"Αμανές" και "μανές"

Παιδιά, βρήκα ένα αγγλόγλωσσο κείμενο, που συνοπτικά εξηγεί τις σχέσεις ανάμεσα στον αμανέ, το gazel και τα αντίστοιχα αραβικά άσματα. Είναι από το πρόγραμμα μιας συναυλίας που έγινε με τη συμμετοχή Τούρκων, Ελλήνων και Αράβων καλλιτεχνών:

THE IMPROVISED LOVE SONG

During the latter days of the Ottoman Empire some of the most popular singers of commercial songs in Turkish were the hafizlar, individuals especially trained to create improvised vocal renditions of The Holy Koran in Arabic. It was usually only these same hafizlar who were considered up to the task of singing gazel, the highly prized free-rhythm improvisation on secular love poetry, a practice which has a number of parallels in Arabic and Greek music, as well.

These parallels in other traditions generally show up with other names. Among Greek singers, the closest practice to gazel is perhaps the amane. Among Arabic singers, the equivalent forms would be mawwal and layali. The Greek amane usually comes before the singing of a composed song and usually employes words like “aman, medet aman”, expressions for which there is no literal translation. The Arabic layali, which is a vocalization using the syllables “ya layl” (again, there is no literal translation), and the mawwal, which uses a poetical text in colloquial Arabic, can both go on for extended periods of time, longer than the average Turkish gazel. The folk equivalent of the classical Turkish gazel is called an uzun hava and tends to be less freely improvised than the gazel, although it resembles the gazel, amane and layali in its highly expressive improvisatory quality and in its free rhythm. While the tradition of gazel-singing is more often associated with poetic texts in Ottoman (the Turkish-Persian-Arabic mixture spoken by the Ottoman elite until the 1930s), the uzun hava uses poetic texts in colloquial Turkish.

Each of these improvised song traditions has a different style and complexity of its own, with love the most common subject. Among all of these traditions, the degree of spontaneous improvisation can vary drastically, depending on the singer. The differences in vocal color among the traditions will also be obvious to even a first-time listener. But despite their unique qualities, all these forms can co-exist, and in fact communicate with each other, as will be apparent in the second half of this concert, which features a three-way conversation among Turkish, Greek and Arabic musicians.

Unfortunately, the vocal improvisation traditions in all three of these communities are gradually loosing the popularity they had at the beginning of the 20th century. In Turkey alone, as much as one quarter of all the 78 RPM recordings from this early period were gazels. Today there is hardly a single new recording in which gazel is featured, making this evening’s concert a commemoration of past traditions, even as it explores new collaborative possibilities which we hope will contribute to the continued vitality of all three.

PROGRAM

I. Gazel from Greece to Turkey and Syria

Amane and “Mana mou Hellas” (folk song)
singer: Theodoulos Vakanas

“Makber” (anonymous) and gazel
singer: Mehmet Ali Sanlikol

Uzun hava and “Gozunu toprak doyursun” (folk song)
singer: Guc Basar Gulle

Mawwal and “Duaa mawlaayah”
singer: Albert Agha

“Bakmiyor cesm-i siyah” (Haci Arif Bey) and gazel
singer: Mehmet Ali Sanlikol

II. Surrounded by double Gazels

Double gazel and “Sallasana mendilini/Sala sala” (Turkish and Greek folk song)
singers: Mehmet Ali Sanlikol and Theodoulos Vakanas

Gazel and "Donulmez aksamun ufkundayiz (Munir Nurettin Selcuk)
singer: Mehmet Ali Sanlikol

Mawwal and “Qul lil Malihati” (words: Al-Darimi music: Sabah Fakhri)
singer: Albert Agha

Double gazel and Ada sahilleri (Turkish folk song)
singers: Mehmet Ali Sanlikol and Albert Agha

Εύα

Νίκο, συμφωνώ με τις επισημάνσεις σου για τα κρατήματα και τα απηχήματα, και με το συμπέρασμα ότι “Στο σύνολο όμως του «Corpus» της εκκλησιαστικής μουσικής τα κομμάτια αυτά είναι ελαχιστότατη εξαίρεση,…”. Η παρέμβαση μου είχε σαν μόνο σκοπό, στο πλαίσιο της συζήτησης για τον αμανέ, να επισημάνει απλώς την ύπαρξη αυτών των μελισμάτων. Αυτό που είναι όμως κατά τη γνώμη μου σημαντικό, είναι το ότι ο τουρκικός αμανές χρησιμοποιεί συλλαβές χωρίς νόημα και δεν χρησιμοποιεί δίστιχο δεκαπεντασύλλαβο, Ο Multi Kulti μπορεί να βοηθήσει εδώ, ενώ ο ελληνικός αμανές κατά κανόνα είναι ένα δίστιχο δεκαπεντασύλλαβο και κατά κανόνα έχουμε και επανάληψη του δεύτερου ημιστίχιου.

Αυγουστή, δεν είμαι ειδικός στη βυζαντινή μουσική, ούτε ψάλτης, ενώ εσύ είσαι όπως συμπεραίνει κανείς από τα γραφόμενά σου. Συγχώρα με λοιπόν για τις όποιες ανακρίβειες γράφω. Για να διατυπώσω την άποψή μου δανείστηκα την επιτυχημένη, για μένα, έκφραση του Νίκου “φωνητικός αυτοσχεδιασμός χωρίς φράσεις με νόημα (σήμερα έχει στίχους)”. Φαίνεται να διαφωνείς με αυτό, μιλάμε πάντα για τα τεριρέμ και τα νενανω, χωρίς όμως να εξηγείς γιατί. Επίσης σχημάτισα την γνώμη ότι δεν θεωρείς παραδοσιακό κάτι που είναι τουλάχιστο 200 χρόνων. Θα μου επιτρέψεις να έχω άλλη άποψη. Εδώ θεωρείται παραδοσιακό το γραμμοφωνημένο ρεμπέτικο, σμυρνέικο, πολίτικο, κλπ, μέ λιγότερη προϊστορία.
ΥΓ: Αυγουστή, έχω ένα χειρόγραφο, τουλάχιστο 200 χρόνων, βυζαντινής μουσικής που περιλαμβάνει και κάποιο τιρερεμ, και μάλιστα σε προγενέστερη της “τρέχουσας” βυζαντινή σημειογραφία. Θα το βρώ και θα σου στείλω, εάν θέλεις, ένα φωτοαντίγραφο.

σύγνώμη, πιστεύω ότι πρέπει να ξεκαθαρίσω το εξής για να μην απλώνω εγώ λανθασμένες θεωρίες. Έγραψα> Το αποτέλεσμα της εργασίας είναι ότι ο αμανές από μουσικολόγικη άποψη είναι σαν το γκάζελ (όχι από πλευρά της ποιήση!). Γενικά σημαίνει ότι πρόκειται για αυτοσχεδιασμός γύρω από μια λέξη και στίχους με σοβαρό περιεχόμενο. Το ελληνικό δίστιχο δεκαπεντασύλλαβο χωρίζεται σε 4 μέρη και γι’ αυτό ταιριάζει στη μορφή της μουσικής τοτ γκαζέλ που έχει 4 σειρές.

Μάρθα, αντιγράφω από το βιβλίο του Καλυβιώτη:

Στη σμυρναίικη εφημερίδα “Σμύρνη”, στο φύλλο της 3ης Αυγούστου 1902, δημοσιεύτηκε μια διαφήμηση του καταστήματος ειδών φωνογράφου “Εγιουμπ Σάμπρι Εφέντη”. Όπως διαπιστώνεται από τα αναγραφόμενα σ’ αυτήν, διαφημίζονται κύλινδροι με ελληνικά τραγούδια και αμανέδες. Δυστυχώς, ούτε ακούσαμε ούτε είδαμε ποτέ τέτοιο κύλινδρο. Παρεθέτουμε, όμως, τη φωτογραφία από χάρτινο κάλυμμα της θήκης ενός τέτοιου κύλινδρου, που βρέθηκε στην Τουρκία. Στο πάνω μέρος γραμμένο χειρόγραφα διαβάζουμε “Ύμνος Στρα…(σ.σ. στρατιωτικός) Μαρς. Eyub Sabri Magasin de Phonographe”.

Από το παραπάνω βγαίνει το συμπέρασμα ότι ο Εγιούμπ Σάμπρι είχε οργανωμένο κατάστημα ειδών φωνογράφου, που πουλούσε φωνογράφους και κυλίνδρους, ενώ είχε και συνεργείο επισκευών. Τύπωνε μάλιστα καταλόγους με ελληνικά και τούρκικα τραγούδια, που στέλνονταν στους ενδιαφερόμενους δωρεάν.

Έως τώρα πουθενά δεν έχει αναφερθεί συγκεκριμένα η κυκλοφορία τέτοιων κυλίνδρων με ελληνικά τραγούδια. Ούτε στην κυρίως Ελλάδα. Πού τους βρήκε ο Εγιούμπ Σάμπρι; Αν κρίνουμε από το χειρόγραφο τίτλο, που βρίσκεται στο καπάκι του κυλίνδρου, πρέπει να τους εισήγαγε άγραφους από την Ευρώπη και στη συνέχεια, με κάποιο φορητό μηχάνημα εγγραφής, τους ηχογραφούσε μόνος του. Όσα γράφει ο Γιώργος Καμπουράκης, πάνω στο θέμα, είναι διαφωτιστικά:

Επειδή δεν υπήρχε μέθοδος αντιγραφής οι κύλινδροι γραφόντουσαν κατά ομάδες (μέχρι έξι κάθε φορά) και ο πελάτης αγόραζε έναν πρότυπο κύλινδρο που μπορεί να μην είχε την ίδια απόδοση για το ίδιο μουσικό κομμάτι. Αργότερα αντίτυπα των μητρώων-κυλίνδρων έβγαιναν με τη μέθοδο του παντογράφου.

Συνεχίζοντας ο Καμπουράκης αναφέρει ότι από το 1899 είχε αρχίσει η παράνομη αντιγραφή κυλίνδρων, που κατέκλυσε κυριολεκτικά την αγορά με πλαστά προϊόντα. Δεν είμαστε λοιπόν σε θέση να γνωρίζουμε αν ο Σάμπρι με το φορητό του φωνόγραφο ηχογραφόυσε πολλές φορές το ίδιο κομμάτι ή το ηχογραφούσε μια φορά και στη συνέχεια το αναπαρήγαγε με παντογράφο. Πιστεύουμε, όμως, ότι η αγορά κυλίνδρων από το Σάμπρι, πρέπει να ήταν προνόμιο των σχετικά εύρωστων οικονομικά κατοίκων της Σμύρνης. Στη σχετική βιβλιογραφία δεν υπάρχει ως σήμερα ούτε μια αναφορά για κυλίνδρους με ελληνικά τραγούδια ούτε για το κατάστημα του Σάμπρι. Έτσι, δεν γνωρίζουμε πότε ακριβώς ο τελευταίος άρχισε και πότε σταμάτησε την παραγωγή κυλίνδρων. Βρήκαμε όμως έναν κατάλογο τούρκικων τραγουδιών έτους 1906, στο εξώφυλλο του οποίου αναφέρεται (στα γαλλικά! δικιά μου σημείωση):

“Φωνογραφία Εγιούμπ Σάμπρι, Οδός Παλιατζίδικα Νο. 170, Σμύρνη. Ο εξαιρετικός κατάλογός μας, Νο. 4, περιέχει 19 σαρκιά και γκαζέλ. Τα σαρκιά και γκαζέλ που περιέχονται σ’ αυτόν τον κατάλογο είναι ειδικά τραγουδισμένα στην Odeon, απ’ τον περίφημο τραγουδιστή Namik Bey, για μας αποκλειστικά σ’ όλη την Τουρκία.”

Άυτές λίγο πολύ είναι οι πληροφορίες για τους κυλίνδρους του Σάμπρι. Πούφ! Πιάστηκαν τα χέρια μου! :wink:

Εύα

Κάτι ακόμα και θα σας αφήσω ήσυχους! Στο Wikipedia υπάρχει ένα αρκετά εκτενές λήμμα για το γκαζέλ, που μπορεί να λύσει μερικές απορίες:

http://en.wikipedia.org/wiki/Ghazal

Εύα

(ΝΠ)
Καταρχήν ας μου εξηγήσει κάποιος επαϊων περί τη βυζαντινή μουσική τι είναι τέλος πάντων αυτά τα νενανώ, που εγώ με έξη χρόνια θητεία δεν τα ξέρω. Το μόνο νενανώ που ξέρω είναι ο Ήχος Τέταρτος σκληρός χρωματικός, που ονομάστηκε έτσι καταχρηστικά από το απήχημά του, όπως λέμε και «ο Αγια» συντομευμένα για τον Τέταρτο διατονικό κλπ. Και στη βυζαντινή μουσική δεν υπάρχουν κλίμακες, ήχοι μόνο.

Με τη σειρά τώρα, γιατί τώρα είναι που δεν σας προλαβαίνω.

Γιάννη, ο Ηρόδοτος ως γνωστόν δεν είναι καθόλου αξιόπιστη πηγή όσον αφορά ιστορικά στοιχεία. Μόνο από τον Θουκυδίδη και μετά υπάρχουν αξιόπιστοι ιστορικοί. Αν τώρα θέλεις να παρουσιάσεις τον μύθο του Μανέρωτος (έτσι δεν πρέπει να είναι η γενική;) που δεν ήταν, λέει, βασιλιάς αλλά νεαρό πριγκηπόπουλο, σαν βάση για την ονοματοδοσία του αμανέ, ας συμφωνήσουμε επιτέλους ότι διαφωνούμε, γιατί σίγουρα όλοι θα έχουν κουραστεί με τις επαναλήψεις.

Κώστα Φέρρη, πολύ απόλυτος είσαι. Δηλαδή, πριν τον Γιοβανίκα δεν υπήρχαν αμανέδες; Και όταν ξαφνικά υπήρξαν, μόνο ματζορομίνορα ήταν; Οι Άραβες και οι Πέρσες, πού άκουσαν τη λέξη Αμήν (Αλήθεια αλλά και Θεός στα εβραϊκά, γένοιτο στα ελληνικά) τόσο συχνά για να την οικειοποιηθούν και παραφθείρουν, ώστε να σημαίνει «έλεος» στις γλώσσες τους; Στις χριστιανικές λειτουργίες, ή στη Συναγωγή μήπως; Και πόσο πολλοί είναι εκείνοι που πρεσβεύουν αυτή την άποψη; Η μάνα, τώρα, που κολλάει; Με ποιά λογική πρέπει να τη συνδέσουμε με τον (α)μανέ; Από τη συνήχηση και μόνο; Γιατί ακούγοντας αμανέδες δεν βλέπω κανένα συσχετισμό με μητρότητα.

Μάρθα, για τη σχέση γκαζέλ και αμανέ υποστηρίζω και εγώ τα ίδια που λές στο μήνυμά σου της 14 Φεβ. Με τις ετικέτες των ηχογραφήσεων πάντως χρειάζεται ψάξιμο από τους έχοντες πρόσβαση στα στοιχεία.

Εύα, το επιφώνημα «μεντέτ αμάν» που αναφέρεται στο κείμενο της συναυλίας, που παραθέτεις, σημαίνει «βοήθεια, έλεος». Το κείμενο είναι πολύ καλό, αλλά δεν μας δίνεις λεπτομέρειες για το πού και πότε έγινε η συναυλία, θα με ενδιέφερε. Χαρά στο κουράγιο σου, να αντιγράψεις όλο αυτό το απόσπασμα από το βιβλίο!

1 «Μου αρέσει»

Φίλε,

Μόνο που εκτός από τον Ηρόδοτο, το αναφέρουν και ο Παυσανίας και ο Πλούταρχος…
Αλλά, επιτέλους να σταθούμε επί της ουσίας. Θα ήθελα στοιχεία ξια την αντιμετώπιση του “μανέ” ή “αμανέ” στην Ελλάδα. Ελένη, ή όποιος άλλος αν μπορεί να βοηθήσει…

Μια άλλη εκτίμηση, φίλε Νίκο, ανέφερα, δεν χαλάμε και τις καρδιές μας.

Γιάννης.

Γεια σας,

η αρχική ερώτησή μου βλέπω προκάλεσε θύελλα συζητήσεων. Δεν ξέρω και λυπάμαι αν σας έφερα σε δύσκολη θέση, απορίες έχω και προσπαθώ να καταλάβω. Πάντως σας οφείλω ένα μεγάλο ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ, γιατί μου δόθηκε η ευκαιρία να μάθω εκμεταλλευόμενη από την πείρα σας. Ελπίζω να με συγχωρήσετε, αν επιμένω σε κάποια θέματα…

Γιάννη, έχω την εντύπωση ότι ή “αμανές” πούμε ή “μανές”, από την Ελλάδα αντιμετωπίστηκε με εχθρικότητα ή με κάποια επιφύλαξη.
Μου΄ρχεται στο νου ο “πολύς” Ζαχαρίας Παπαντωνίου (1877-1940) που έλεγε:" Τι καθόμαστε ψυχροί και αδιάφοροι μπροστά σε έναν κίνδυνο που απειλεί την ύπαρξη του έθνους μας. Τον κίνδυνο που προστέθηκε κοντά στους τόσους άλλους που μας απειλούν, το τραγούδι που λέγεται “αμανές”. Πρέπει να το αντιληφθούμε και να λάβουμε τα μέτρα μας πριν είναι αργά πως τέτοια τραγούδια αποτελούν κίνδυνο για τη δημόσια τάξη.
Θυμάμαι ακόμα το μουσικό Θεοφιλόπουλο, στη σχολή που μάθαινα κιθάρα, να έρχεται, να συμβουλεύει με αγάπη και να μας λέει με παράπονο ότι στην Ελλάδα “τα τραγουδάκια μας μας τα λέγανε αμανέδες, για να μας τα κατηγορήσουνε…”.Αφήνω και την ύβρη “τουρκόσπορε!”, για όποιον τα υποστήριζε.

Ελένη.

Γεια σας,

Νίκο, θα κάνω μια δοκιμή να στείλω το πρόγραμμα της εκδήλωσης με τους αμανέδες, γκαζέλ κ.τ.λ και στο φόρουμ:

http://www.dunyainc.org/fliers/Gazeller_04_program.doc

Εύα

Βρε παιδιά,

Μήπως κανείς μπορεί να συμπληρώσει στοιχεία για την αντιμετώπιση των “αμανέδων” ή “μανέδων” από την ελληνική πολιτεία;

Εύα, δεν έχω καταφέρει να το δω ακόμα.

Ευχαριστίες…, Γιάννης.

Γιάννη,

Μπορείς να προσθέσεις απόσπασμα από το μεγάλο μας ποιητή Κ. Παλαμά, για να δώσεις και τη νηφάλια, λογική πλευρά του θέματος.(Κάποια στοιχεία ψάχνω να βρω και στο βιβλίο της Παπάζογλου και θα στα στείλω προσωπικά, για να μην ενοχλούμε και τους υπόλοιπους).
Κ. ΠΑΛΑΜΑΣ
“Της Ασιάτιδος μούσης ερασταί…”

“Γιαννιώτικα, σμυρναίΐκα, πολίτικα,
μακρόσυρτα τραγούδια ανατολίτικα,
λυπητερά,
πώς η ψυχή μου σέρνεται μαζί σας!
Είναι χυμένη από τη μουσική σας
και πάει με τα δικά σας τα φτερά.”

Ελένη.

Αγαπητή Εύα, τώρα διάβασα το κείμενο που έγραψες για μένα! Ευχαριστώ πολύ για τον κόπο σου, μόνο λίγα λόγια περίμενα.
Και εγώ έχω το βιβλίο, αλλά δεν το βρίσκω τι στιγμή. Θα είχα ενδιαφέρον να μάθω τι είναι “η μέθοδος του παντογράφου”. Αν κάποιος το ξέρει, παρακαλώ να μου το πει. Έχω ασχοληθεί με το φωνογράφο, αλλά δεν άκουσα ποτέ αυτή η λέξη. Τι σημαίνει?

Γιάννη, σχετικά με πώς αντιμετώπισε η Πολιτεία και οι Έλληνες διανοούμενοι τον αμανέ και γενικά τη “ανατολίτικη” μουσική, εγώ θα συνιστούσα τη μελέτη του Θόδωρου Χατζηπανταζή “Της Ασιάτιδος Μούσης Ερασταί” (για παλιότερες εποχές) και το βιβλίο του Κώστα Βλησίδη “Όψεις του ρεμπέτικου” (για τη δικτατορία του Μεταξά). Και τα δύο βιβλία βασίζονται σε άρθρα και δημοσιεύματα της εποχής και δίνουν μια εικόνα του κλίματος που επικρατούσε. Βέβαια, όπως λέει και ο Χατζηπανταζής, η είκόνα της λαϊκής μουσικής που μας δίνεται στα δημοσιεύματα αυτά καθρεφτίζει τις αντιλήψεις που είχαν οι αστοί συγγραφείς και διανοούμενοι της εποχής για τον πολιτισμό “των άλλων”, δηλαδη των λαϊκών ανθρώπων. Τα ίδια τα λαϊκά στρώματα δεν είχαν πρόσβαση στον Τύπο και στην αστική κουλτούρα για να διατυπώσουν οι ίδιοι τις εμπειρίες και τις απόψεις τους. Αντιγράφω από τον Χατζηπανταζή:

Ουσιαστικά, σκιαγραφεί την αστική αντίδραση, τη ζύμωση ιδεών, που δημιουργούσε το καφέ αμάν στα λίγο ή πολύ εξευρωπαϊσμένα στρώματα της χώρας.

Εύα

Εύα,

Ευχαριστώ για το ενδιαφέρον σου. Μου τα΄στειλε η Ελένη και αυτά που μου ανέφερες.
Αν κάποιος άλλος θέλει να προσθέσει κάτι παραπάνω, ευπρόσδεκτα …

Γιάννης.

Πολλα τα ποστ περι αμανε και ομολογω οτι δεν τα διαβασα εξ ολοκληρου ολα αλλα τα “κορφολογησα” ενω τα αγγλικα της Ευας καλο θα ειναι να τα μεταφραζει (εστω το νοημα) γιατι ειναι λιγο κουραστικο να κανουμε και τη μεταφραση μια και ειναι καπως ακαδημαικα τα γραφομενα.
Δεν εχουμε τιποτα να αποδειξουμε εδω περι αμανε τα πραγματα ομολογουν οτι τιποτα δεν ειναι σιγουρο για την πατροτητα του αρα το αφηνουμε ετσι να υπαρχει. Το καλο στην ανατολη αλλα και στον τροπο συμβιωσης ολων αυτων των εθνοτητων πριν και μετα την αλωση -τον καιρο που οι Ευρωπαιοι εξορμουσαν για την Αμερικη- εναι οτι σε ενα βαθμο υπαρχει μια αλληλοκαλυψη των εθιμων και των ηθων οπου πραγματικα δε βγαζεις ακρη.
Πρεπει ομως να σημειωσουμε οτι οι Ελληνες αλλα φανταζομαι και αλλοι λαοι στην παραδοσιακη τους μουσικη ειχαν παντοτε τη Μονωδία με ποικιλα θεματα στιχου και μουσικης.
Ειναι γνωστα τα συγκαθιστικά, τα ριζιτικα, τα πενεματα, της ταβλας, της στρατας, του γαμου, τα μοιρολογια, τα κλεφτικα, τα ακριτικα κ.α. που οι μελωδιες τους χανονται στα βαθη των αιωνων και η θεματολογια τους ποικιλει !! Ολα αυτα κυριως στο ελλαδικο εννοουμενο σημερα χωρο επεκτεινομενο λιγο προς βορεια και βορειοανατολικα σε σχεση με τα σημερινα συνορα ενω προς ανατολας το παντρεμα με την εξ ανατολων μουσικη ειναι σιγουρο και εκει η μονωδια που υιοθετει ο ελληνας της Ιωνιας, Καππαδοκιας κλπ
ειναι προφανως ο αμανες και χωρις κανενα ενδοιασμο ισως και απο μια αλληλοπεριχωρηση ή αλληλοϋποχωρηση …Εδω πρεπει να ξανα-αναφερω το βυζαντινο χρωμα που δινουν οι δικοι μας τραγουδιστες του αμανε σε σχεση με τους Τουρκικους και Αραβικους αμανεδες που ειναι γεματοι λαρυγγισμους και περιπαθη ανεβοακατεβασματα και τεχνικες δικες τους.
Ωστοσο μετα τη μετατροπη της ΑΘηνας σε πρωτευουσα του ελληνικου κρατους, που εφτανε ως τη Λαρισα καλα-καλα και την “επικοιση” απο το 1850 χοντρικα και μετα και καθως οργανωνεται σε μια μητροπολη πια με τον κοσμο και τον υποκοσμο της, μπαινει στην καθημερινοτητα του ελευθερου πια Ελληνα το ζητημα της διασκεδασης και των απαραιτητων κεντρων, που για την εποχη ειναι
τα καφε-σανταν και τα διαφορα καπηλεια ενω σταδιακα εμφανιζονται τα καφε-αμαν που ειναι
η αντιστιξη των καφε-σανταν απο το 1870 και μετα και μεχρι το 1922 ο τιτλος αυτος και ο τροπος διασκεδασης καθιερωνεται. Γυρω στα 1890 πρεπει να κανουν την εμφανιση τους οι “Μπυρες” (μπυραριες) που κι αυτες ως ενα βαθμο θυμιζουν τα καφε-αμαν. Απο γραπτα ντοκουμεντα ξερουμε οτι σε αυτα τα καφε-αμαν παιζοταν ελληνικη λαϊκη μουσικη και συγκεκριμενα κλεφτικα, αμανεδες, τσιφτετελια, συρτα, καλαματιανα, ζειμπεκικα διαφορων μορφων και οτιδηποτε αλλο …
Στα κεντρα αυτα που τα κατακλυζουν στην κυριολεξια τα λαϊκα στρωματα συλληβδην, αλλα τα συντηρουν ασφαλως οι μαγκες, οι κουτσαβακηδες και ο υποκοσμος της εποχης χωρις να λειπουν και οι προυχοντες της εποχης -ακομα και ο Μακρυγιαννης λεει κατι σχετικο στα Απομνημονευματα του - παιζουν μουσικοι ντοπιοι αλλα συνηθεστατα καλουνται Σμυρνιοι και Πολιτες
διασημοι καλλιτεχνες και επωνυμοι τραγουδιστες και τραγουδιστριες που θεωρουνται οι καλυτεροι του ειδους ενω ειναι γνωστο οτι οι “απαραιτητες” χορευτριες ηταν επι το πλειστον Αρμενισες !!
Εν πολλοις ειναι μυθος οτι ξαφνικα η Ελλαδα ξυπνησε το 1922-'23 και ανακαλυψε τα Σμυρνεικα και τα ζειμπεκικα, απλως μετα το '22 η Ελλαδα σχεδον διπλασιαζεται με τον ερχομο των προσφυγων και η πολιτιστικη μεταγγιση ειναι πλεον αναποφευκτη και αυτη ακριβως δημιουργησε αυτο που λεμε σημερα ρεμπετικο, τιτλος δανεικος ενδεχομενως απο ενα ειδος που μαλλον δεν εκπροσωπουσε απαραιτητα τα λαϊκα στρωματα γι αυτο ισως και πολλοι πραγματικοι (εμεις τους λεμε ετσι) ρεμπετες αποποιουνται τον ορο “ρεμπετης”. Ειναι επισης αξιοσημειωτο οτι το πολιτισμικο αισθητηριο (αν θα μπορουσαμε να το ονοματισουμε ετσι) του Ελληνα εξοβέλισε σταδιακα τα κανταδορικα, και δυτικοτροπα επιθεωρησιακα και αλλα τραγουδια πιστευω λογω της ταξικης τους προελευσης και της αισθητικης τους διαφορας απο τα τραγουδια της ψυχης τους που ηταν τα αλλα που εξεφραζαν οχι μονο την Ελληνικοτητα αλλα και τη συμπνοια των λαικων στρωματων απεναντι σε μια ευρωλιγουρικη χλιδιαρικη θεωρηση των πραγματων και της ζωης συν την πολιτικη χειραγωγηση που προσπαθουσαν να καθιερωσουν και γιατι οχι επιβαλλουν οι δυτικοσπουδαγμενοι και το παλατι.
(συνεχιζεται)

Συμφωνα με τα παραπανω :
α. Ειναι ΑΔΥΝΑΤΟ το σεναριο ο αμανες ή μανες να δημιουργηθηκε ή εστω να ονματιστηκε ετσι απο το Μανε του Γιοβανίκα ή Γιαγκου Βλαχου οπως ισχυριζεται ο Κ.Φερρης.
Αλλωστε ο Γιοβανικας σε φωτογραφια των αρχων του αιωνα που τον απεικονιζει φαινεται γυρω 50 χρονων ενω ξερουμε οτι τα πρωτα καφε-αμαν στην Αθηνα ανοιξαν στις οχθες του Ιλισου γυρω στο 1860 ισως και νωριτερα οποτε ο Γιοβανικας θα ηταν μικρο παιδι (;:wink:
β. Αν ο αμανες ή μανες προεκυψε απο τα γκαζελ τα Τουρκικα αυτο ειναι κατι που ενημερωμενοι ερευνητες ισως και καποιοι καλα διαβασμενοι απο εμας θα μπορουσαν να αποδειξουν και τεκμηριωσουν και να μας το πουν υπευθυνα κι εμας να το μαθουμε επιτελους !! Συν να μας ενημερωσουν τις ομοιοτητες και διαφορες τους οπως και τι ειναι τα “σαρκιά” που μας αρεσει να παραμυθιαζομαστε
λες και ειναι η πεμπτουσια της παγκοσμιας μουσικης ενω φανταζομαι ειναι καποια τραγουδια με αρχη μεση και τελος …
(βεβαια κραταω μια επιφυλαξη μπορει οντως να ειναι κλασεις ανωτερα και απο τα λαμεντς, τα λιντερ, τα γκοσπελς, τα γουωρκ-σονγκς, τα μοιρολογια, τις κοντυλιες κλπ)
γ. Ισως η Νικολουλη να μπορουσε να ανακαλυψει κατι για το Μανερωτα παντως σαν παραμυθι ειναι καλουλι …

Γιάννη αν ψάχνεις για την αντιμετώπιση του μανέ από την πολιτεία να βρεις στοιχεία του τύπου “με βάση το άρθρο …τάδε του …τάδε νόμου απαγορεύεται…”, θα βρεις ελάχιστα. Πολλοί από τους μεγαλύτερους διωγμούς στην Ιστορία δε βασίστηκαν σε καμιά νομοθεσία.
Κατά την επιβολή της Επιτροπής Λογοκρισίας από το Μεταξά, δε βγήκε κάποιος γενικός νόμος περί μουσικής. Δε φαντάζομαι να υπήρξε νομοθέτημα με μουσικούς όρους που να λέει π.χ. “Οταν παίζουμε κιουρντί από RE, δεν επιτρέπεται μετά το SOL να βάζουμε δίεση, αλλά πηγαίνουμε κατευθείαν στο LA”.
Στο ζήτημα του μανέ επίσης δε φαντάζομαι ότι υπήρξε κάτι ανάλογο. Δε βγήκε κανείς να πει π.χ. “Απαγορεύεται να τραγουδάς εκτός χρόνου, κατά βούληση”. Απλά η εξουσία δημιουργεί ένα απαγορευτικό κλίμα. Κάνει τις διώξεις της με βάση άλλες αφορμές που βρίσκει ή κατασκευάζει. Για το “πέρασμα” της απαγόρευσης στην πράξη, το ρόλο της “Εφημερίδας της Κυβερνήσεως” τον παίζουν οι συνεργάτες της εξουσίας, δηλαδή οι κεφαλαιοκράτες, οι οποίοι είναι αυτοί που ουσιαστικά ρυθμίζουν-καθιστούν την ίδια την εξουσία.
Στη μουσική το ρόλο αυτό τον ανέλαβαν οι εταιρίες. Πέφτει λοιπόν η γραμμή που λέει: “Τέρμα οι μανέδες”. Οπου την “παίρνει” την εταιρία, η απαγόρευση είναι καθολική. Οπου δεν την “παίρνει” την εταιρία -γιατί υπάρχουν πάντα κάποιοι που δεν μπορείς να τους αντιμετωπίσεις με μια διαταγή, πάει το θέμα λάου-λάου.
Δεν μπορεί να πάει εύκολα ο ιδιοκτήτης της δισκογραφικής και να πει στο μαέστρο Κώστα Σκαρβέλη “σου απαγορεύω”. Θα του πει “μείωσέ το” ή “ν’ αλλάξουμε κλίμα” ή “να εκσυγχρονιστούμε” ή …δεν ξέρω τι άλλο. Ο Σκαρβέλης θα σεβαστεί την άποψη της εταιρίας -στα πλαίσια της καλής τους συνεργασίας- και θα φροντίσει να “συμμορφωθεί προς τας υποδείξεις”, όχι όμως με τη “στρατιωτική” έννοια της διαταγής. Γι’ αυτό και όποτε γουστάρει (αραιά πάντα) θα παραβεί τις υποδείξεις. Το τραγούδι “Κανείς δε βρέθηκε γιατρός”, με τη φανταστική συνύπαρξη Χατζηχρήστου και Κάβουρα, είναι ένα τέτοιο παράδειγμα. Ένας συρτός, όπως αυτοί που παίζονταν στην Πόλη, στη Σμύρνη και στα νησιά του Αιγαίου, με ένα περίφημο μανεδάκι στη δεύτερη στροφή από τον Κάβουρα. Χρονιά ηχογράφησης: 1940! Τρία χρόνια μετά την επιβολή της λογοκρισίας.
Αν ψάξουμε θα βρούμε κι άλλα τέτοια σκόρπια παραδείγματα, που αποδεικνύουν ότι ρητή επίσημη απαγόρευση δεν υπήρξε. Ομως δημιουργήθηκε το απαραίτητο κλίμα και ασκήθηκαν οι ενδεδειγμένες πιέσεις, ώστε να μπει ο μανές στην άκρη.
Στην περίπτωση του μανέ τα πράγματα για τους διώκτες του ήταν εύκολα, γιατί ήταν η “ακραία” μορφή μιας άποψης που πολεμήθηκε στο σύνολό της: Ηταν “ανατολικότερος” των ανατολίτικων. Στη βάση λοιπόν του εξευρωπαϊσμού της χώρας, ήταν ο πρώτος που τον πήρε η μπάλα.

Προς ΑΝΠ και Αγάπιο,
Το έχει όλο το βιβλίο σε HTML εδώ: http://www.bartleby.com/196/
έπεσα πάνω του ψάχνοντας για… χωροταξία-πολεοδομία.

ΝΕΑ ΕΦΗΜΕΡΙΣ
27.5.1889

« Εν τω κήπω του Γερανίου, τω δρόσερώ και εν μέσω της πόλεως κέντρω, ο περίφημος Γιοβανίκας, το πρώτο βιολί της Ανατολής, με το απαραίτητο σαντούρι, ην αηδονολαλούσαν γνωστήν κ. Κατίναν και έναν άλλον τραγουδιστήν ονομαστόν εις τους αμανέδες και το σαμπαή, εγκαινιάζουσι απόψε τας θελκτικάς συναυλίας των της αισθηματικής και εκ των μυχίων μετά τόσης περιπαθείας απηχούσης ανατολικής μουσικής. Θα είναι εκεί ένα κομμάτι Ανατολής, μία γωνία Σμύρνης, όπου θα ξεχειλίζη το πάθος της κιορ Κατίνας και θα στενάζει αχ ! καμίνι το βιολί του Γιοβανίκα».

«ΝΕΑ ΕΦΗΜΕΡΙΣ» 6.7.1882

Εις τον κήπον των Μουσών, ο φιλόκαλος κ. Ζούνης εγκατέστησεν, αντί εννέα Μουσών, τέσσαρας μονάχα, τέσσαραις Αρμένισσαις. Εγκατέστησε ντερνέκι ! Και μεταξύ αυτών Σμυρναία Ελληνίς, Σουλτάνα καλουμένη, ως Σουλτάνα κάθηται, ρεμβώδης την μορφήν και χουζουρλούδισσα περιπαθής το άσμα.Αι δε άλλαι, περί αυτήν νωχελώς καθήμεναι, σχεδόν εξαπλωμέναι, και με πασουμάκια, αναπαριστώσιν ηδυπαθές χαρέμιον. Και ένα αρμενάκι παρέκει, ψάλλει με φωνήν γλυκείαν και κρούει το ντέφι του. Με δοξαριάν γλυκόφθογκον δυό βιολιντζήδες και με λαγούτον εύηχον και φωνήν εκ βάθους καρδίας, λαγουτιέρης ανατολίτης βαθύς, συνοδεύουσι το άσμα το περιπαθές των Αρμενίων αοιδών και της Σμυρναίας Σουλτάνας…

ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ «ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ» 25.8.1891

Εκ των εντυπώσεων των νυχτερινών κέντρων μία κραυγή εξέρχεται του στήθους αποθαρρυντική, ότι ο Πειραιεύς Ανατολίζει, ενώ καθ’ όλα τα’ άλλα, ως πόλις, ως λιμήν Αμερικανίζει. Απόδειξις τούτων το δημοκρατικότερον του Πειραιώς κέντρον, η Μουνιχία.
Εις την ανατολική της Μουνιχίας πτέρυγα, όπου μικρόν καφενείον, συγκεντρούται εν συμφυρμώ καταπνικτικώ ο χύδην όχλος ενωρίτατα και διέρχεται τας ώρας του απολαμβάνων της νυκτερινής δρόσου εν τη μακαριώτέρα νωχελεία. Ώ αυτά τα ανατολικά άσματα και οι χοροί !
Ως θεάματα χυδαία, ως ακούσματα χυδαιότερα. Μια εταιρία ανατολιτών εκ Σμύρνης, έχους στήσει εκεί την σκηνήν των καθ’ όλον το θέρος και με τα σαρκιά των, με τους αμανέδες των, με τα σαντούρια των κατορθώνουν να προσελκύουν πλήθος άπειρον εκ της εργατικής τάξηεως, καταλαμβανούσης ενωρίς συν γυναιξί και τέκνοις τον ευρύν αυτόν χώρον και παρακολουθούσης, με θέρμην και ενθουσιασμόν τα των τραγουδιστών διαρκή αναστενάγματα ‘Αμάν Μέμο ! Γιαγκίν Μέμο ! Κουτσούκ Μέμο ! Σεκέρ Μέμο !», ενώ ως επωδός προσαρμόζονται εκ μέρους των ακροατών τα: Αχ. Βαχ, Αμαν, Οϊμέ, και τα τούτοις όμοια σχετλιαστικά επιφωνήματα. Και άλλος με τον ναργιλλέν του, άλλος με το χασίς ή το σιγάρον του αναλύεται, αποκαρδιούται, απογοητεύεται με τους απαίσιους στόνους και τους ειδεχθείς των τούρκικων ασμάτων στεναγμούς.
Πόσον άγριαν επίθεση επί της ψυχής προσδίδει αυτή η μουσική. Δεν σε μεθύει, ούτε σε εξαίρει, ουδέ σε εμπνέει,αλλά σε υποβιβάζει, σε ναρκώνει, σε χαυνώνει,σε καθιστα δούλο των παθών, των ποταπών παθών, της ύλης, των αισθητικών απολαύσεων. ΄Ω, πότε θα έλθουν οι ευτυχείς εκείνοι χρόνοι, οι της εξημερώσεως δηλαδή των ελληνικών πληθυσμών, ίνα τελείως αποσκορακισθεί το βασίλειον του τουρκολατρισμού, των ελφαξιέ, του σαμπάϊ, του Σμυρναίϊκου και των σαρκιών.

Αυτά τα λίγα, όχι μόνο γιά να πληροφορηθείς πως ο Γιοβανίκας ήταν διάσημος ήδη από το 1870, αλλά και πως τα “Καφέ Αμάν” δεν ήσαν “ναοί της μουσικής” και “του αμανέ”.

ΕΧΕΙ ΣΥΝΕΧΕΙΑ

1 «Μου αρέσει»

Τώρα, αυτά που οι Ελλαδίτες θαύμαζαν ως Σμυρνέϊκα “Καφέ Αμάν”, και που οι Σμυρνιοί κατασκεύαζαν ως είδη προς εξαγωγήν, ο οριαντα΄λισμός δηλαδή από την ανάποδη:

ΑΓΓΕΛΑ ΠΑΠΑΖΟΓΛΟΥ “Τα χαϊρια μας εδώ”

Ντέλ-μπεντέ, τράβα κόρη τον μπερντέ….
Βάζανε πολλά λόγια τούρκικα μέσα, ο υπόκοσμος. Νόμιζε πως το τργούδι του έτσι θα γίνει πιο βαρύ.
Γινόταν το ένα με τους Τούρκους. Θέλανε τούρκικα γούστα. Γι’ αυτό κι’ όσες δουλεύανε σ’ αυτά τα καφενεία, τα παράμερα, ντυνούντουστε και σαν Τουρκάλες του χαρεμιού. Με φερετζέδες και τέτοια. Και κει μέσα πια…Ξεγελούσανε τον εαυτό τους τα κατακάθια οι μόρτες και νομίζανε πως ήτανε πασάδες, αγάδες καϊμάκηδες και διατάζανε. Και βγάζανε αυτές το φερετζέ να φχαριστηθούνε οι αφέντες τους. Όλοι σκύλοι μια γενιά. Λέγανε σχεδόν μόνο τούρκικα τραγούδια και χοροί εκεί μέσα. Τι θα λέγανε; Τζιβαέρι; ΄Οποιος ήθελε ν’ ακούσει τζιβαέρι ερχούντανε σε μας και τ’ άκουε όμορφα- όμορφα με δόξα και τιμή.
Αυτές που τα κάνανε αυτά τουρκόγουστα τα πράματα, τις τραβούσανε φωτογραφίες και μας τις φέρνανε και τις βλέπαμε στο πάλκο και τα κοροϊδεύαμε… Καμιά απ’αυτέ που δουλεύανε σ’ αυτά τα καφενεία δεν ήτανε καθ’ εαυτού Σμυρνιά. Κι’ ύστερα ήρθανε δω, όλος αυτός ο συρφετός κι’ η τουρκολαϊκούρα, τους κρεμάσανε και μια ταμπέλα απάνω τους, πως είναι Σμυρνιοί, και τους γυρίζανε στα παλκοσένικα σα σπάνιο πράμα, όπως οι τσιγγάνοι τσι μαϊμούδες κι’ ηματζεύανε λεπτα.