"Αμανές" και "μανές"

Θέσεις & αντιθέσεις
84

Κραγγέλα και πάλι:
ΤΙ ΠΑΙΖΑΝΕ ΣΤΗ ΣΜΥΡΝΗ

Παίζαμε από ρεμπέτικα μέχρι όλα τα ευρωπαϊκά. Όλες τσι οπερέττες, δημοτικά, κλέφτικα, κρητικά, καλαματιανά, φυσούνια, θρακιώτικα, γιαννιώτικα, κοντσέρτα με καβαλλερίες, με βαλς, με χορούς του Μπραμς, με σερενάτες… Όλα τα παίζαμε. Κι’ από όπερες κάτι μέρη. Ξέραμε αναγκαστικά και ένα τραγούδι από κάθε μελέτι για να ευχαριστούμε τους πελάτες. Κι’ εβραϊκό παίζαμε, και αρμένικο και αράπικο. Ήμαστε κοσμοπολίτες εμείς. Αγαπούσαμε όλο τον κόσμο και μας αγαπούσανε. Δεν είχε συμφέροντα κανείς στο τραγούδι. Τραγουδούσες, χορεύες, ήσουνα λεύτερος να κάνεις ό,τι θέλει η καρδιά σου και η σειρά σου.

		***

Δεν είχανε δικά τους τραγούδια οι Σμυρνιοί οι χασικλήδες, δεν τους καταλάβαινες απ’ τα τραγούδια τως. Μινοράκια παραγγέλνανε, ταμπαχανιώτικα παραγγέλνανε, τζιβαέρια, γαλάτες… Εκείνο το τραγούδι που λέει :
Δεν μου λέτε δε μου λέτε
Το χασίσι που πουλιέται,
Στους απάνω μαχαλάδες
Το πουλάνε οι ντερβισάδες

Δεν ήθελες τιποτ’ άλλο από μινόρε. Το μινόρε τραγουδούσαμε και στη χαρά μας και στον πόνο μας. Κι’ άμα ήρχαμ’ εδώ, για τη φωτιά τση Σμύρνης και την καταστροφή, πάλι το μινόρε τραγουδήσαμε. Το μινόρε βγήκε παλληκάρι. Σήκωσε πάνω του όλον το καμό. Τα μικρά μας βάσανε εμείς τα λέγαμε με τα δημοτικά και τα Σμυρνέϊκα καθ’ αυτού. Δεν μπορείς να κλαίς την μοίρα σου με τσάρλεστον, ούτε με λαϊκά. Τα μεγάλα μας βάσανα τα ρωμέϊκα τα λέγαμε με το τζιβαέρι και το μινόρε εμείς. Πρώτα το ταμπαχανιώτικο, μετά κάνεις τζιβαέρι κι από πίσω μπουρνοβαλιό. Ήτανε ντροπή να τα πεις μοναχά. Να κοροϊδέψεις τον κόσμο.Άσε που εδώ δε μας ζητούσανε μινόρε. Εδώ δεν αρχίζαμε με μινόρε… δεν τελειώναμε με μινόρε δε μας το παραγγέλνανε συνέχεια όπως στη Σμύρνη που τόχανε καμάρι να το ξανακούνε, όπως στην εκκλησιά που ανάβει ο καθένας το δικό του κερί… με το μινόρε τραγουδούσαμε τον πόνο μας, με το μινόρε δεν το ξεχνούσαμε…θέλαμε να θυμόμαστε….
Μόνο μια ώρα χαίρομαι όταν γλυκοχαράζει,
Που αναπαύεται η καρδιά και δεν αναστενάζει….

1 «Μου αρέσει»
85

Πολυ ωραια τα αποσπασματα και οι περιγραφες !!
Ολα αυτα που περιγραφει η κυρ Αγγελα τα ξεχωριζει σε Τουρκικα τραγουδια και σε
ελληνικα οπως Τζιβαερι, Ταμπαχανιωτικο κλπ. Στις ετικετες των δισκων τοτε ωστοσο εγραφαν : Μανες Μπουρνοβαλιό, Τζιβαερι Μανες, Χετζαζ μανες, Μανες Κιουρντου, Μινορε μανες κ.ο.κ. και τα τραγουδησαν πριν και μετα την καταστροφη τραγουδιστες που ηταν και ψαλτες οπως Νουρος, Σωφρονιου κ.α.
Δυστυχως το βιβλιο δεν το εχω και εχω απλως διαβασει σκορπια αποσπασματα απο δω κι απο κει.
Οι σκηνες που περιγραφονται ωραια απο τις εφημεριδες ειναι απο τα 1882-'92 στην ακμη των καφε-αμαν που κι εγω αναφερω πρωτυτερα και εχω υπόψη μου παρομοιες, η τελευταια μαλιστα πρεπει να ειναι του Μιχ.Μητσακη … Επιβεβαιωνεται λοιπον η περιρρεουσα ατμοσφαιρα των καφε-αμαν συν οτι δεν ελειπαν και οι οικογενειες καμμια φορα …
αλλα και το ρεπερτοριο. Ο Γιοβανικας αναφερεται στο 1889 και οχι γυρω στο 1860 που εχουμε αναφορα για καφε-αμαν στην Αθηνα. Καφε-αμαν σημαινει και αμανες αρα πως ο Γιοβανικας ειναι υπαιτιος για τη “γενεση” του Αμανε-Μανες με το μινορε του ;; Θα επρεπε σε ηλικα 20 χρονων να ειχε βγαλει το Μανε και να τον ειχε καθιερωσει και κατοπιν αμεσα να εγιναν τα καφε-αμαν.
Ασε που αλλο Μινορε μανες και αλλο Μινορε του Γιοβανικα που προφανως θα ηταν σολο μελωδια στο βιολι ή ο μανες ο προυπαρχων (λεω εγω) σε οργανικη εκτελεση με βιολι.

(Το μήνυμα τροποποιήθηκε από τον/ην yiorgosv 19 Φεβρουάριος, 2006)

86

Θέλω να πω μ’ αυτά, πως χαίρομαι που τον τελευταίο καιρό μαζεύτηκαν στο Φόρουμ πολλοί μουσικοί ή-και άνθρωποι που ενδιαφέρονται γιά τις μουσικές διαστάσεις του ρεμπέτικου, και λυπάμε γιατί εμείς οι “παλιοί” δεν ασχοληθήκαμε (αλλά μόνο ενίοτε και πρόχειρα) με τις μουσικές διαδρομές.

Έτσι, σήμερα, οι νεώτεροι βρίσκονται υποχρεωμένοι να το ψάξουν από την αρχή, και να κάνουν διαδρομές με πολλά πλανερά παραστρατήματα, γιά πράγματα που πολλοί από μας τα έχομε λύσει.

Και το χειρότερο είναι πως βρίσκονται παγιδευμένοι ανάμεσα στις μυθολογίες που πολλοί από μας σκόρπισαν εν συγχίσει, όπως:

Ο Μάρκος ήξερε τα μακάμια.
Του τάμαθε ο Γιοβάν Τσούς.
Το μινόρε είναι το νιαβέντι.
Στον αμανέ πηγάζει το ρεμπέτικο.
Με τον όρο “ρεμπέτικο” εννούσαν πάντα το “περιθωριακό”.
Ο Μεταξάς απαγόρευσε τα μπουζούκια!
Το γαζέλι είναι κάτι σαν το σαρκί, και το σαρκί είναι κάτι σαν αμανές.
Οι τεκέδες ήσαν… μπουζουξίδικα.
και πολλά άλλα παρόμοια, που είναι ορθά κοφτά μπούρδες!

Στο θέμα που συζητάμε τώρα, υπάρχει μία καταλυτική βιβλιογραφία που φωτίζει πλήρως τη Σμυρνέϊκη (προ 22) σκηνή. Είναι τα βιβλία των:

Δημήτρη Αρχιγένη
Λαίλιου Καρακάση
Επιφανίου-Πετράκη
Κοσμά Πολίτη
Αγγέλα Παπάζογλου
και 3-4 ακόμα που δε θυμάμαι αυτή τη στιγμή.

Κατά τα άλλα, εκτός από την απομυθοποίηση των Καφέ Αμάν που κάνει η Αγγέλα, στον Καλυβιώτη προκύπτει πως ο όρος “Εστουδιαντίνα”, είναι τεχνητός, και δημιουργείται γιά να μπει μία επωνυμία στις ηχογραφήσεις των Γαλλικών δισκογραφικόν Εταιριών.

Και φυσικά, τότε (όπως και στην Αμερική άλλωστε) δεν ήσαν δίσκοι, αλλά κίλυνδροι.

Τέλος, θα παρατηρίσω πως ο όρος “Μανές”, που αναφέρεται στη δισκογραφία, συνήθως σημαίνει “μινόρε μανές” και σπανίως “σαμπάχ μανές” (και υπενθυμίζω πως το Ελληνικό σαμπάχ δεν είναι το αραβοπερσικό “σεμπά” στο οποίο αναφέρεται). Τώρα όμως, βλέπεις, πως γιά τους δικούς τους αυτοσχεδιασμούς με βάση το δίστιχο και τις λέξεις “Άχ” ή “Αμάν” ή "Αντάμ’ Αμάν, η Κυραγγέλα πουθενά δε λέει μανές ή αμανές. Λέει Μινόρε, και τα απ’ αυτό προκύψαντα Μπουρνοβαλιό, Ταμπαχανιώτικο, Τζιβαέρι κ.λ. που πηγάζουν ΟΛΑ στο Γιοβανίκειο Μινόρε της Αυγής. Και μάλιστα, στην ηχογραφημένη συνέντευξη στον Σπύρο Παπαϊωάννου, ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΑΕΙ ΚΙΟΛΑΣ Α ΚΑΠΕΛΑ, και είναι ίδιο κι απαράλλαχτο (κάνει και το βιολί με τη φωνή της) με το αρχετυπικό μεγαλειώδες ΜΙΝΟΡΕ.

Μερικές δεκαετίες αργότερα, ο Ιωάννης Χαλκιάς (αν δεν προϋπήρξε άλλος άγνωστος) "διασκεύασε αυτό το ίδιο μινόρε, κι έφτιαξε το ΚΑΛΩΣ ΣΥΓΚΕΡΑΣΜΕΝΟ ΜΙΝΟΡΕ ΓΙΑ ΜΠΟΥΖΟΥΚΙ ΚΑΙ ΚΙΘΑΡΑ, αφαιρώντας του όλες τις μονοφωνικές μνήμες του ναχαουέντ.

Εξ αυτού προκύπτει ένα μεγάλο ερωτηματικό, που είναι σχετικό και με τον Μεταξά (προηγούνται ο Πλάτων, ο Δημοσθένης, οι Βυζαντινοί, οι Φαναριώτες, οι Αθηναίοι και όλοι οι εχθροί πότε των Ανατολίτικων “επιρροών”, και πότε των Δυτικών τοιούτων: Τι υπερασπιζόμαστε, όταν υπερασπιζόμαστε το ρεμπέτικο τραγούδι; Τον Ανατολίτικο χαρακτήρα του; Ή τον Δυτικό;

87

Βρε Γιώργο, μην ανυπομονείς και βγάζεις συμπεράσματα… Εκτίθεσαι. Διάβασε πρώτα όλα αυτά τα βιβλία που σου αναφέρω, ξαναδιάβασε προσεκτικά και τον Χατζηπανταζή, και θα καταλάβεις. Και προσοχή:

ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ ΠΟΛΛΗ ΣΥΓΧΙΣΗ, ΚΑΙ ΠΟΛΛΟΙ ΜΥΘΟΙ.

88

Μιά και τον άνέφερες, νάτος:

ΜΙΧΑΗΛ ΜΗΤΣΑΚΗΣ
Εστία 24/5/1887

ΘΕΑΜΑΤΑ ΣΤΟΥ ΨΥΡΡΗ

Εκ του στενού, ως τούρκικης πόλεως, δρομίσκου του Ψυρρή, συρφετός διέρχεται, ποικίλος, άνθρωπο και κτήνη, παιδία και γυναίκες, νοικοκυραίοι και εργάται, λαϊκόν πλήθος, πηγαίνον ή ερχόμενον, διαφοροτρόπως ενδεδυμένον, ως εν απόκρεω προχείρω πληρούν βόμβου την μικράν οδόν. Κορασίδες, φέρουσι τας στάμνας των εις χείρας, διευθύνονται συχνά, προς την πλησίον βρύσιν της πλατείας, δια να τας γεμίσουν, μαθηταί επιστρέφοντες εκ του σχολείου, οψοκομισταί, λούστροι, πλύστρες, μοδιστρούλες, εμποροϋπάλληλοι, δικηγόροι ενίοτε με την δικογραφίαν υπό μάλης, εξερχόμενοι εκ του κοντινού κακουργοδικείου, ρασοφόροι κάποτε, βρακάδες που και που, στρατιωτών πηλίκια και αρβύλαι, εμφανίζονται, κινούνται, σπεύδουν, βραδυπορούν, διασχίζουν τον δρομίσκον, βυθίζονται εις τας λοιπάς της συνοικίας ατραπούς. ΄Αμαξαι και κάρρα παταγούν περιοδικώς, κυλίονται με προσοχήν, μόλις χωρούντα να περάσουν, καταλαμβάνοντα όλον το πλάτος του σοκακιού, με τους τροχούς των συμπιεζομένους από τα εκατέρωθεν λιθόστρωτα. Πλανώδιοι οπωροπώλαι, οδηγούν αργά-αργά τα βασταγούδια των φορτωμένα με σταφύλια ιδίως. Από του ενός μέρους εις το άλλο διαμείβονται συνομιλίαι, διάλογοι συνάπτονται, αστεία πολλάκις απευθύνονται, ανταλάσσονται φωναί και επικλήσεις, θορυβώδεις, εύθυμοι, κραυγαστικαί συνήθως εν οικειότητι ως οικογενειακή. Δύο κουτσαβάκηδες διήλασαν αρτίως, περιπλέγδην, ως μεθυσμένοι, την ρεπούπλικαν στραβά, κάτω τους γύρους, τρικλίζοντες προσποιητά και επιδεικτικώς, τραγουδώντες διά λάρυγγος βραγχώδους, οιδαλέου, δημώδες άσμα αρτίτοκον γέννημα των ρυακίων του Ψυρρή:

Βάρα με με το στιλλέτο
Κι’ όσο αίμα τρέξει πιέτο !..

ΕΔΩ ΟΜΩΣ Ο ΜΗΤΣΑΚΗΣ δεν αναφέρεται στα “Καφέ Αμάν”, ούτε στο Σμυρνέϊκο Μινόρε, αλλά στην άλλη μεγάλη κολώνα του ρεμπέτικου, που λέγονταν κουτσαβάκικο, γιουρούτικο, μουρμούρικο, μάγκικο, και από μουσικο-κοινωνική άποψη ΝΤΟΥΖΕΝΙ.

Το πως τώρα, το Ντουζένι συγχωνεύτηκε με το Μινόρε και προέκυψε από το 1930 και πέρα το νέο ρεμπέτικο, αυτό είναι μία πολύ μεγάλη ιστορία και δε χωράει σε μηνύματα.

89

Συγνώμη που πάλι ρωτάω (αλλά μπερδεύομαι) μέ όλ’ αυτά…
Παρατήρησα ότι πολλά αμανέδες έχουν τ’ όνομα ένος ντόπο (το μινόρε της Σμύρνης, ταμπαχανιώτικα, Γαλατά μανές…). Πιστεύω, οι άνθρωποι ταυτίζονταν με το σχετικό κομμάτι. Νομίζω ότι το μινόρε της Σμύρνης πάντα έχει την ίδια μελωδία, αλλά με άλλα λόγια? Διάβασα ότι οι περισσότερες αμανέδες γράφτηκαν στα οσμανικά μακάμια. Δεν θέλω να ενοχλώ κανέναν εδώ, αλλά θα ήταν ενδιαφέρον να το ξέρουμε.
Και κάτι άλλο σχετικά με την απαγορεύση. Διάβασα επίσης ότι με το μπουζούκι είχε αλλάξει το γούστο των πελάτων, δηλαδή οι εταιρίες είχαν “καλούς” λόγους να ηχογραφίσουν τραγούδια σε ύφος πειραιώτικο. Τι είναι η γνώμη σας?
Ευχαριστώ πολύ!

90

Πάλι ερωτήσεις, ιδιαίτερα στον Γίωργο>
Τι ξέρεις για τους μπυραρίες? Στη Σμύρνη πούλησαν μπύρα από Βαυαρία. Γι’ αυτό έχω ιδιαίτερο ενδιαφέρον να μάθω αν τελικά είχαν ελληνική μουσική μέσα (μου φαίνεται πολύ “δυτικός τόπος”).
Τι εννοείς με τα “λίντερ”? Αν μιλάς για γερμανικά Lieder, σου λέω ότι σηαίνει “τραγούδια”, τίποτα παραπάνω.
Θέλεις να μάθεις τι ακριβώς είναι τα γκάζελ. Αναρωτιέμαι τι κάνουν στο πανεπιστήμιο? Δεν εξετάζουν τη μουσική της “γειτονιάς” της Ελλάδας?

91

Γεια χαρά σας.

Να πω ότι “σεμπά” και “σαμπάχ” (αραβικές λέξεις, σημαίνουν “πρωινό” ή “υπνωτικό”) είναι το ίδιο. Ο πιο κλαψιάρικος και από τπυς δυσκολότερους δρόμους για ταξίμι, αλλά και από τους ωραιότερους κατά τη γνώμη μου. Στα βυζαντινά αντιστοιχεί με τον ήχο ναό.

Κατά τα άλλα πολύ προβληματάστηκα με όσα γραωατε. Σε πρώτη ευκαιρία θα διαβάσω ολόκληρα τα βιβλία που αναφέρυηκαν, τουλάχιστον αποσπάσματά τους που μου έστειλε η Ελένη, με ενθουσίασαν.

Ευχαριστίες σε όλους. Γιάννης.

92

Προς adiam: Θα σου ήμουν υπόχρεος αν μου το έστελνες. Η ηλεκτρονική μου διεύθυνση είναι: aoustis@spidernet.com.cy Προς Νίκο Πολίτη: Από ότι έχω υπ’ όψη μου νενανω λένε ορισμένοι επίσακτους ύμνους του Τέταρτου ήχου που ψάλλονται στη κλίμακα του Πλαγίου του Δευτέρου, όπως τους ύμνους: εκ των άνω κατελθών………,Κατεπλάγησαν αγνή……………η ακόμα και ψαλμοί ψαλλόμενοι κατά το ιδιόμελον Κατεπλάγη Ιωσήφ. Τουλάχιστον εδώ στη Κύπρο αυτό πρόσεξα. Πάντα όμως αναφέρονται σε ψαλμούς και όχι σε φωνητικούς σχεδιασμούς. Η παράδοση πάντως αναφέρει ότι οι συγκεκριμένοι ψαλμοί ήταν οι αγαπημένοι πολλών Βυζαντινών Αυτοκρατόρων (με κάθε επιφύλαξη, δεν το έχω ψάξει). Όσο για το εάν είναι παραδοσιακό κάτι που επικράτησε τα τελευταία 200 χρόνια στη Βυζαντινή υμνολογία, τι να πω. Οι γνώμες διίστανται. Η εκκλησιαστική μουσική δεν είναι σαν τη λαική μουσική να μεταβάλλεται κατά το γούστο της εποχής. Ακόμα και ο τρίσημος ο χρόνος που τείνει να επικρατήσει τώρα στη Β.Μ. κατά πολλούς είναι νεωτερισμός. Αυτά. Πάντως πολύ ενδιαφέρουσες είναι οι πληροφορίες που δινει ο Κώστας Φέρρης με τον οποίο βασικά συμφωνώ.
Αυγουστής.

93

Εγώ πάλι.

Αναφέρω ότι Φιλόλογος και Μουσικός από την Καλαμάτα που χρόνια ψάχνει στοιχεία για τον αμανέ/ μανέ, έχει συγκεκριμμένα στοιχεία από γλωσσολογικές συγκριτικές έρευνες πολλών Μεσογειακών λαών ότι ο όρος “μανερές”, όχι μανέρωτας! επιβίωσε σε παραφθορές της λέξης.
Γι΄αυτό βλέπετε να επιμένουμε προς αυτή την κατεύθυνση ένας δύο άνυρωποι. Άρα δεν θα χρειαστούμε τη βοήυεια καμμιάς Νικολούλη!.
Περισσότερα δεν επιτρεπεται να πω, είναι προς δημοσίευση όλα αυτά σε σχετικό βιβλίο, το οποίο δεν θα στέκεται βέβαια στην ετυμολογία (μην τρελλαθούμε, κιόλας), αλλά στην κοινωνιολογική πλευρά του θέματος.

Αυτά, Γιάννης.

94

Γιάννη, προχώρα, σε θέλει όλη η χώρα! Οι δύο σημαντικότεροι (γιά μένα) σχετικοί με το θέμα, Μάρκος Δραγούμης και Ηλίας Πετρόπουλος, δεν με φωτίσαν αρκετά. Αν χρειαστείτε βοήθεια (από περιφερειακές πληροφορίες), μη διστάσετε να έρθετε σ’ επαφή μαζί μου. Από τη μεριά μου υπολογίζω να το κάνω.

Αυγουστή, το θέμα της Βυζαντινής υμνωδίας σε σχέση (α) την αρχαία Ελληνική μουσική (β) την κοσμική μουσική (γ) την Ανατολίτικη μουσική (γ) την “Δυτική” πολυφωνική μουσική κ.λ., είναι τεράστιο και ορθάνοιχτο. Το αδιέξοδο δημιουργείται όταν προσπαθούμε να βρούμε ΑΠΟΛΥΤΕΣ ΤΑΥΤΙΣΕΙΣ (α) των τρόπων (β) των μακαμιών (γ) των δρόμως και (δ) ενίοτε… των ακόρντων! Με καταλαβαίνεις, δεν είναι;

Γιάννη, Σαμπάχ στ’ αραβικά σημαίναι Αυγή, Ξημέρωμα, Γλυκοχάραμα κ.λ. Σαμπάχ ελ χέϊρ σημαίνει Καλό ξημέρωμα, και το λένε γιά καλημέρα. Από το Χέϊρ προέρχεται το χαϊρι. Ομως, ΣΕ ΚΑΜΙΑ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΜΟΥΣΙΚΟΣ ΟΡΟΣ. Κατά την Ακαδημία Αραβικής Μουσικής στο Κάϊρο, ο Περσικός όρος Σεμπά σημαίνει το μακάμι σεμπά, και τίποτ’ άλλο. Τώρα, πως συμβαίνει οι Έλληνες να πάρουν το μακάμι σεμπά, να το μετασκευάσουν σε δρόμο Ελληνικό και να το ονομάσουν με την Αραβική λέξη Ξημέρωμα, έχει σχέση ίσως με το ότι παίρνουν το ναχαουέντ, του βάζουν… ακόρντα, και τ’ ονομάζουν… Μινόρε της Αυγής!

Μάρθα, όταν μελετάς το δέντρο, χάνεις το δάσος. Οι τοπογραφικές αναφορές των τραγουδιών της Μικράς Ασίας, δεν έχουν σχέση με τη μουσική τους. Είναι ένα τραγούδι που αλλού λέγεται Χιώτικο, αλλού Μενεμένιο, αλλού Ποντιακό, αλλού… (Αμάν αμάν Χιώτισσα μ’ έκανες κι αρώστησα). Οι όροι ΤΑΜΠΑΧΑΝΙΩΤΙΚΟ, ΤΖΙΒΑΕΡΙ, ΜΠΟΥΡΝΟΒΑΛΙΟ κ.λ. αφορούν ΤΙΣ ΜΟΥΣΙΚΕΣ ΦΟΡΜΕΣ ΠΟΥ ΠΡΟΕΚΥΨΑΝ ύστερα από τη δημιουργία του ΣΜΥΡΝΕΪΚΟΥ ΜΙΝΟΡΑ, από τον Γιοβανίκα, που ήταν… Βλάχος (γεννημένος τη Βλαχία της Ρουμανίας).

95

Δημούργησα παρεξήγηση! Έχω την εντύπωση ότι για παράδειγμα το μινόρε της Σμύρνης ήταν ιδιαιτερα δημοφιλής, γνωστός και ο πιο αγαπημένος αμανές των κατοίκων της Σμύρνης, σαν ένας “υμνός”. Αυτή ήταν η απορία μου. Πιεστεύω ότι υπάρχουν 25 παραλλαγές αυτού του αμανέ, δεν ξέρω αν πρόκειται πάντα για την ιδια μελωδία. Το ίδιο σύμβαινε ίσως με το Γάλατα μανέ κτλ κτλ.

96

Γεια σας,

Πολλά ενδιαφέροντα στοιχεία βγήκαν από αυτήν τη συζήτηση.

Όσο για τα σχόλια του Γιώργου για το αγγλικό άρθρακι που παρέθεσα, θα το μετέφραζα μετά χαράς, αλλά πρέπει να βρω χρόνο. Πάντως, η ουσία του κειμένου (που συνόδευει μια συναυλία) είναι ότι το τουρκικό γκαζέλ, ο ελληνικός αμανές και τα αραβικά τους αντίστοιχα είναι τρεις ισάξιες παραδόσεις που έχουνε πολλές ομοιότητες αλλά που έχει η καθεμία την ιδιαιτερότητά της και το ειδικό “χρώμα” της.

Όσο για το σαρκί, οι πληροφορίες που βρήκα δεν είναι και τόσο ξεκάθαρες. Στο γλωσσάριο που συνοδεύει το βιβλίο Στου Χατζηφράγκου αναφέρεται ως “είδος ανατολικού τραγουδιού εύστροφο και μελωδικό”…που δεν λέει πολλά βέβαια! Πάντως, είναι ένα είδος που ανήκει στη λεγόμενη “κλασσική” οθωμανική μουσική. Ίσως μπορεί ο Multi Kulti να μας βοηθήσει; Αν έχεις το κουράγιο να διαβάσεις αγγλικά, εδώ έχει κάποιες πληροφορίες:

http://www.ottomansouvenir.com/Music/Ottoman_and_Anatolian_Folk_Songs.htm

Σαν μουσικός που είσαι, θα μπορέσεις να πάρεις μια ιδέα ακούγοντας τα σαρκιά στην παρακάτω ιστοσελίδα:

http://www.kultur.gov.tr/portal/kultur_en.asp?belgeno=5883

Όσο για τα γκαζέλ, έχω κάτι ωραία δείγματα με το Hafiz Burhan. Βέβαια, δε μπρορούμε πλέον να χρησιμοποιούμε το rapidshare, αλλά μπορώ να τα στείλω σε mp3 σ’ όποιον ενδιαφέρεται.

eva.bromanassouchidis@telia.com

Εύα

97

Δεν έχω δικό μου Η/Υ και χρειάζομαι ενα τέταρτο κάθε φορά, όταν με ειδοποιήσουν ότι κατι με ενδιαφέρει. Ας είναι…

Το μακάμ Σεμπά ή Σαμπά, που δεν είναι κλίμακα, οι Ελληνες το προσάρμοσαν και το ονόμασαν Σαμπάχ. Ανοίγεται από ΡΕ σε ΡΕ ύφεση, ανάλογα με την ανάπτυξη. (Πηγή: Λουκαρεας).

Όσο γι αυτά που έγραψα για μια νέα συγγραφική δουλειά (που δεν γίνεται απο μενα… για να προχωρήσω… θα δείξει…

Γιάννης.

98

Καλησπερα ! Χθες βραδυ με πεταξε η συνδεση δεν μπορω να καταλαβω τι εγινε κι αυτο μονο σε αυτο το τοπικ … οποτε πηγα για υπνο !
Ευκαιριας δοθεισης ξεσκονισα σημερα τα λιγοστα αλλα ουσιωδη πιστευω βιβλια μου ετσι ωστε να προχωρησει η συζητηση. Εχουμε και λεμε λοιπον :

  1. Ο Λ.Καρακασης αναφερει για το “ΤΖΙΒΑΕΡΙ
    μανε” τα παρακατω :
    "Ο Αρωνης στη “Μικρασιατικη Ηχω” τευχος … σχολιαζει ετσι το “ΤΖΙΒΑΕΡΙ”, ο περιφημος
    Τουρκομεριτικος μελαγχολικος μανες με το τσακισμα στο τελος, τη χαρουμενη τρεχατη επωδο (Π.ΚΟΥΝΑΔΗ : Εις αναμνησιν … (1) σελ.365
  2. Ο Καρακασης γραφοντας το 1948 τη μελετη του “Μικρασιατικα χρονικα” σελ.309 πεφτει σε λαθος μια και υποστηριζει οτι : Το “Παλι μεθυσμενος εισαι” γνωστοτατο λαικο τραγουδι, φαινεται οτι ειναι απο
    αποψεως μουσικης ρουμανικο που το εφερε στη Σμυρνη ορχηστρα τσιγγανων …"
    Ηδη ομως το τραγουδι αυτο ειναι γνωστο αφου ηχογραφειται στην Πολη γυρω στο 1910 και σχολιαζεται στο περιοδικο “Παραρτημα Εκκλησιαστικης αληθειας” (τευχος 3 της 31.12.1900) που κυκλοφορει στην Κων/πολη και το χαρακτηριζει σαν “δημωδες” και στη συνεχεια το καταγραφει με βυζαντινη σημειογραφια
    (απο το ιδιο βιβλιο σελ.314)
99

Πολλές, πραγματικά, οι συνεισφορές όλων στο θέμα και χαίρομαι που δημιουργείται πολύ θετικό κλίμα παραθέσεων, ζυμώσεων και αντιπαραθέσεων. Εκνευρίζομαι μόνο που το Δίφωνο καθυστερεί σχεδόν ένα χρόνο τη δημοσίευση του άρθρου μου, όπου νομίζω ότι δεν υπάρχει έστω και ένα θέμα από αυτά που συζητάμε τελευταία, που να μην αναφέρεται. Ας είναι, ίδωμεν.

Γιώργο Β, αν είμουν οπαδός της ψήφου θα σου είχα βάλει πέντε αστέρια για τις συμμετοχές σου της 18 Φεβ. Ξεκαθάρισέ μου μόνο πως εννοείς την εξοβέλιση των κανταδόρικων, δυτικότροπων κλπ. τραγουδιών. Μιλάς για σήμερα; Αν ναι ψιλοσυμφωνώ, κάτι έχει γίνει σχετικά με την κατάσταση πριν πολύ λίγες δεκαετίες. Όμως, χτές ήμουν σε ένα σπίτι (αστικό) όπου παίξαμε και τραγουδήσαμε ευρύτατο ρεπερτόριο ελληνικής μουσικής (ρεμπέτικα, σμυρναίικα, «έντεχνα» και άλλα πολλά). Με απεγοήτευσε το ότι κομμάτια τύπου «από τα πολλά που μού χεις καμωμένα», «τικ τακ» κλπ. συναρπάζουν περισσότερους από τους οπαδούς του Μάρκου, της παραδοσιακής μουσικής, του αμανέ. Φοβάμαι ότι η ποθούμενη στροφή από τα δυτικότροπα, επιθεωρησιακά κλπ. προς εκείνα που εκφράζουν την ψυχή και όχι την ευρωλιγουρική θεώρηση, δεν έχει συντελεστεί, τουλάχιστον στους αστικούς κύκλους.

Κώστα Φέρρη, τίποτα δεν μπορώ να πώ για τους παληούς ρεμπετολόγους, αμανεδολόγους (όσοι υπήρξαν) κλπ. που προσέφεραν αρκετά, με εξαίρεση φυσικά τον Πετρόπουλο, που όμως είναι μακαρίτης και δεν μπορεί να τα ακούσει κανονικά. Σου είπα όμως και πριν ότι δεν είναι σωστό να είναι κανείς απόλυτος. Νομίζεις μόνο ότι πολλά πράγματα έχουν ήδη λυθεί, αλλά «πάντα ρεί» και η έρευνα πρέπει να προχωράει. Θα βγούν καινούργια στοιχεία και θα αναθεωρηθούν πράγματα. Τώρα, τα αποφθέγματά σου όπως «Ο Μάρκος ήξερε τα μακάμια.
Του τάμαθε ο Γιοβάν Τσούς.
Το μινόρε είναι το νιαβέντι.
Στον αμανέ πηγάζει το ρεμπέτικο.
Με τον όρο “ρεμπέτικο” εννούσαν πάντα το “περιθωριακό”.
Ο Μεταξάς απαγόρευσε τα μπουζούκια!
Το γαζέλι είναι κάτι σαν το σαρκί, και το σαρκί είναι κάτι σαν αμανές.
Οι τεκέδες ήσαν… μπουζουξίδικα.
και πολλά άλλα παρόμοια, που είναι ορθά κοφτά μπούρδες!» ισχύουν μόνο για όσους επιφανειακά μόνο και με ημιμάθεια προσεγγίζουν τα πράγματα. Και επειδή είχα αναφέρει ότι ο Μάρκος έμαθε τις ονομασίες των δρόμων από τον Γιοβάν Τσαούς, είμαι υποχρεωμένος να διευκρινίσω: αυτό το θεωρώ σίγουρο, όμως άλλο τόσο σίγουρο θεωρώ ότι ο Μάρκος δεν ήξερε τα μακάμια.

Βεβαίως τα βιβλία που αναφέρεις είναι χρησιμότατα, θα προσέθετα και ένα ακόμα, για όσους είναι σε θέση να το κατανοήσουν, τους «μουσικούς τρόπους στην ανατολική Μεσόγειο», του Μαυροειδή, για μένα το αρτιότερο σήμερα σχετικό έργο στην ελληνική βιβλιογραφία. Και μία διόρθωση: γιουρούκικο λέγεται, όχι γιουρούτικο που αναφέρει ο Μάρκος σε ηχογραφημένες αφηγήσεις του. Εκείνος δεν ήξερε το τουρκικό yuruk = γρήγορος.

Μάρθα, θα συμφωνήσω με τον Φέρρη: ψάχνεις δέντρα και χάνεις το δάσος. Τέτοιες μικρολεπτομέρειες που συχνά ζητάς, δεν πρόκειται από μόνες τους να σε φωτίσουν, αντίθετα θα σε συσκοτίσουν περισσότερο. Το δάσος θα το καταλάβεις μόνο μετά από μακροχρόνια περιπλάνηση ανάμεσα στα δέντρα του και όχι με τη μέθοδο της συνθέσεως. Ειδικά πάντως για τις «μπύρες», λαϊκή ονομασία για μπυραρία, ήταν της μόδας κάποιες παλαιές εποχές, όταν ο Φίξ (βαβαρικά Φούξ) ίδρυσε το εργοστάσιο και υπήρχε άφθονη παραγωγή «μοντέρνας» μπύρας. Το περιβάλλον όμως ήταν το γνωστό τσουρούτικο ελληνικό, με όλες τις προεκτάσεις του και στη μουσική. Στο δε πανεπιστήμιο, καλύτερα ας μην πω τι κάνουν.

Αυγουστή, δεν πολυκαταλαβαίνω πώς ένας ύμνος σε τέταρτο ήχο μπορεί να ψάλλεται σε πλάγιο του δευτέρου αλλά μην μου απαντήσεις, είναι μικρολεπτομέρεια που θα κουράσει τους υπόλοιπους.

Γιάννη Ε, με ανυπομονησία περιμένω τη δημοσίευση του βιβλίου που αναφέρεις, να μάθω περί Μανερέ και για ότι άλλο ενδιαφέρον έχει να μας πεί.

100
  1. Η Αθηνα διαθετει απο το 1873 “Καφε-Αμαν” αλλα θα κατακλυσθει κυριολεκτικα απο αυτα τη δεκαετια του 1886-96 η οποια αποτελει και την περιοδο της μεγαλης ακμης τους. Παραθετουμε παρακατω τα γνωστοτερα "Καφε-Αμαν της τοτε εποχης χρονολογικα :
    Καφε-Σαντουρ : “Παναθών” επι της Ιερας οδου στις 17.6.1874 οπου εμφανιζονται : Β.Κονταξης τραγουδι,Αν.Βελεντζας, τραγουδι, Πανανός Βογιατζής βιολι κλπ
    Ωδικη Λεσχη στην οδο Αθηνας κοντα στο Μοναστηρακι στις 5.10.1876 παιζει ωδικος θιασος απο αντρες και γυναικες μουσικους απο Κων/πολη
    Καφε Σανταν “Αντρο των Νυμφων” στις οχθες του Ιλισου 2.9.1879 η Σμυρνια τραγ/ρια Ερήνη που επαιζε σαντουρι με τη συνοδεια βιολιου
    Καφε-Αμαν “Ο κηπος των Μουσων” του Ζουνη στος οχθες του Ιλισου στι2 6.10.82 εμφανιζεται συγκροτημα Συρνιων και Αρμενηδων με δυο βιολια και λαουτο.
    Δυο καφενεια στην πλατεια Λαυριου του Χαραμη και του Ζουνη στις 26.6.1886 εχουν στησει παλκο οπου παιζουν … και η χανεντέ Φωτεινη Κονδυλακη να τραγουδα το “Μέμο”.
    Καφε-Αμαν “Ο κηπος του Γερανιου ή Περιβολακι του Κανακη” στις 26.6.1886 τραγουδα η Ελενη απο το Κιρκα Αγατς που τη συνοδευει το “Πρωτο βιολι της Ανατολης” ο Σμυρνιος Γιοβανίκας ή Γιοβανέλης.
    (απο το βιβλιο του Διονυση Μανιατη : Οι φωνογραφητζηδες, σελ.27)
  2. Τα συγκεκριμενα τραγουδια και οι στιχοι που εχουν διασωθει ειναι ελαχιστα και στη συντριπτικη τους πλειοψηφια ελληνοφωνα οπως ενα του 1874. Οι στιχοι του αμανε ειναι :
    Το πληγωμενο στηθος μου πονει, πονει μα δεν το λεει τ’αχειλι μου και να τραγουδει μα η καρδια μου φταιει"
    θα γραμμοφωνηθει αργοτερα με τιτλο “Τσιφτετελι Νεβα” με τη Ροζα το 1929.
    (απο το ιδιο βιβλιο σελ. 28)

(Το μήνυμα τροποποιήθηκε από τον/ην yiorgosv 19 Φεβρουάριος, 2006)

1 «Μου αρέσει»
101
  1. μανερώς : επικηδειο τραγουδι στην Αιγυπτο, που αντιστοιχουσε με τον λίνο. Κατα τον Παυσανια
    η προελευση αυτου του μοιρολογιου ή θρηνου συνδεοταν με τον ατυχο θανατο του Λίνου. Το ονομα του θρηνου προηλθε απο τον Μανερώτα (Μανερώς) γιο του πρωτου βασιλια της Αιγυπτου.
    Κατα τον Ηροδοτο ο Λινος ονομαζοταν απο τους Αιγυπτιους Μανερώς. Ο Πλουταρχος (περι Ισιδος και Οσίριδος)γραφει “ον γαρ αδουσιν Αιγυπτιοι παρα τα συμποσια Μανερώτα τουτον ειναι …”
    (γιατι εκεινο το τραγουδι που τραγουδουν στα συμποσια ειναι ο μανερώς …" (πρβ. λίνος, ο οποιος επισης τραγουδιοταν οχι μοναχα σε πενθιμες περιστασεις αλλα και σε χαρουμενες)

(απο το βιβλιο : Εγκυκλοπαιδεια της Αρχαιας ελληνικης μουσικης του Σολωνα Μιχαηλιδη-Αθηνα 1982)

102

Νικο κι εγω πιστευω με ερευνα και διασταυρωση πολλων στοιχειων μπορουμε να καταληξουμε σε συμπερασματα και γιαυτο ειμαστε εδω με την αμοιβαια ανταλλαγη και παραθεση γνωσεων και αποψεων να φτασουμε ενα βημα πιο μπροστα …

Σχετικα με το θεμα που δημιουργειται δηλαδη αν ο εφευρετης των Αμανεδων ειναι ο Γιοβανικας οπου εξαιτιας της επιτυχιας και διαδοσης του “Σμυρνεικου Μινορε” ξεπηδησαν πολλοι αλλοι αμανεδες απο το μηδεν ειναι οντως ενα ζητημα που τιθεται απο τον Κ.Φερρη και ειναι υπο διερευνηση μια και ειναι πρωτοφαντη αποψη ή θεωρια. Να πω μονο οτι ο Κουναδης στο βιβλιο του “Εις αναμνησιν στιγμων ελκυστικων” οπου αναδημοσιευει παλιο του αρθρο -με τη σημερινη εννοειται συμφωνη γνωμη του- ξεκινα το αρθρο περι “Αμανεδων” : “Ο (α)μανες το λαικο αυτο μουσικο ειδος με προελευση που χανεται μεσα στους αιωνες”. Και αυτο μονο κατι λεει.
Βεβαιως θα δεχτω οποιαδηποτε αποψη που ειναι επαρκως τεκμηριωμενη και διασταυρωμενη, οχι μια
θεωρια οπως εως τωρα παρουσιαζεται.
Ενδεχομενα το ειδος του “αμανε” να ειχε ξεθωριασει και με αφορμη το Σμυρνεικο μινορε να ξαναβγηκαν στην επιφανεια παλιοι ξεχασμενοι αμανεδες ή να βγηκαν καινουριοι. Για το “Ταμπαχανιωτικο” λεγεται οτι συνθετης του ηταν μαλλον ο διασημος τραγουδιστης Κονταξης πριν το 1900 ενω ο Λαιλιος Καρακασης -πονηρος ων- αφηνει ενα παραθυρο και λεει : το γνωστο και
τωρα εις τους λαικους μουσικους κυκλους ως “Σμυρνιο μινορε” ή “Μινορε της αυγης” το οποιον παιζεται και τωρα συχνα στη Μυτιληνη με τον πρωτο τιτλο, πιθανον ήταν δικη του διασκευη ή συνθεσις (του Γιοβανικα) γιατι εχει καπως ρουμανικο χρωμα αν και η καθόλου μορφη του ειναι μορφη ανατολιτικου μανε."
Και με αυτη τη “δηλωση” του Καρακαση θα μπορουσαμε να ειχαμε τελειωσει …

Να προσθεσω επισης μια αφηγηση του Στελλακη Περπινιαδη στον Κ.Χατζηδουλη (Ρεμπετικη ιστορια 1) : Πριν το 1918 βρεθηκα στη Μ.Ασια στρατιωτης και μετα …γυρισα στη Σμυρνη … οσο καιρο παρεμεινα εκει πηγαινα και εψελνα και τις ελευθερες ωρες πηγαινα στα διαφορα κεντρα (στις μπυραριες της Σμυρνης). Στο μαγαζι του Χαβουτη στη Σμυρνη και σε διαφορα αλλα, δουλευαν ο Παπαζογλου, ο Περιστερης, η Αγγελαρα (που την εσφαξαν οι Τουρκοι) και ο Νουρος. Απο το Νουρο ακουγα βυζαντινους αμανεδες που δεν ειχαν καμμια διαφορά απο αυτα που εψελνα μικρο παιδακι στην εκκλησια. Μαζι με το Νουρο ηταν και ο Σιδερής ο Δέλιος ο παππους του Ανεστου Δελια και ο πατερας του ο Παναγιωτης που επαιζε σαντουρι.
(σημ. Ο Στελλακης πεθανε το 1977 σε ηλικια 78 χρονων αρα η συνεντευξη εγινε καπου στα '70 και οι αφηγησεις του ολες ειναι με πολυ καθαρο μυαλο)

Βλεπουμε λοιπον οτι το ιδιο πραγμα περιγραφεται σαν Ελληνικο τραγουδι (Αγγ.Παπαζογλου), Τουρκομεριτικος μανες (Αρωνης), Βυζαντινος αμανες (Στελλακης) και παει λεγοντας.
Επισης το αλλο, εστω οτι ο Γιοβανικας τελικα εφηυρε τον αμανε, γιατι να τον βγαλει αμανε ή μανε που το βρηκε το ονομα και γιατι δεν εγινε ντορος τοτε οτι αυτος ειναι ο δημιουργος των αμανεδων αφου τοσος ντορος γινοταν για το βιολι που επαιζε !!
ΣΗΜ. Κατα τον Κουναδη ο Ιωαννης Αλεξιου ή Γιαγκος Βλαχος, γεννηθηκε στο Γαλατσι της Ρουμανιας απο Ελληνες γονεις με καταγωγη απο τη Μυτιληνη περιπου το 1850 και ειχε ενα αδερφο τον Πετρο που επαιζε τρομπόνι. (Φαινονται και οι δυο σε φωτογραφια εποχης). Το 1900 εγκατασταθηκε στη Σμυρνη ενω εως τοτε εκανε περιοδειες στην Αθηνα, Πολη, Σμυρνη, Αλεξανδρεια, Καιρο αλλα και στις ελληνικες επαρχιακες πρωτευουσες της Θεσσαλιας και Στερεας Ελλαδας. Με τον Κωτσο Βλαχο που ειχε την ομωνυμη Εστουδιαντινα δεν ειχε καμμια συγγενεια.

(Το μήνυμα τροποποιήθηκε από τον/ην yiorgosv 20 Φεβρουάριος, 2006)

(Το μήνυμα τροποποιήθηκε από τον/ην yiorgosv 20 Φεβρουάριος, 2006)

103

Νικο επισης να απαντησω σε σενα οτι ο εξοβελισμος γινεται υποσυνειδητα αλλα και ολοφανερα αν δει κανεις την χρησιμοποιηση των σαχλοτραγουδων του σημερα, σαν τα χαρτομαντηλα για να μην πω τιποτ’αλλο που τα χρησιμοποιουμε και τα πεταμε !! π.χ. ποιος θυμαται το καρα-σουξε της Βισση ή της Βανδη πριν 5 χρονια ή ποιος θα θυμαται του χρονου το σουξε του Πετρελη ή του Τσαλικη ;;
Οι “Φραγκοσυριανες” ομως και “Οι συννεφιασμενες Κυριακες” εμειναν αιωνια !!
Αλλα και καποια καλα ελαφρα τραγουδακια (εχουν ψυχη κι αυτα …) μενουν, γιατι οχι οπως Αστα τα μαλλακια σου, Κελαιδειστε ωραια μου πουλακια, Για τις γυναικες ζουμε του Γουναρη και αλλα …
εκτος αν μου περιγραφεις το γνωστο “εθιμο” της γελοιοποιησης των παντων ή της “εκτελεσης” των παντων που γινεται σε μια παρεα στο τσακιρ-τσακιρ κεφι οπου χωραν και τα σπασιματα των ριατων που ειδα σε αλλο Thread !!
Τωρα το συνολο των δυτικοτροπων τραγουδιων περασμενων δεκαετιων δεν συγκρινεται με τη σημερινη κατρακυλα, τοτε ειχαν επιπεδο αλλα τελικα για την ελαφροτητα τους και την πολιτικο-κοινωνικη ταυτοτητα που απεκτησαν απο τα πραγματα ο λαος τα εβαλε στην ακρη. Καποιες φωτεινες εξαιρεσεις εμειναν ορισμενα δυνατα και
αισθαντικα κομματια που σημαδεψαν τις μνημες
των τοτε ακροατων τους ειτε με τη μελωδια τους ειτε με το στιχο.

Ευα, μολις ειδα το real player (:wink: οτι τα παιζει τα τραγουδια και θα τα ακουσω και σ’ευχαριστω !! Δεν καταλαβαινω ομως απο τους τιτλους ποια ειναι τα σαρκιά …

Γιαννη Ε. με το σαμπα-σαμπαχ ή σαμπαϊ που το εχω δει αλλου δεν καταλαβα ακομα τι γινεται …
Σαμπαχ=αυγη στα Αραβικα ή στα Τουρκικα (:wink: και
Σαμπά = αραβικο μακαμ ;;

Μαρθα, το θεμα με τις “Μπυρες” θελω να το ψαξω οτι στοιχεια μαζεψω
θα στα στειλω, ηδη ομως ο Νικος απαντησε ωραια !!

(Το μήνυμα τροποποιήθηκε από τον/ην yiorgosv 20 Φεβρουάριος, 2006)