Πιστεύω να συμφωνούμε όλοι ότι ο ιδανικός μελετητής έχει στον ίδιο (μεγάλο) βαθμό καλλιεργημένα τη θεωρία και το βίωμα.
Νομίζω ότι για τη γενιά του Ανωγειανάκη αυτό ήταν απαγορευτικό: ή του αλωνιού θα ήταν κανείς (οπότε ήξερε την αλήθεια αλλά δεν μπορούσε να την περιγράψει), ή του σαλονιού.
Σήμερα υπάρχουν οι προϋποθέσεις να ξεπεραστεί αυτό το όριο. Άνθρωποι με λαϊκά βιώματα μπορούν να αποκτήσουν το θεωρητικό οπλισμό χωρίς να πρέπει να «απολαϊκοποιηθούν».
Αυτός ο θεωρητικός οπλισμός είναι, φυσικά, το προϊόν της εργασίας ανθρώπων σαν τον Ανωγειανάκη και η εξέλιξή του από τους επόμενους.
Ωστόσο, ακόμη και σ’ εκείνη τη γενιά, υπήρχε πιστεύω η αίσθηση ότι ο λαϊκός άνθρωπος κατέχει κάτι που μόνο μέσα από τους δικούς του, λαϊκούς κώδικες μπορεί ο λόγιος να το προσεγγίσει. Με άλλα λόγια, ο Ανωγειανάκης (ή ο Καράς, ο Περιστέρης κλπ.) μπορεί μεν του αλωνιού να μην ήταν, τουλάχιστον όμως το ήξεραν. Δεν ήταν «του σαλονιού» με την έννοια του θεωρητικού που δεν έχει βγει ποτέ από τη βιβλιοθήκη του. Απλώς ήταν φορείς μιας άλλης παιδείας.
Ο σοβαρός επιστήμων, όσο κι αν δεν έχει το αλάθητο, αποκλείεται να έχει παραβλέψει σημαντικές πτυχές της πραγματικότητας. Μόνο ο μη σοβαρός μπορεί να το κάνει αυτό.
Pepe δεν ξερω αν είναι εξαίρεση, αλλά και στα μέρη μου συνηθίζεται ακόμη και σήμερα.
Όσο για τη λαουτοκιθάρα που είναι και το θέμα, νομίζω ότι την περάσανε οι μουσικοί στον κόσμο την εποχή εκείνη. Αλλά για μένα η τραγικότητα της υπόθεσης είναι στο σήμερα που έχουν κυριαρχήσει τα αρμόνια, ντραμς, ηλεκτρικές κιθάρες, κλπ., τα συνήθισε κι αυτά πολύς κόσμος κι άντε τώρα να σταματήσει το κακό. Επ’ αυτού βλέπεται να υπάρχουν λύσεις για ανατροπή αυτής της κατάστασης;
Δεν είναι μόνο τα όργανα, είναι και η «πανηγυρτζήδικη» ηχοληψία -ψία -ψία. Η μόνη λύση που βλέπω είναι να εμφανίζονται μουσικοί με καλή αισθητική. Και εμφανίζονται μερικοί που και που. Η καλή αισθητική δεν είναι υποχρεωτικά η παλιά, ξέρω περιπτώσεις που έχουν προσθέσει κοντραμπάσο σε νησιώτικα και δεν ενοχλεί (ακόμη και οπτικά, ταιριάζει με το μικρό αδελφάκι του το βιολί πολύ περισσότερο από την ηλ. κιθάρα).
Πάντως η λαουτοκιθάρα δε νομίζω ότι εντάσσεται σ’ αυτή την προβληματική. Αφού μας βεβαιώνουν ότι ο ήχος της είναι πρακτικά σαν του λαούτου, και βάσει κουρδίσματος ξέρουμε ότι και το παίξιμο είναι σαν του λαούτου, η εμφάνισή της δεν αλλοίωσε τη μουσική.
Πήρε το μάτι μου [b][u]αυτό τον δίσκο[/u][/b], από τον Ασπροπόταμο (Τρικάλων ή Ευρυτανίας όμως;). Οι ηχογραφήσεις είναι τωρινές, και στην κομπανία συμμετέχει λαουτοκιθάρα. Δεν το έχω ακούσει.
Οι Μακεδονικοί ζουρνάδες από όσους έχω δει και από ότι φαίνεται [εδώ](http://xilouris.gr/catalog/index.php?cPath=248_1064) έχουν πολύ μεγαλύτερο μήκος, και τα νταούλια επίσης δείχνουν πολύ μεγάλα [εδώ](http://xilouris.gr/catalog/index.php?cPath=248_966)
Είναι από τον Ασπροπόταμο Τρικάλων, ούτε εγώ τον άκουσα, αλλά φαίνεται από τα τραγούδια. Το ακορντεόν που αναφέρεται στον συγκεκριμένο δίσκο, αλλά και σε άλλους γενικότερα, μπορούμε να πούμε ότι ταιριάζει στα παραδοσιακά σχήματα;
Τι τιμές είναι αυτές ρε παιδιά; Εκεί είναι ο γιγαντισμός, όχι στο μέγεθος. Τουλάχιστον για τις τσαμπούνες που ξέρω τι συνηθίζεται, οι τιμές είναι +50%. Όσο για τους ζουρνάδες, δεν ξέρω πόσο πάνε συνήγθως, αλλά 350 ευρώ χωρίς όνομα κατασκευαστή; (Σημειωτέον ότι οι επαγγελματίες έχουν πάντα ζευγάρια ζουρνάδες). Και τη μαντούρα, που συνήθως τη χαρίζουνε ή άντε να πάρουν κανά τάλιρο, εδώ 18;!!
— Νέο μήνυμα προστέθηκε στις 22:59 ::: Το προηγούμενο μήνυμα δημοσιεύθηκε στις 22:45 —
Pepe έχεις δίκιο δεν είχα προσέξει το γιγαντισμό των τιμών, 350 ευρώ ανώνυμοι ζουρνάδες, ούτε έκανα σύγκριση αυτών με άλλα καταστήματα, πρόσεξα τα μεγέθη, γιατί αυτά που ανέφερε ο Δημήτρης Ν. μου φάνηκαν πολύ μικρά. Σε αυτό το κατάστημα είδα ότι οι τιμές στους ζουρνάδες είναι πολύ χαμηλές, όσο για την ανωνυμία τους, φαντάζομαι θα είναι εξ’ ανατολής μάλλον Τουρκία.
Και για να ξαναμπούμε στο θέμα, λαουτοκιθάρες μόνο παραγγελία ή υπάρχουν και καταστήματα με έτοιμες;
Υπάρχουν μαστόροι που δουλεύουν μόνο με παραγγελίες, και άλλοι που έχουν και όργανα στοκ. Μεταξύ των δεύτερων, ο Στεφανάκης, στον Ζαρό, είχε μία ή δύο λαουτοκιθάρες στο μαγαζί/εργαστήρι του προ διετίας. Φαντάζομαι ότι στην ίδια λογική θα υπάρχουν και αλλού μια-δυο λαουτοκιθάρες προς πώληση. Ίσως να υπάρχουν και σε σκέτα μαγαζιά (που δεν είναι εργαστήρια). Αλλά για κάτι πιο μαζικό, δε νομίζω.
εχω στην κατοχη μου δυο λαουτοκιθαρες…η μια της δεκ.του '40 και η αλλη γυρω στο '90…πολυ ομορφα οργανα …ειδικα η δευτερη εχει απιστευτο ογκο ηχου…κυριολεκτικα…σκεπαζει κλαρινο!!!
Τον Ανωγειανάκη δεν τον έχω διαβάσει, αλλά από αυτά που ξέρω, η λαουτοκιθάρα από τότε που βγήκε μέχρι πριν κάποια χρόνια τουλάχιστον στη Θεσσαλία, Στερεά, σε κάποιες περιοχές της Ηπείρου και της Μακεδονίας, δεν ήταν σπάνιο όργανο στις κομπανίες και πιστεύω την ξέρουν αρκετοί. Ο ιδιοκτήτης - επιχειρηματίας του γνωστού δημοτικού κέντρου “ΕΛΑΤΟΣ” στην Ομόνοια, (ένα μαγαζί που από το 1918 που άνοιξε, έκλεισε πριν μια 5ετία περίπου), όταν ρωτήθηκε σε συνέντευξη του, πριν κάποια χρόνια, από τι όργανα αποτελούταν η ορχήστρα τη δεκαετία 1950-1960, απάντησε: " Συνήθως δυο κλαρίνα, ένα βιολί, ένα σαντούρι, ένα ντέφι, ένα - δύο λαούτα, και λαουτοκιθάρες που κρατούσαν όλοι οι τραγουδιστές", κι αυτό επιβεβαιώνεται και από κάποιες φωτογραφίες της εποχής.
Δεν νομίζω η δημοτική μουσική να άρχισε να απαξιώνεται, και μάλιστα την εποχή πού άρχισαν να βγαίνουν οι λαουτοκιθάρες. Πιστεύω ο κόσμος της επαρχίας δεν απαξίωσε ποτέ τα δημοτικά.
Δεν γνωρίζω λεπτομέρειες τι γινόταν στη Θράκη, στα νησιά, όμως στις άλλες στεριανές περιοχές τα βιολιά και τα κλαρίνα ήταν και τότε λαικά όργανα όπως και σήμερα. Και δεν γνωρίζω κανένα χωριό, στα μέρη που ανέφερα, πού το βιολί να έκανε την εμφάνισή του ως κάτι “αρχοντικό”, κλασάτο, ένα από τα παλιά όργανα ήταν κι αυτό. Συγκεκριμένα στην περιοχή των Αγράφων από όπου και κατάγομαι, παίζανε βιολί, ντέφι από ανέκαθεν. Πιο πριν στα γλέντια τραγουδούσαν απλά με το στόμα. Το κλαρίνο ήρθε στην περιοχή προπολεμικά, από κάποιον Σαγάνη, και προστέθηκε στην κομπανία ως καθαρά λαικό όργανο. Η αμοιβή τους, μέχρι την περίοδο της κατοχής συνήθως δεν ήταν χρηματική, αλλά σε είδος (τυρί, βούτυρο, τσαλαφούτι, μαλλιά προβάτων, καρύδια, μέλι) και ότι άλλο είχε ο καθένας.
Τελικά έτσι προκύπτει. Θα 'πρεπε να έχω πει εξ αρχής “εγώ δεν την ήξερα”. Δεν το 'ξερα όμως!
Αυτό έλεγε και ο Δημήτρης Ν. πιο πάνω.
Ρε παιδιά, δεν ξέρω. Όσο κι αν ο εμπειρίες του καθενός είναι από διαφορετικά μέρη με διαφορετικές συνήθειες, μου φαίνεται λίγο περίεργο να έχετε δει τόσο θεμελιωδώς αλλιώτικα πράγματα από αυτά που έχω δει εγώ. Σε ποια περιοχή ξέρετε να υπάρχουν πολλοί σε όλες τις ηλικίες που να ξέρουν μερικές δεκάδες ολόκληρα τραγούδια του τόπου τους (ιστορικά, κλέφτικα, παραλογές και όλα τα υπόλοιπα είδη), που να λένε στον τρύγο τραγούδια του τρύγου και στον επιτάφιο το Μοιρολόι της Παναγιάς, που οι βοσκοί να παίζουν φλογέρα, το καμάκι να γίνεται με πατινάδες κλπ.; Αν εννοείτε ότι στις διασκεδάσεις το ρεπερτόριο παρέμεινε δημοτικό, εκεί δεν έχω αντίρρηση. Αλλά το δημοτικό τραγούδι δεν περιορίζεται στις διασκεδάσεις.
Ας παρακάμψουμε, Άταστε, τη μόνιμη διαφωνία μας περί λαϊκότητας ή μη του βιολιού, αφού αυτά τα έχουμε ήδη πει σε άλλη συζήτηση. Θέλω να μείνω όμως λίγο
σ’ αυτό που λες για τραγούδι μόνο με το στόμα.
Πιστεύω ότι αυτό είναι πολύ πιθανό να συνέβαινε παντού, κάποτε παλιά. Πρέπει να υπάρχουν μερικά μέρη όπου γίνεται ακόμη, σε άλλα μπορεί να έχει σταματήσει αλλά έχω δει βιντεάκια προ ολίγων δεκαετιών που γινόταν, ή έχω ακούσει / διαβάσει μαρτυρίες ηλικιωμένων, και σε άλλα πάλι μπορώ να το φανταστώ. Ταιριάζει σε ορισμένους χορούς που λίγο πολύ έχουν σε κάθε νησί και κάθε στεριά το ίδιο στυλ: κυκλικοί, αργοί ή μέτριοι, πάντως όχι γρήγοροι, τα βασικά βήματα είναι απλά και λίγα, στο τραγούδι τα λόγια είναι βαρύνουσας σημασίας, είτε δεδομένα (αφηγηματικό τραγούδι) είτε αυτοσχέδια (δίστιχα), πάντως όχι “ώπα ώπα ώπαλα μου 'σπασες τα κόκαλα”, λέγονται από τους ίδιους τους χορευτές σε αντιφωνία (ένας - όλοι ή μισοί-μισοί ή άντρες-γυναίκες), και όλη αυτή η τραγουδιστική/χορευτική δραστηριότητα έχει συνολικά τελετουργικό χαρακτήρα. Βλ. παράδειγμα εδώ.
Υπάρχουν όμως κι άλλοι χοροί. Όταν από την ομαδική τελετουργία περνάμε στην ατομική έκφραση μέσω του χορού, αυτό δεν μπορώ να φανταστώ πώς γίνεται χωρίς οργανική συνοδεία. Τις φιγούρες που κάνει σήμερα ο πρώτος στο τσάμικο όταν το κλαρίνο παίζει βέρσο, πώς να τις κάνει με τραγούδι; Ακόμη κι αν βρει κάπου μέσα του το ρυθμό για να τις κάνει, θα ανατρέψει την ισορροπία των πραγμάτων.
Επίσης, υπάρχουν χοροί που μπορεί να μην είναι πεδίο ιδιαίτερης ατομικής έκφρασης, αλλά είναι για το κέφι. Πιο γρήγοροι, πιο εύθυμοι, με πιο απαιτητική ακόμη και τη βασική (χωρίς αυτοσχεδιασμούς) κίνηση των χορευτών. Εκεί το τραγούδι δεν είναι βαρύνουσας σημασίας. Και το “ώπα ώπα ώπαλα” έχει τη χρησιμότητά του, δεν μπορούμε όλη την ώρα να λέμε βαρύγδουπα πράγματα. Σ’ αυτούς τους χορούς τα όργανα έχουν τον πρώτο ρόλο και το τραγούδι είναι υποστηρικτικό.
Χωρίς όργανα πώς γίνονταν αυτοί οι χοροί;
Δεν βλέπω κανένα κακό σε αυτό, υπάρχουν και βιολιά και κλαρίνα, ζουρνάδες, φλογέρες κλπ., πού είναι πολύ καλά είτε προέρχονται από μικρά μονοπρόσωπα - οργανωμένα εργαστήρια ή από βιομηχανίες.
Διαφωνώ εδώ με τον Ανωγειαννάκη ή οποιονδήποτε άλλον που έχει την συγκεκριμένη άποψη για την παράδοση του κλαρίνου και του βιολιού. Όπως αναφέρει ο μουσικολόγος Γιώργος Παπαδάκης και συμφωνώ απόλυτα με αυτό: "Το κλαρίνο είναι ο τελευταίος μεγάλος σταθμός στην εκτέλεση της οργανικής μουσικής στα ελληνικά αερόφωνα όργανα, χάρις στις μεγαλύτερες εκφραστικές δυνατότητές του συγκριτικά με τον ζουρνά που αντικατέστησε, πήρε γρήγορα την πρώτη θέση ανάμεσα στα μελωδικά όργανα και έγινε εθνικό όργανο. Με το κλαρίνο η δημοτική μελωδία ζει μια νέα, την τελευταία λαμπερή περίοδο στον τομέα της οργανικής μουσικής διότι ότι κυρίως χαρακτηρίζει το δημοτικό τραγούδι τα τελευταία 150 χρόνια δεν είναι η δημιουργία νέων μελωδιών αλλά η επεξεργασία των παλιών, και σε αυτόν τον τομέα ο ρόλος του οργάνου είναι αποφασιστικός". Όσον αφορά το βιολί αναφέρει: “Το βιολί στη δημοτική μουσική είναι σε θέση να αποδίδει πολύ πιστά τις διαστηματικές σχέσεις των ελληνικών μουσικών τρόπων. Δεν είναι χωρίς σημασία, το γεγονός αυτό, στη διάδοση του οργάνου σε όλες σχεδόν τις γωνιές της Ελλάδας. Στα δυτικά στεριανά οργανικά σχήματα είναι καθιερωμένος και αναμφισβήτητος πρωταγωνιστής το κλαρίνο, ωστόσο, αυτό υπαγορεύτηκε από πρακτικές περισσότερο ανάγκες, όπως ο δυνατός ήχος του και όχι από αιτίες που έχουν σχέση με την εκφραστική του δύναμη. Από την άποψη αυτή το βιολί είναι ο αδικημένος αλλά ισάξιος σύντροφος του κλαρίνου”.
Έχω πει και σε άλλο θέμα την αποψή μου και το ξαναλέω κι εδώ, το κλαρίνο και το βιολί είναι όργανα με μεγάλες τεχνικές και εκφραστικές δυνατότητες και δικαίως κατέχουν εδώ και χρόνια - αιώνες την κορυφαία θέση στη δημοτική μουσική.
Ναι εντάξει, τα πράγματα δεν είναι όπως παλιά, αλλά επειδή άλλαξαν οι συνθήκες και ο τρόπος ζωής, αυτό δεν σημαίνει ότι ο κόσμος της επαρχίας απαξιώνει το δημοτικό τραγούδι.
Φαντάζομαι ότι, την τότε εποχή μέχρι που πρωτοεμφανιστήκανε τα όργανα στο τραγούδι, ο χορός δεν ήταν εξελιγμένος, διαμορφωμένος όπως σήμερα, αλλά και πολύ πιθανόν οι πρώτοι οργανοπαίχτες να μην είχαν την ικανότητα για βέρσο αλλά να το εξέλιξαν σιγά - σιγά. Το βέρσο στο τσάμικο παρασύρει τον πρωτοχορευτή, χωρίς όμως να σημαίνει ότι χωρίς αυτό οι φιγούρες δεν μπορούν να γίνουν. Δες εδώ τσάμικο χορό, με φιγούρες πριν το βέρσο. Ο Γιώργος Παπαδάκης αναφέρει για το βέρσο: “Στους τσάμικους χορούς συναντάμε το λεγόμενο βέρσο, ένα μέρος του χορού όπου ο εκτελεστής εγκαταλείποντας τη μελωδία του τραγουδιού αυτοσχεδιάζει παίρνοντας ιδέες από το ίδιο το τραγούδι πάντοτε στο ρυθμό του τσάμικου. Είναι μια παλιά πρακτική αφιερωμένη από την παράδοση στον σολίστα. Βέρσο θα πει γύρισμα, λατινική λέξη που θα πει συνεχώς στρέφω, περιστρέφω. Πράγματι πρόκειται για μια ελεύθερη παράθεση μελισμάτων ανάλογα με την ικανότητα του σολίστα. Από τα βέρσα προκύπτουν κάποτε πολύ πετυχημένα μελωδικά σχήματα τα οποία προστίθενται για πάντα στο σκοπό του τραγουδιού. Σε αυτό οφείλουν πολλές παραδοσιακές μελωδίες τη θαυμαστή εντέλειά τους”.
Άταστε, σχετικά μ’ αυτό σου το απόσπασμα ξεκίνησα μια μακροσκελέστατη απάντηση, αλλά τη βρήκα τόσο κουραστική που την έσβησα. Εν συντομία και χωρίς να παραθέσω ό,τι θεωρώ ότι τεκμηριώνει την άποψή μου, τα κύρια σημεία ήταν:
α) Ότι ο χορός στον τόπο όχι με βέρσο αλλά με τραγούδι και μάλιστα ομαδικό είναι κάτι που λογικά δεν μπορεί να γινόταν παλιά. Υπάρχει η στιγμή της ομαδικής έκφρασης (ομαδικό τραγούδι, χορός με τα βασικά βήματα απ’ όλους) και η στιγμή της ατομικής (χορευτικός / μουσικός / τραγουδιστικός αυτοσχεδιασμός), αλλά όχι στιγμή για τα δύο ταυτόχρονα. Και ότι όσο κι αν η μουσική και ο χορός έχουν εξελιχθεί, η ατομική έκφραση και ο αυτοσχεδιασμός δείχνουν να εξυπηρετούν μια ανάγκη που υπήρχε ανέκαθεν.
β) Ότι τη λειτουργία που επιτελεί το βέρσο την επιτελούν κι άλλου είδους σόλα σε όργανα που δεν έχουν τις δυνατότητες ενός κλαρίνου ή ενός βιολιού. Δεν κάνουν ένα μέτριο βέρσο ή ένα μέτριο ταξίμι, κάνουν κάτι που μουσικά είναι τελείως διαφορετικό -ώστε να ταιριάζει με τις δικές τους δυνατότητες- αλλά λειτουργικά εξυπηρετεί τον ίδιο σκοπό, αντίθετα από το τραγούδι που εξυπηρετεί άλλο σκοπό.
γ) Ότι άρα τα όργανα, πέρα από το να συνοδεύουν το τραγούδι, κάνουν και δουλειές που το τραγούδι δεν τις κάνει, και συνεπώς δεν μπορεί να έλειπαν.
Άλλωστε, και μόνο που βλέπουμε βιολί με ντέφι σε παλιές φωτογραφίες, είναι λογικό να σκεφτούμε: “Ωραία, το βιολί ήρθε κάποια στιγμή. Το ντέφι σίγουρα προϋπήρχε. Κάτι δε θα συνόδευε;” (Δε μιλάμε για Αφρική, όπου μπορεί να υπάρξει μουσική μόνο με κρουστά, μιλάμε για Ελλάδα όπου ο ρυθμός δεν υπάρχει χωρίς κάτι άλλο).
Το να λένε οι παλιές μαρτυρίες “χορεύαμε μόνο τραγουδώντας, χωρίς όργανα” σημαίνει απλώς ότι γινόταν και αυτό. Όχι όμως ότι δεν είχαν ακούσει στη ζωή τους όργανα, ή ότι δεν είχαν αναπτύξει συγκεκριμένη παράδοση οργανικής μουσικής που να συνδέεται με το χορό με τον δικό της -άλλο από του σκέτου τραγουδιού- τρόπο.
Αν και είμαστε εκτός θέματος , ας προσθέσω ότι σε κάποιες περιοχές της Κρήτης , όταν δεν υπήρχε κάποιος μουσικός στην παρέα, τότε αναλαμβάνει ένας να παίξει τον σκοπό με το στόμα του, μοιμούμενος την λύρα (μπουκόλυρα όπως χαρακτηριστικά λένε) ή το βιολί ή το χαμπιόλι, κτλ. Αυτό υπάρχει ακόμα σε χωριά του νομού Λασιθίου ίσως και αλλού. Το ρεπερτόριο που παίζει συνήθως είναι οι επαναλαμβανόμενες μελωδίες , που επικρατούν ανα περιοχή, και όπου απαντούν οι συμμετέχοντες προσθέτοντας στίχους, συνήθως ανευ χορευτικών δρόμενων.
Σύγχρονο βιντεάκι από τα Γρεβενά. Χωρίς να παίρνω όρκο, νομίζω ότι ο κιθαρίστας παίζει λαουτοκιθάρα. Στην εμφάνιση δε διακρίνεται κάτι ιδιαίτερο (ούτε καλαμάκια ούτε ξεχωρίζω πόσα κλειδιά έχει), αλλά το πάτημα του αριστερού μάλλον σε λαούτο παραπέμπει παρά σε κιθάρα.
Δεν έχω ακούσει πριν το βιολί, για κάποιο άλλο μελωδικό όργανο στη συγκεκριμένη περιοχή που ανέφερα, εκτός τις ποιμενικές φλογέρες, το ντέφι και γενικότερα κάποια κρουστά προϋπήρξαν κάποιων οργάνων, μήπως όμως δεν τα χρησιμοποιούσαν και ήταν άγνωστα σε κάποια μέρη πριν εμφανιστεί κάποιο μελωδικό όργανο;
Εγώ πιθανολογώ ότι όργανα μπορεί κάποιοι στη ζωή τους να είχαν ακούσει αλλά όχι στον τόπο τους. Όπως και ότι μπορεί τότε να μην είχαν κάποιες περιοχές αναπτύξει παράδοση οργανικής μουσικής και ο χορός να γινόταν μόνο με τραγούδι, είναι τόσο περίεργο;
Παραθέτω ένα απόσπασμα από το άρθρο, “Χρονικό Αργιθέας”, είναι από το περιοδικό “Χορεύω”, τεύχος 12:
“Στην Αργιθέα οι χοροί διαθέτουν δύναμη και σταθερότητα…διατήρησαν τα τοπικά γνωρίσματα, αφού με αυτούς εκδήλωναν οι Αργιθεάτες τον πόθο της ανεξαρτησίας στα χρόνια της σκλαβιάς. Ιδιαίτερος χορός της περιοχής είναι ο κλειστός ή αγκαλιαστός ή μαζωχτός. Χορεύεται κυκλικά από ομάδα ανδρών και ομάδα γυναικών. Ο εξωτερικός κύκλος ήταν αντρικός και ο εσωτερικός ήταν γυναικείος. Παλιότερα ήταν τραγουδιστικός χορός χωρίς όργανα. Άρχιζαν οι άντρες το τραγούδι και το επαναλάμβαναν οι γυναίκες. Τραγουδούσαν πρώτα οι μισοί και το επαναλάμβαναν οι υπόλοιποι. Στα νεώτερα χρόνια, παράλληλα με το τραγούδι που παραμένει κυρίαρχο μπήκαν και τα μουσικά όργανα, που είναι το βιολί, το λαούτο και το ντέφι. Το κλαρίνο εμφανίστηκε στις αρχές του 20ου αιώνα”.
Δε λέω πως είναι απίθανο, αλλά περίεργο ναι. Από την άποψη ότι γενικώς πάντα υπήρχαν όργανα στην Ελλάδα, αρκετά όργανα που υπάρχουν και σήμερα είναι αρχαιότατων καταβολών, και άρα θα με παραξένευε να υπάρχει κάποια περιοχή που ειδικά αυτή δεν είχε. Ακόμα και οι νομάδες Σαρακατσάνοι που δεν ήταν για να κουβαλάνε έξτρα αποσκευές, είχαν φλογέρες.
Το να χόρευαν τον Κλειστό χωρίς όργανα, όπως λέει το “Χρονικό”, δεν το βρίσκω καθόλου περίεργο. Το έχω δει και σε κάτι βιντεάκια και μου φαίνεται πως κάνει μπαμ ότι έτσι ήταν παλιότερα. Από άλλους χορούς όμως;
Να σε ρωτήσω Άταστε, σήμερα υπάρχουν χοροί που να θεωρούνται παλαιόθεν ντόπιοι αργιθεάτικοι και που να μην έχουν τραγούδι; Αν όχι, τότε το βρίσκω όντως πιθανότερο αυτό που λες. Αν υπάρχουν, τότε δύο τινά: είτε είναι νεότεροι, είτε παίζονταν με κάποιο όργανο. Γιατί αποκλείεις την ποιμενική φλογέρα;
