρονη λεξικογραφία έχει υιοθετήσει ομόφωνα τη γραφή «μοιρολόι», αναφέροντας, πάντως αλλά όχι πάντα, και την άποψη περί «μυρολογιού» από το μυρολογώ=αλείφω νεκρό με μύρα.

Και εγώ προς τη γραφή “μοιρολόγι” τείνω, πιστεύω ότι αποδίδει καλύτερα το νόημα: “αφηγούμαι για την (κακή) μοίρα”
και θεωρώ ότι η γραφή “μυρολόγι” είναι παρετυμολογία και δεν αποδίδει τόσο το νόημα.
Εξάλλου, μπερδεύει το β’ συνθετικό της λέξης: “λέγω για το μύρο;” ενώ υπάρχουν και τα: “μυροβόλος” ή “μυροφόρος” που θα απέδιδαν καλύτερα το νόημα: “βάζω, αλείφω με μύρα”

Όσο γι’ αυτή την καταγραφή, ο α’ στίχος θυμίζει το “μοιρολόγι της Παναγιάς”, άλλη μια ένδειξη ότι ανασύρει από τη συλλογική μνήμη στιχάκια, πέρα από τον αυτοσχεδιασμό που επίσης υπάρχει στις περισσότερες περιπτώσεις.

Ο καθένας μπορεί, φυσικά, να πιστεύει ό,τι θέλει. Εγώ να σημειώσω, απλά, ότι το μυρολογώ δεν ετυμολογείται από το άλειμμα με μύρα, αλλά από το “κλαίω το νεκρό”, με το μύρον μου, το δάκρυ μου δηλαδή. Μην ξεχνάμε ότι το μύρον ως άρωμα ετυμολογείται και αυτό από το δάκρυ, επειδή συνήθως πρόκεται για ρητίνες που εκκρίνονται από κάποιο φυτό υπό μορφή δακρύων. Και δεν έχω ακούσει μυρολόγια που να εστιάζουν στη μοίρα ενός ανθρώπου να πεθάνει κάποια συγκεκριμένη στιγμή. Γιατί αυτό ισχύει για όλους τους ανθρώπους, χωρίς φυσικά καμμία εξαίρεση.

1 «Μου αρέσει»

Εγώ γνωρίζω ότι το «μύρον» ούτε σημασιολογικά ούτε και ετυμολογικά έχει συνάφεια με το «δάκρυ». Θα παρακαλούσα να μου υποδειχθεί κάποιο λεξικό όπου υποστηρίζονται αυτές οι απόψεις.

Αυτή τη στιγμή ο σύνδεσμος που έχω, δεν λειτουργεί. Θα αρκεστώ λοιπόν, προς το παρόν, στα λίγα “καθοδηγητικά” που αναφέρει το ψαχτήρι του google στο λήμμα ‘μύρομαι’:

μύρομαι (1) [μύρομαι - :W:P1s:D1s:T1s]. P1764 P003 L017 …άντεχες καταστροφές συντύχουν. 1. μύρομαι: χύνω δάκρυα, θρηνώ. Ησίοδος, Έργ… μύρονταν (1) …

— Νέο μήνυμα προστέθηκε στις 19:08 ::: Το προηγούμενο μήνυμα δημοσιεύθηκε στις 18:54 —

Και ο Ελευθερουδάκης:

μύρομαι: χύνω δάκρυα, θρηνώ, κλαίω, οδύρομαι.

Βέβαια, το αμέσως προηγούμενο λήμμα:
μυρολό(γ)ι, το, μυρολογίστρα, μυρολογώ. Βλ. μοιρολόγι, μοιρολογίστρα, μοιρολογώ.

Μα, το ξέρω ότι είμαι μειοψηφία. Όχι όμως και ο μοναδικός: Ήδη το 1930 υπήρχαν και άλλοι, αλλοιώς ο λεξικογράφος δεν θα έμπαινε στον κόπο να παραθέσει και την εναλλακτική ορθογραφία.

— Νέο μήνυμα προστέθηκε στις 19:20 ::: Το προηγούμενο μήνυμα δημοσιεύθηκε στις 19:08 —

Και Liddell & Scott:

μύρω, Επικ. Ρήμα, μόνο σε ενεστ. Και παρατατ. 1: κυλώ ρέω, σταλάζω, δάκρυσι μύρον(Επικ Παρατ.) ξεσπούσαν και έρρεαν τα δάκρυα, σε Ησίοδ. ΙΙ. 1. Μέσ… μύρομαι, χύνω δάκρυα, μου τρέχουν τα δάκρυα, κλαίω, σε Όμηρ., Ησίοδ. 2. με αιτ., θρηνώ κάποιον, οδύρομαι, σε Βίων, Μόσχ.

1 «Μου αρέσει»

Άρα συνάγω ότι εγκαταλείπουμε την εξίσωση μύρον =δάκρυ, και πάμε στο γνωστό αρχαίο ρήμα “μύρομαι”. Όμως αυτό το απέκλεισα απεξαρχής από τη συζήτηση, διότι ακριβώς όσοι προτιμούν την εκδοχή “μυρολόι” δεν επικαλούνται συνάφεια με το “μύρομαι” (και πώς θα μπορούσε;) αλλά με το “μυρολογώ”=αλείφω τον νεκρό με μύρα.

Δεν παίζει το “μύρομαι”…

Δηλαδή αυτό

δεν σου κάνει;

(το εν παρενθέσει στο παράθεμα, δικό μου)

Εδώ «δεν τους κάνει» εκείνων που υποστηρίζουν την εκδοχή «μυρολογώ» και θα κάνει σε μένα που είμαι μοιρο-λάτρης;

Είστε ο πρώτος, αν δεν κάνω κανένα ολέθριο λάθος, που επιχειρεί απευθείας όσο και άκυρη σύνδεση του «μύρομαι» με το «μυρολογώ». Όμως το «μύρομαι» δεν έχει σχέση με το μύρο, [αρχ. μύρομαι (άσχετο με τη λ. μύρο) Λεξικό Κοινής Νεοελληνικής, ΙΝΣ], ενώ το «μυρολογώ» μόνο με το μύρο έχει σχέση («Η γραφή παλιότερα της λέξης μοιρολογώ ως μυρολογώ σχετιζόταν άμεσα με την ετυμολόγηση της λέξης από το ουσ. μύρον και όχι από το ουσ. μοίρα», Γ. Παπαναστασίου, Νεοελληνική ορθογραφία –ιστορία, θεωρία, εφαρμογή, ΙΝΣ 2008: 217)