Eρωτόκριτος

Παραδοσιακή Μουσική
1

Γεια και χαρα σας.Χαιρομαι που ειμαι και παλι πισω στο φορουμ μετα απο μια μικρη απουσια λογω καλοκαιριου.
Θα ηθελα πολυ τη βοηθεια σας για το γνωστο ριζιτικο,τον Ερωτοκριτο.Το εχω σε μια ηχογραφηση του μεγιστου Νικου Ξυλουρη.Λογω ομως των ιδιωματισμων της κρητικης,εχω προβλημα.Αν γινεται και υπαρχει διαθεσιμος χρονος θα ηθελα να με βοηθησετε.Γνωριζω πως οι στιχοι ειναι παρα πολλοι.Με ενδιαφερει το αποσπασμα απο τον Ξυλουρη.
Αρχιζει ετσι…

Ακουσες Αρετουσα μου τα θλιβερα μαντατα
ο κυρης σου με’ξωρισε στης ξενιτιας τη στρατα
τεσσερις μερες μοναχα …

Οι κρητικοι του φορουμ ας βαλουν ενα χερακι!!!

2

Γειά σου γιατρέ μας καλώς όρισες πίσω και καλό χειμώνα

Λοιπόν που λές εγώ δεν είμαι από Κρήτη, αλλά τυχαίνει να με τρελαίνει αυτό το τραγούδι και φυσικά ακόμα περισσότερο όταν το τραγουδάει το αηδόνι της Κρήτης ο Ξυλούρης γι αυτό ταπεινά παραθέτω πως το καταλαβαίνω εγώ, αλλά πολύ θα ήθελα να ακούσω τι θα μας έλεγε ένας Κρητικός οπως σωστά λές, ίσως ο Γιώργος Β. μας απαντήσει.
Υποθέτω πως υπάρχει μόνο μία έκδοση ΄την οποία τραγουδά ο Ξυλούρης και οτι οι στίχοι που έχω είναι ίδιοι με τους δικούς σου.

Παρακάτω οι στίχοι όπως είναι στην έκδοση με την Τσανακλίδου.

"Ηκουσες Αρετούσα μου τα θλιβερά μαντάτα,
ο κύρης σου μ’ εξόρισε στης ξενιτιάς της στράτα;
Τέσσερις μέρες μοναχά μου’δωκε ν’ ανιμένω
Κι απόκει να ξενιτευτώ, πολλά μακρά να πηαίνω

και πώς να σ’ αποχωριστώ και πώς θα σου μακρύνω
και πώς θα ζήσω δίχως σου τον ξορισμόν εκείνο;

Κατέχω το κι ο κύρης σου γρήγορα σε παντρεύγει
Ρηγόπουλο, αφεντόπουλο, σαν είσ’ εσύ, γυρεύει

Και δέ μπορείς ν’ αντισταθής στα θέλουν οι γονιοί σου,
Νικούν τηνε τη γνώμη σου κι αλλάζει η όρεξή σου.

Μια χάρη, αφέντρα μου, ζητώ κι εκείνη θέλω μόνο
Και μετά κείνη ολόχαρος τη ζήση μου τελειώνω:

την ώρα π’ αρραβωνιαστής, να βαριαναστενάξης
κι όντε σα νύφη στολιστής, σαν παντρεμένη αλλάξης,

ν’ αναδακρυώσης και να πης, «Ρωτόκριτε καημένε,
τα σου 'ταξα ελησμόνησα, τα 'θελες μπλιο δεν έναι».

Και κάθε μήνα μια φορά μέσα στην κάμερά σου
λόγιαζε τα 'παθα για σε, να με πονή η καρδιά σου?

και πιάσε και τη ζωγραφιά που ΄ναι στ’ αρμάρι μέσα,
και τα τραγούδια, που λεγα οπου πολύ σ’ αρέσαν,

και διάβαζέ τα, θώρειε τα κι αναθυμού κι εμένα,
πως μ’ εξορίσανε για σε πολλά μακριά στα ξένα

Κι όντε σου πουν κι απόθανα, λυπήσου με και κλάψε
και τα τραγούδια που 'βγαλα, μες στη φωτιά τα κάψε,

Οπου κι αν πάγω, κι αν βρεθώ και τον καιρό που ζήσω,
τάσσω σου άλλη να μη δω, μηδέ ν’ ανατρανίσω

Κι ας τάξω ο κακορίζικος πως δε σ’ είδα ποτέ μου,
ένα κερί αφτούμενον εκράτουν κι έσβησέ μου.

καλλιά ‘χω εσέ με θάνατο παρ’ άλλη με ζωή μου,
για σένα εγεννήθηκε στον κόσμο το κορμί μου."

Ελεύθερη ερμηνεία και με κατάκωπη προσπάθεια να κρατήσω κάποιο μέτρο!!

“Ακουσες Αρετούσα μου τα νέα τα λυπητερά?
Ο κύρης (πατέρας) σου με εξόρισε
στην ξενητειά με στέλνει.
Τέσσερις μέρες μου έδωσε μόνο να περιμένω
μα ύστερα να ξενιτευτώ, πολύ μακρυά να πάω.
Και πως να σε αποχωριστώ, πως μακρυά να φύγω,
πως δίχως σένανε να ζώ σε αυτή την εξορία?
Μάθε λοιπόν κυρά μου,
πως έφτασε το τέλος μου
στα ξένα θα με θάψουν εκεί είν’ τα κόκκαλά μου.
Ξέρω θέλει ο κύρης σου γρήγορα να σε παντρεύει
με ένα βασιλόπουλο σαν σένα αφεντόπουλο.
Κι ούτε μπορείς ν’αντισταθείς
σ’ότι οι γονείς σου θέλουν,
νικούν, την γνώμη σου αλλάζουν.
Μια χάρη αφέντρα μου ζητώ, μόνο αυτό
κι ύστερα όλος χαρά ας τελειώνω την ζωή μου.
Την ώρα π’αραβωνιάζεσαι βαριά να αναστενάξεις
και νύφη όταν στολίζεσαι κι όταν μετά σαν παντρεμένη αλλάξεις,
τα δάκρυα σου σαν ανέβουνε,
να πείς “καϋμένε Ερωτόκριτε
αυτά που σου’ταξα τα ξέχασα
όσα ήθελες άλλο πια δεν υπάρχουν”
Και κάθε μήνα μιά φορά μέσα στην καμαρά σου
να θυμάσαι αυτά που έπαθα για σέ
και να πονά η καρδιά σου.
και πιάσε και τη ζωγραφιά που είναι στο συρτάρι
και τα τραγούδια που 'λεγα εκείνα που σ’αρέσαν
και διάβαζέ τα, κοίτα τα και μένα να θυμάσαι
που μ’εξορίσανε για σέ πολύ μακρυά στα ξένα.
Κι όταν σου πούν πως πέθανα
λυπήσουμε και κλάψε
και τα τραγούδια που 'βγαλα μέσ’στη φωτιά να κάψεις.
Μα όπου κι αν πάω, όπου βρεθώ
κι όσο καιρό θα ζήσω, σου τάζω (υπόσχομαι, ορκίζομαι) άλλη να μη 'δώ, μήτε τα πάνω μου να πάρω.
Θα ορκιστώ ο κακότυχος πως δε σ’είδα ποτέ μου
σαν ένα κερί ήσουν που κράταγα και έσβησέ μου
γιατί είναι προτιμότερο για σένα να πεθάνω
παρά άλλη νά’χω και να ζώ,
γιατί για σένα εγενήθηκε στον κόσμο το κορμί μου”.

(Το μήνυμα τροποποιήθηκε από τον/ην Μαργιάννα 17 Σεπτέμβριος, 2005)

(Το μήνυμα τροποποιήθηκε από τον/ην Μαργιάννα 17 Σεπτέμβριος, 2005)

3

γεια σας παιδιά,ταπεινά η γνώμη μου είναι να βρείτε τους στίχους του ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟΥ όπως ακριβώς έχουνε γραφτεί(όποιο κι άν είναι το απόσπασμα που θέλετε)Κρητικιά δεν είμαι,έζησα όμως πολλά χρόνια στο νησί,και επειδή πραγματικά την αγαπάω και τους ανθρώπους της το ίδιο,μην μπαίνεται σε διαδικασία να απλοποιήσετε αυτό το μοναδικό έργο που σε καθηλώνει όταν το ακους απο ΞΥΛΟΥΡΗ.αξίζει να το μάθεις όπως ακριβώς έχει γραφτεί,τις λέξεις που δεν γνωρίζετε θα βρεθεί τρόπος να τις καταλάβετε.το συγκεκριμένο απόσπασμα κάπου υπάρχει σε μένα γραμμένο,προφορίκά το γνωρίζω αλλά δε θάθελα να κάνω κανένα λάθος κι έτσι δεν τολμώ να το γράψω…θα το ψάξω,άν και ελπίζω κάποιος άλλος να το εμφανίσει γρηγορότερα.καλημέρα σε όλους

4

Για να βάλουμε τα πράγματα σε μια σειρά:
Ο ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟΣ είναι ένα αριστούργημα της ελληνικής γραμματείας.
Πρόκειται για έμμετρο ερωτικό μυθιστόρημα και γράφτηκε στις αρχές του ΙΖ’ αιώνα από τον Βιτσέτζο Κορνάρο, μέλος εξελληνισμένης βενετσιάνικης οικογένειας. Το έργο τυπώθηκε για πρώτη φορά στη Βενετία το 1713.
Ολόκληρο το έργο κυκλοφορεί σε πολλές εκδόσεις. Προτείνω αυτήν των εκδόσεων της ΕΣΤΙΑΣ (επιμέλεια Στ. Αλεξίου).
Μουσικά έχει αποδοθεί από το παραδοσιακό κρητικό μέλος από παλιά.
Στην δισκογραφία υπάρχουν διαφορες εκδοχές. Ξεχωρίζει αυτή με ενορχήστρωση του Χριστόδουλου Χάλαρη με τον Ν. Ξυλούρη, την Τ. Τσανακλίδου (εταιρία COLUMBIA, 1976)

5

Συμπληρωματικά, να αναφέρω πως υπάρχει και ένα premium cd, του περιοδικού ΜΕΤΡΟ (Φεβρουαριος 2003) στο οποίο ο Νίκος Ξυλούρης τραγουδα αποσπάσματα του ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟΥ από ανέκδοτη, ως τότε, ηχογράφηση

6

Σωστος ο Δημητρης και συμπληρωνω, σπο το greekbooks.gr :

ΚΟΡΝΑΡΟΣ ΒΙΤΣΕΝΤΖΟΣ. Ο πατέρας του Ερωτόκριτου. Ο σημαντικότερος εκπρόσωπος της Κρητικής λογοτεχνίας και από τις μεγαλύτερες μορφές της ελληνικής. Απόλυτα εξακριβωμένες πληροφορίες γιά το που και πότε γεννήθηκε ο Κορνάρος δεν υπάρχουν. Πολλοί ερευνητές έχουν ασχοληθεί με την εξακρίβωση της ταυτότητας του δημιουργού του Ερωτόκριτου χωρίς, ωστόσο, να μπορούν να μιλήσουν με σιγουριά. Πιθανότερη εκδοχή θεωρείται αυτή που υποστηρίζει ότι ο Βιτσέντζος Κορνάρος καταγόταν από την Τραπεζούντα της Σητείας. Γεννήθηκε εκεί το 1553 και πέθανε στον Χάνδακα περίπου το 1614. Εν τω μεταξύ, το έντονο ηθογραφικό στοιχείο και η γνώση της κρητικής παράδοσης που περιέχονται στον Ερωτόκριτο φανερώνει πως ο Κορνάρος όχι μόνο έζησε στο περιβάλλον της κρητικής κοινωνίας αλλά γεννήθηκε και ανατράφηκε μέσα σ’αυτή. Ως φεουδάρχης-γαιοκτήμονας, προερχόμενος από ευκατάστατη οικογένεια Βενετοκρητικών έζησε μιά άνετη ζωή μέχρι το θάνατο του. Όσον αφορά το έξοχο ποίημα του τον Ερωτόκριτο πρόκειται γιά ένα πραγματικό αριστούργημα. Ένα ερωτικό δράμα που περιγράφει την ερωτική ιστορία δύο νέων της Κρήτης του Ερωτόκριτου και της Αρετούσας. Χωρίζεται σε πέντε μέρη και αποτελείται από περίπου 10000 δεκαπεντασύλλαβους στίχους. Διασκευάστηκε γιά το θέατρο και έγινε τραγούδι. Αγαπήθηκε από όλους τους έλληνες και οι πρωταγωνιστές έγιναν σύμβολα του λαϊκού μύθου. Στον Βιτσέντζο Κορνάρο αποδίδεται επίσης, και ένα άλλο έργο της κρητικής λογοτεχνίας , Η Θυσία του Αβραάμ, χωρίς ωστόσο η άποψη αυτή να είναι απόλυτα εξακριβωμένη.

Να σημειωσω οτι η μουσικη του Ερωτοκριτου ειναι
αγνωστου -εως τωρα- συνθετη. Η γνωστη εκτελεση που ολοι ξερουμε
απο τον Ξυλουρη και αλλους γνωστους τραγουδιστες ειναι αμμετρη !!
Συμφωνα με τον Κωστα Παπαδακη-Ναυτη μεγαλο και εκλιποντα καλλιτεχνη της Δυτικης Κρητης η αυθεντικη μουσικη του Ερωτοκριτου ειχε μετρο και το επαιζε ο ΝΑΥΤΗΣ οπως το ειχε ακουσει προπολεμικα στο Ηρακλειο απο βιολατορα της περιοχης (σημ. στο Ηρακλειο τοτε και ειδικα στην Πεδιαδα και στη Βιαννο δεν υπηρχε λυρα, επι το πλειστον βιολι)
Ετσι ακριβως το επαιζε κι αυτος δηλαδη σαν σιγανο πεντοζαλι (κοντυλιές) με μετρο βεβαια 4/4 και ετσι το ηχογραφησαμε και μαζι το 1994 και παιξαμε σε πλειστες εκδηλωσεις.
Το αξιοσημειωτο ειναι οτι η μουσικη ειναι η ιδια
αλλαζει μονο ο χρονος οποτε η εξηγηση που δινω εγω ειναι οτι εγινε καποια διασκευη απο καποιον και το ακουσε ετσι ο ΞΥΛΟΥΡΗΣ το περασε στη δισκογραφια με τη φωνη του -που ηταν βεβαια ξεχωριστη- και ετσι εμεινε απο τοτε.
Αργοτερα ηρθαν στο μυαλο μου θυμησες απο τα παιδικα μου χρονια οποτε στον (μοναδικο) τοπικο
κρατικο ραδιοσταθμο καθε πρωι ακουγαμε τον Ερωτοκριτο -τραγουδιστα- με ενα στιχο απο ανδρα και ενα απο γυναικα αλλα δε θυμαμαι αν συνοδευοταν απο οργανα. Μπορει και απο κει να εγινε η μετατροπη του σε αμμετρο μια και δεν υπηρχε ρυθμος -αν ηταν α καπελα …

(Το μήνυμα τροποποιήθηκε από τον/ην yiorgosv 18 Σεπτέμβριος, 2005)

7

Επισης να πω οτι υπαρχουν ισως ακομα και σημερα
μετρημενοι στα δαχτυλα, ισως, Κρητικοι που ξερουν ολο τον Ερωτοκριτο απ’εξω !!!
Ο πατερας μου ξερει καποιον που δε ζει πια, απο το Καστελλι Κισαμου και τον ηξερε ολοκληρο .
Ο γιος του εγινε καλος βιολατορας και ζει, σημερα ειναι περιπου 75 χρονων.
Επισης στο Ηρακλειο πρεπει να ειναι καποιος τωρα
που τον λεει ολον απέξω και πρεπει να τον ξερει ο γνωστος παρουσιαστης,
μαντιναδολογος κλπ Γιωργος Βιτωρος.
Ο Βιτωρος αλλωστε εχει παρουσιασει στις εκπομπες του πολλους απλους Κρητικους που εχουν γραψει δικα τους μεγαλα σε ογκο και αξιολογα ποιηματα, μικρους Ερωτοκριτους …

Ριξτε μια ματια και στο : http://www.cretan-music.gr/erotokritos.htm

8

Χαιρετώ την παρέα μετά από δίμηνη καλοπέραση στην Ελλάδα.

Νομίζω πως ο Ερωτόκτριτος είναι ένας ομοιοκατάληκτος, δημοτικός, δεκαπεντασύλλαβος που αποτελείται από 2 ημιστίχια (1 οκτασύλλαβο και 1 επτασύλλαβο).
Γράφω «δημοτικός» γιατί ακολουθεί τους κανόνες της δημοτικής ποίησης. Τονισμένος κυρίως στις ζυγές συλλαβές (ίαμβος) με απαγορευτικό (για τα ελληνικά αυτιά) τον τονισμό στις μονές συλλαβές (τροχαίος) εκτός/συνήθως της πρώτης συλλαβής η οποία μπορεί να τονιστεί δημιουργώντας συνδιασμό τροχαίου και ίαμβου (τονισμένη, άτονη, άτονη, τονισμένη) για τις πρώτες 4 συλλαβές.

9

Αν καποιος ενδιαφερεται για μια διεξοδικη αναλυση του ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟΥ …με ολο το κειμενο, με μεγαλο επεξηγηματικο εισαγωγικο σημειωμα, με ιστορικα και κριτικα σχολια για τα κειμενα και τις διαφορες εκδοσεις ας προσπαθησει να βρει
την Γ’ βελτιωμενη εκδοση του 1994 απο την ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΕΡΜΗΣ ΕΠΕ( ISBN 960-320-015-8) του ΣΤΥΛΙΑΝΟΥ ΑΛΕΞΙΟΥ. Η εκδοση αναφερεται στο εξωφυλλο…σαν “ΚΡΙΤΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ”
( Οχι ΚρΗτικη).

ΥΓ…Βρισκω λιγακι υπερβολικο το να ξερει καποιος νεος η παλιος ΟΛΟΚΛΗΡΟ τον ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟ απ’εξω…! Μιλαμε για πανω απο δεκα χιλιαδες…στιχακια…!
Ισως να εχουν αποστηθισει ενα τμημα…η να θεωρουν το ολο ποιημα πολυ μικροτερο απ’οτι ειναι στην πραγματικοτητα…!

10

Γιώργο Β. καταπληκτική η σελίδα, έχει άραγε όλο το ποίημα (που είναι τεράστιο εκεί έτσι κι αλλιώς) το έκανα print, δούλευε το μηχάνημα κάμποση ώρα!
Πολύ ενδιαφέρουσα η πληροφορία σου και σένα Γρηγόρη, την σημείωσα ευχαριστώ.

Εν τω μεταξύ αν και δεν έγραψε ο Γιατρός να μας πεί αν οι στίχοι από το απόσπασμα που τραγουδά ο Ξυλούρης είναι οι αυτοί, έχω εγώ όμως μερικές απορίες:

  1. Τι σημαίνει η λέξη “αυτούμενον” λέει “κερί αυτούμενον”.
  2. Τι εννοεί ακριβώς όταν λέει “και μετά κείνο ολόχαρος την ζήση μου τελειώνω”?
    Το εννοεί σαν “ας τελειώσει η ζωή μου”, “ας πεθάνω” η μήπως εννοεί ότι ο ίδιος θα βάλει τέρμα στην ζωή του? Πιστεύω είναι το πρώτο γιατί και κατά σύγκριση του έπους με το “Ρωμαίος και Ιουλιέτα” στην αυτοκτονία σαν λύση καταλήγει η κοπέλλα, για τον νέο το να βάλλει ο ίδιος τέρμα στην ζωή του θα σήμαινε αδυναμία.
11

"κερι αυτουμενον¨>>κερι αναμμενο

“μετα κεινο ολοχαρος τη ζηση μου τελειωνω¨”>>
μετα απ’ αυτο με χαρα τελειωνω τη ζωη μου…( ας πεθανω)

12

Βεβαιως Γρηγορη, ετσι ειναι, το αυτουμενον ειναι αφτουμενον απο άφτω=ανάφτω=αναβω
Ενα κρητικο γλωσσαρι που βρηκα προσφατα ειναι εδω : http://www.amariotes.com/glossari/ab.htm
εννοειται οτι δεν ειναι μονο Αμαριωτικο αλλα γενικοτερα Κρητικο και εμπεριεχει ασφαλως και ντοπιες λεξεις του Αμαριού.
Ο Ρηγηνιώτης ειναι γνωστης και αξιοπιστος !
Για τους ενδιαφερομενους υπαρχει το αξιολογο (προσφατο) γλωσσαρι-βιβλιο του ΞΑΝΘΙΝΑΚΗ
“Ιδιωματισμοι της Δυτικης Κρητης” ενω για της Ανατολικης Κρητης νομιζω ειναι
καποιου ΠΙΤΙΧΑΚΗ -ας συμπληρωσει οποιος ξερει.
Ενδιαφερον το προηγουμενο site των Αμαριωτων (ψαξτε το) ενω εντυπωσιακη ειναι και η ιστορια οπως και το τραγουδι του ΔΑΣΚΑΛΟΓΙΑΝΝΗ απο το προηγουμενο site : www.cretan-music.gr
Επισης δειτε και το www.cretan-music.com

13

Ευχαριστώ Γρηγόρη και τον άλλον τον φίλο που μου έστειλε την ερμηνεία σε εμαίλ.
Το έγραψα λάθος όμως παραπάνω θα πρέπει να είναι “αφτούμενο” και όχι “αυτούμενο”.

ΥΓ. Φαίνεται με πρόλαβε σε κλάσματα δευτερολέπτου το πόστ του Γιώργου

(Το μήνυμα τροποποιήθηκε από τον/ην Μαργιάννα 18 Σεπτέμβριος, 2005)

14

Γεια σας παιδιά.Βλέπω ότι ο Ερωτόκριτος κατέχει μία ξεχωριστή θέση στο forum.Υπάρχουν πολλοί που τον έχουν τραγουδίσει αλλά αν θέλετε να μάθετε τα πάντα γι΄αυτόν πρέπει να ακούσετε τον Αλέξανδρο(ένα γνήσιο Κρητικό περίπου στα 25 )που συχνάζει στην ταβέρνα 6 αδέρφια στου Ζωγράφου.Ένα βράδι,με μηδενικό φωτισμό, μας καθήλωσε με την ερμηνεία του στο λαούτο του.Τί φωνή!!! Τί πάθος!!!Να σας πώ την αμαρτία μου ΤΟΝ ΕΡΩΤΕΥΤΗΚΑ

15

Καλημέρα παρέα,

Καλή κουβέντα πιάσατε! Ως Κρητικός φουσκώνω από περηφάνεια!

Θα συμφωνήσω με την Άννα, νομίζω είναι καλλίτερο να ανατρέξει κανείς στα αντίστοιχα αποσπάσματα από το πρωτότυπο (αν θέλετε μπορώ να σας πω ποιοί στίχοι κλπ). Υπάρχουν κάποιες μικρές διαφορές.

Αλλά και ως λογοτεχνικό έργο, αξίζει να το διαβάσει κανείς όλο. Είναι όντως ένα αριστούργημα. Αυτό ίσως σταθεί αφορμή για μερικούς από το φόρουμ να ανακλύψουν την “άγνωστη” Κρητική λογοτεχνία, μιας και υπάρχουν αρκετά σύγχρονα σε αυτό έργα, του Χορτάτση ας πούμε.

Όσο αφορά τις εκτελέσεις που αναφέρατε… εμένα προσωπικά δε με ενθουσιάζει η Τσανακλίδου… Έχω ακούσει ανώτερες γυναικείες εκτελέσεις σε παρέες… Εντάξει, για το Ψαρονίκο δε το συζητάμε. Άφταστος.

16

Παρεπιπτόντως, Γιατρέ, ο Ρετόκριτος δεν είναι ριζίτικο.

17

Θα συμφωνήσω κι εγώ με τον Πάνο ότι η ερμηνεία της Τσανακλίδου δεν είναι τιποτα το σποδαίο. Επίσης δεν ξέρω αν συμφωνείτε ότι δεν έχουν βγει στη δισκογραφία αξιόλογες δουλειές πάνω στον Ερωτόκριτο παρόλο που το προσπάθησαν σπουδαίοι μουσικοί όπως ο Ψαρογιάννης (αδελφός του Νίκου).Ένας δίσκος με μεγάλο εύρος στίχων αλλά χωρίς φαντασία και ελευθερία στην ενορχήστρωση.
Αντίθετα πολύ καλή δουλειά,ισως η καλύτερη έχει γίνει κατα τη γνώμη μου στον δίσκο “4 δρόμοι για τον Ερωτόκριτο” από τον Λουδοβίκο,τον Ν.Ξυδάκη,τον Ψαραντώνη(που κάνει εκλπηκτική ερμηνία με την κόρη του Νίκη)και τον Γ. Κουμεντακη.
Αυτά. Πάντως αξίζει τον κόπο να ανοιξουμε μια κουβέντα για το σπουδαίο αυτο έργο…

Τα χείλη τση ήσανε βερτζί,τα ματια τση ζαφείρι/
το πρόσωπό της ήδιδε λάμψη στο παραθύρι/
Εκέρδευσε τσι κόπους του,ήσμιξε μετά κείνη/
στο κόσμον έτοια πεθυμιά και σμίξη δεν εγίνη…

18

Aννα έπρεπε να ήσουν αυτό το Σάββατο στη Ταβέρνα να άκουγες εκτέλεση.

19

θα συμφωνήσω απόλυτα με τον Γιώργο και την μουσική του Ερωτόκριτου που έχει αποδωθεί τα τελευταία χρόνια και έχουμε συνηθίσει να ακούμε. Η μελωδία του Ερωτόκριτου, από μαρτυρία του Κων/νου Παπαδάκη ή Ναύτη, αλλά και από την λαϊκή μουσική παράδοση της ανατολικής Κρήτης, είναι τελείως διαφορετική από αυτή που ακούμε σήμερα. Παίζεται ρυθμό κοντυλιάς, στα 4/4 και οι στίχοι του Ερωτόκριτου τραγουδιούνται ανα 4 στροφές. Η μελωδία που “ντύνει” σήμερα τον Ερωτόκριτο, έχει, αν προσέξουμε καλά, την βάση της στην μελωδία που παίζεται στην ανατολική Κρήτη, εμφανώς όμως παραλλαγμένη, αγνώστου συνθέτη για την ώρα. Την αυθεντική μουσική του Ερωτόκριτου, έχει αποδώσει κι ένας πιο σύγχρονος μουσικός, ο Δημήτρης Σγουρός από την Κριτσά Μιραμπέλλου, στον ψηφιακό δίσκο “Αυλοί και έγχορδα” και είναι άξια μελέτης.

Παρέμβαση: Kostas ™ - Μετατροπή σε normal.
Ευγενικά παρακαλείστε να μην τονίζετε τα κείμενά σας με κεφαλαία, bold ή άλλους τρόπους.
Υπάρχουν εκφραστικά εργαλεία που δίνουν πολύ καλύτερο αποτέλεσμα.

20

Αναδιφώντας τα παλιά αρχεία του φόρουμ βρίσκω μερικά όπου οι συζητήσεις, παρόλο που σταμάτησαν προ ετών, αξίζει να παραμείνουν ανοιχτές.

Σχετικά λοιπόν με τον Ερωτόκριτο ως τραγούδι:

Το τραγούδι «Ερωτόκριτος» είναι ένας παραδοσιακός σκοπός στον οποίο τραγουδιούνται διαφορετικά αποσπάσματα από τον Ερωτόκριτο του Κορνάρου.

Δε συμφωνώ με την έκφραση «μελωδία αγνώστου μέχρι στιγμής συνθέτη». Είναι δημοτική μελωδία. Δεν την έγραψε κάποιος που ακόμη δεν έχουμε εντοπίσει πώς λεγόταν. Είναι γνωστό βέβαια ότι τα συλλογικά δημώδη έργα του προφορικού πολιτισμού δε δημιουργήθηκαν από «τον λαό» όλον μαζί -δε μαζεύτηκαν όλοι οι Κρητικοί μια μέρα να βάλει ο καθένας από μία νότα-, αλλά πάντως συνθέτης, με την έννοια που έχει ο όρος στην επώνυμη τέχνη, δεν υπήρξε.

Τώρα, να προσδιορίσουμε ότι το «ένας παραδοσιακός σκοπός» στην πραγματικότητα δεν είναι σωστό. Υπήρχαν πολλοί σκοποί, τοπικής εμβέλειας. Όπως και με τα κανονικά δημοτικά τραγούδια, το ίδιο κείμενο τραγουδιέται με άλλη μελωδία σε μία περιοχή και με άλλη σε άλλη. Ένας από αυτούς τους σκοπούς, ο γνωστός που τραγουδάει ο Ξυλούρης, έχει σήμερα επικρατήσει. Τουλάχιστον άλλος ένας πάντως έχει περάσει στη δισκογραφία: τον τραγουδάει ο Ψαρογιώργης (Γιώργης Ξυλούρης, γιος του Ψαραντώνη και ανεψιός του Νίκου Ξ.) στο δίσκο «Ποιμένες αγραυλούντες». Άλλοι τοπικοί σκοποί θα σώζονται πιθανώς στην προφορική παράδοση διαφόρων περιοχών της Κρήτης, ενώ άλλοι ακόμη δεν αποκλείεται να έχουν χαθεί.

Γιατί ο σκοπός του Ερωτόκριτου έχει παράξενο μέτρο;
Όπως παίζεται σήμερα, ο Ερωτόκριτος μετριέται ως 17σημος, ή ως ένα 9σημο μέτρο που εναλλάσσεται με ένα 8σημο, ή ως 8 μέτρα που το τρίτο είναι 3σημο και όλα τα υπόλοιπα 2σημα. Στην τομή του στίχου (μετά την 8η συλλαβή) περισσεύει ένας χτύπος. Αυτό δεν απαντά πουθενά αλλού στην κρητική μουσική, η οποία στηρίζεται σχεδόν αποκλειστικά σε δίσημους ρυθμούς. Αυτή η εξαίρεση δεν μπορεί να ερμηνευτεί χωρίς μια αναδρομή σε παλιότερες μορφές της μουσικής δραστηριότητας.
Πριν από μερικές γενιές, σ’ ένα χωριό της προκαταναλωτικής κοινωνίας της Κρήτης (της Ελλάδας μάλλον), το τραγούδισμα του Ερωτόκριτου δεν αποτελούσε μουσικό γεγονός. Ήταν αφήγηση. Όπως ένας προικισμένος παραμυθάς μάζευε γύρω του μια παρέα και τους κρατούσε επί ώρες με τεταμένη την προσοχή να περιμένουν τι θα γίνει μετά, ή να απολαμβάνουν τι γίνεται τώρα, έτσι συνέβαινε και με τις έμμετρες αφηγήσεις. Έμμετρες αφηγήσεις είναι:
-πολλά δημοτικά τραγούδια (παραλογές κλπ.)
-οι ρίμες, κείμενα γνωστού συνήθως δημιουργού, που αφηγούνται γεγονότα που συγκίνησαν την κοινή γνώμη. Είναι γραμμένες με τρόπο παραπλήσιο προς των δημοτικών τραγουδιών αλλά και με ορισμένες χαρακτηριστικές διαφορές από αυτά, και επίσης με εμφανή επίδραση από έντεχνα κείμενα όπως ο Ερωτόκριτος.
-κείμενα της κρητικής λογοτεχνίας, κατεξοχήν βέβαια ο Ερωτόκριτος αλλά και άλλα (Ερωφίλη κ.α.).
Αντίθετα από το παραμύθι, ή άλλες παρόμοιες αφηγήσεις (π.χ. μυθικές παραδόσεις, ανέκδοτα), όπου η τέχνη συνίσταται στα λόγια που διαλέγει ο συγκεκριμένος αφηγητής για να αποδώσει μια προϋπάρχουσα δεδομένη ιστορία, στην έμμετρη αφήγηση τα λόγια είναι αυτά που είναι. Ο αφηγητής απλώς τα επαναλαμβάνει. Άρα υπάρχει η πεποίθηση ότι αυτή η τυποποιημένη διατύπωση είναι η καλύτερη δυνατή, και όχι απλώς δεν έχει ανάγκη να τη βελτιώσουμε, αλλά αντιθέτως πρέπει να της μείνουμε όσο το δυνατόν πιστοί αποφεύγοντας συνειδητά την παραμικρή απόκλιση. Οπότε το προσόν του αφηγητή δεν είναι η αναπλαστική ικανότητα, δηλαδή σε τελική ανάλυση η φαντασία και ο αυτοσχεδιασμός, αλλά η μνήμη. Το μέτρο λοιπόν και η μουσική υποβοηθούν τη μνήμη. Κρατάνε την κάθε λέξη στη θέση της.
Η μουσική δεν έχει κανέναν άλλο ρόλο να παίξει. Δε μαζευτήκαμε γύρω στη φωτιά να ακούσουμε την ωραία φωνή του παππού που μας φηάται τον Ρωτόκριτο, ούτε να απολαύσουμε περίτεχνα μελωδικά τερτίπια του σκοπού που μπορεί να μας απομάκρυναν από την παρακολούθηση της ιστορίας. Ήρθαμε να ακούσουμε τι έγινε. Έτσι η μουσική αποσύρεται διακριτικά, και αφήνει μόνο ένα ίχνος, το ελάχιστο δυνατό απαραίτητο. Ένα στοιχειώδη μελωδικό πυρήνα που επαναλαμβάνεται ο ίδιος για κάθε δύο στίχους. Δεν υπάρχουν καθόλου πρακτικές που βρίσκουμε σε άλλου είδους σκοπούς, π.χ. επαναλήψεις συλλαβών, τσακίσματα, γυρίσματα.
Εφόσον ο παππούς τραγουδάει (αφηγείται) μόνος του, δεν έχει ανάγκη να συντονιστεί με κανέναν. Έτσι δεν τηρεί κανένα μουσικό μέτρο: κάνει τις παύσεις του και παίρνει τις ανάσες του όποτε χρειάζεται. Μπορεί σε κάποια σημεία να επιταχύνει ή να επιβραδύνει τη μελωδική του απαγγελία για λόγους δραματικής ερμηνείας, ή να ρίχνει μερικές πιο ψηλές ή πιο χαμηλές νότες αναλόγως του νοήματος.
Ο σκοπός δεν έχει μέτρο. Έχει απλώς έναν εσωτερικό ρυθμό, βασισμένο στο κείμενο, που αποτελεί σύνθεση από τρεις μονάδες:
-χρόνους που κρατάνε όσο μια συλλαβή
-χρόνους που παρατείνουν τη συλλαβή
-χρόνους κενούς (ανάσες, παύσεις).
Στην ίδια λογική στηρίζονται και άλλοι σκοποί πέρα από τον Ερωτόκριτο. Αυτή είναι η «φωνή ποιητάρικη», η μελωδία των μακροσκελών δημοτικών τραγουδιών της Κύπρου (βλ. ηχογραφημένα παραδείγματα στην έκδοση του ΠΛΙ «Κύπρος, Δημοτική μουσική» -βιβλίο +7 cd), π.χ. το πάλιωμα (πάλη) του Διγενή με το Χάρο. Αυτός είναι ο σκοπός των αντίστοιχων τραγουδιών της Ρόδου, που όταν στα πολύ τελευταία χρόνια ο λυράρης και τραγουδιστής Γιάννης Κλαδάκης του έδωσε μια πιο «μουσική» μορφή (με όργανα και με ένα μίνιμουμ ενορχήστρωσης) βγήκε 5σημος, ενώ και πάλι τέτοιο ρυθμοί δε συνηθίζονται στη Ρόδο. Άλλες παραλλαγές αυτού του σκοπού βρίσκουμε στο δίσκο «Grece: Chansons et danses populaires», με καταγραφές του 1950 του Σ. Μπο-Μποβί, όπου λαϊκοί άνθρωποι από χωριά της Κρήτης. χωρίς συνείδηση καλλιτέχνη, τραγουδούν το τραγούδι της Σούσας αλλά και τον ίδιο τον Ερωτόκριτο, και ακόμη στα βιβλία του Γ. Χατζηθεοδώρου «Τραγούδια και σκοποί στην Κάλυμνο» και «Τραγούδια και σκοποί στην Κω».
Έρχεται τώρα η στιγμή που κάποιος αποφασίζει να μεταφέρει τον Ερωτόκριτο στο χώρο της ακροαματικής μουσικής. Αυτό σημαίνει να δώσει μεγαλύτερη έμφαση στο μουσικό σκέλος, ώστε από απλή υποστήριξη της αφήγησης να το αναδείξει σε αυτοτελές μουσικό έργο. Δηλαδή: να βάλει όργανα, να συγκεκριμενοποιήσει κάπως περισσότερο τη γενική και ελεύθερη μελωδία, και να την εμπλουτίσει. Πρώτα απ’ όλα, οι χρόνοι δεν μπορούν να διαρκούν πλέον όσο μια συλλαβή, γιατί μια συλλαβή δεν έχει σταθερή διάρκεια. Πρέπει να διαρκούν ένα ή δύο ή οσαδήποτε τέταρτα ή όγδοα. Αλλιώς η λύρα, το λαούτο και ο τραγουδιστής δε θα μπορούν να συντονιστούν ματαξύ τους. Για τον ίδιο λόγο, οι μελωδικά ψηλότερες και χαμηλότερες παραλλαγές της μιας και μοναδικής μουσικής φράσης, που ο παππούς αφηγητής τις διάλεγε για να τονίσει σημεία του κειμένου όπως σε μια πεζή αφήγηση θα «χρωμάτιζε τη φωνή του», πρέπει να αυτονομηθούν και να μπουν σε μια συγκεκριμένη σειρά, ώστε και πάλι ο τραγουδιστής και τα όργανα να πιάνουν ανά πάσα στιγμή τις ίδιες νότες.
Έτσι προέκυψε μια μουσική σύνθεση που αποτελείται από τέσσερις ή πέντε σταθερά (πλέον) μορφοποιημένες μουσικές φράσεις. Η μία είναι η βασική μελωδία, διάρκειας όσο ένα δίστιχο. Κάθε συλλαβή κρατάει όσο ένας μουσικός χρόνος (ενώ πριν κάθε χρόνος κρατούσε όσο μία συλλαβή), κι έχουν προστεθεί ακόμη ένας χρόνος στην τομή του στίχου (μετά την 8η συλλαβή) κι ένας στο τέλος του στίχου (μετά τη 15η), στις παύσεις / ανάσες. Η πρώτη ανάσα είναι ο 9ος χρόνος, κι έτσι δημιουργείται η 9σημη υποδιαίρεση που θεωρητικά ξενίζει μέσα στο πλαίσιο της κρητικής μουσικής που δεν έχει καρσιλαμάδες και ζεϊμπέκικα -βλέπουμε όμως ότι τελικά αυτό το εννιάρι έχει τελείως διαφορετική προέλευση από τα εννιάρια των καρσιλαμάδων και των ζεϊμπέκικων. Η δεύτερη ανάσα είναι μετά τη 15η συλλαβή (7η του β’ ημιστιχίου), η οποία είναι μονή και θα δημιουργούσε η ίδια ανώμαλο μέτρο, όμως 7 χρόνοι (7 συλλαβές) + ένας ακόμη (η ανάσα) τελικά βγάζουν ένα ομαλό 8σημο άθροισμα. Έτσι βγαίνει το 17άρι.
Οι άλλες δύο μελωδικές φράσεις είναι οργανωμένες στο ίδιο ρυθμικό πρότυπο, και διαφέρουν μελωδικά. Οι μικροπαραλλαγές με ψηλότερες ή χαμηλότερες νότες που πριν χρησιμοποιούνταν κατά την κρίση του αφηγητή, τώρα σταθεροποιούνται και μπαίνουν σε σειρά. Η δεύτερη φτάνει μέχρι πιο ψηλά από την πρώτη, αλλά στο κλείσιμο καταλήγει όπως και η πρώτη. Η τρίτη φτάνει ακόμη πιο ψηλά, αλλά κι αυτή καταλήγει όπως η πρώτη. Μερικές φορές ακούμε και μια τέταρτη, ακόμη ψηλότερη, αλλά η χρήση της δεν έχει καθιερωθεί από όλους (ίσως επειδή είναι φωνητικά πολύ απαιτητική).
Τέλος υπάρχει και μια ακόμη φράση, που είναι οργανική. Ακολουθεί κι αυτή το 17σημο ρυθμικό πρότυπο, και χρησιμοποιείται σαν επιτομή / ανακεφαλαίωση των μουσικών ιδεών που έχουν αναπτυχθεί στις τραγουδιστές φράσεις, όποτε η αφήγηση φτάνει σε σημείο όπου καλό είναι να γίνει ένα «μουσικό διάλειμμα». Μιας και η οργανική αυτή φράση δε δεσμεύεται από λόγια, η ρυθμική της ανάλυση είναι πιο σύνθετη. Εδώ υπάρχουν και χρόνοι που αναλύονται σε μικρότερους χρόνους (τέταρτα που σπάνε σε δύο όγδοα).

Συνολικά λοιπόν φτιάχτηκε μια διασκευή της αρχικής μελωδίας, στηριγμένη σε μουσικά κριτήρια, ενώ η παλιά δεν εκολουθούσε μουσικά αλλά άλλα κριτήρια. Στον σημερινό ακροατή μουσικής ίσως να φαίνεται παράδοξο πώς μπορεί να υπήρχε μουσική φτιαγμένη βάσει μη μουσικών κριτηρίων: ας σκεφτεί τα τραγουδάκια που χρησιμοπιούνται σε παιδικά παιχνίδια, ή τα συνθήματα των πορειών (δίσημο μέτρο για να συντονίζονται με το βήμα - αν είχαμε τρία πόδια τα συνθήματα θα ήταν βαλς).

Όλα αυτά τα έχει συζητήσει με θαυμαστή διεισδυτικότητα ο Σ. Μπο-Μποβί στο «Δοκίμιο για το ελληνικό δημοτικό τραγούδι», στηριζόμενος στην έννοια του ρυθμού «giusto συλλαβικού» που εισηγήθηκε παλιότερα ο Ε. Braiolu. Είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα του πώς η μελέτη του λόγου (φιλολογία), της μουσικής (μουσικολογία) και των περιστάσεων όπου λέγεται ένα τραγούδι (λαογραφία, κοινωνική ανθρωπολογία) μπορούν από κοινού να ερμηνεύσουν ένα φαινόμενο που η καθεμία μόνη της δε θα μπορούσε.