- [συνέχεια] Μανές του φθισικού και άλλοι συναφείς.
Ακολουθεί μια ομάδα από μανέδες που θα χαρακτήριζα το επίπεδό τους, κατά μέσον όρο, αριστουργηματικό, με πρωταγωνιστή τον Λάμπρο Λεονταρίδη που δίνει ρεσιτάλ λύρας (χωρίς να υπολείπονται οι τραγουδιστές ή οι άλλοι οργανοπαίχτες).
Πρώτον, ένας αμανές που η δισκογραφική του ιστορία δεν είναι ιδιαίτερα ξεκάθαρη. Τραγουδάει ο Νταλγκάς, και το δίστιχο είναι «Δεν έχει μεγαλύτερο καημό σ’ αυτή τη σφαίρα / να καρτεράει ο φθισικός την υστερνή του μέρα».
Στοιχεία δίσκου:
Ο Μανιάτης, η βάση του Σίλαμπς και το φυλλάδιο του Σίλαμπς δίνουν τίτλο «Ο καημός του φθισικού». Οι Ρ.Διάλογοι δίνουν τίτλο «Του φθισικού manes». Ο Μανιάτης δίνει κωδικό HMV AO-2016, 1931 (αρ.μήτρας: OW-89), προσθέτει δε ότι υπάρχει και ηχογράφηση με τίτλο «Ο πόνος του φθισικού», με ίδιο θέμα (sic - τι μπορεί να εννοεί;) και στοιχεία Columbia DG-0211, 1931 (χωρίς αρ. μήτρας). Οι Ρ. Διάλογοι δίνουν και τα δύο ανωτέρω στοιχεία υπό τον ίδιο τίτλο. Το φυλλάδιο ΣΛ δίνει μία καταχώρηση για τρεις δισκογρ. κυκλοφορίες, μία ίδια με την πρώτη των άλλων δύο, και ακόμη Orthophonic S-629 και RCA Victor 38-3030 (οι δύο τελευταίες αχρονολόγητες.). Τέλος, η βάση ΣΛ δίνει: « Λάμπρος Λεονταρίδης: λύρα. Αγάπιος Τομπούλης: ούτι. Αθήνα 12 Μαιου 1931. Orthophonic S 629/HMV AO 2016/ OW89-1 Δίσκος HMV AO 2016» (sic), κάτι που δεν καταλαβαίνω σε πόσους δίσκους αντιστοιχεί.
Καμία από τις τέσσερις πηγές δεν μπαίνει στον κόπο να εξηγήσει αν καταχωρεί διαφορετικές ηχογραφήσεις (οπότε μπορεί να είναι διαφορετικός μανές, ακόμη και διαφορετικός δρόμος, ή να είναι ο ίδιος μανές καi άρα να αποδεικνύεται ότι είναι τυποποιημένος), ή την ίδια ηχογράφηση σε διαφορετικές εκδόσεις.
Στο ΥΤ βρήκα δύο ανεβάσματα της ίδιας ηχογράφησης, χωρίς δισκογραφικά στοιχεία, με τίτλο «Ο καημός του φθισικού Μανές» το ένα, που παραθέτω, και «Του φθισικού μανές» το άλλο:
Και στη βάση του ΣΛ η ίδια ηχογράφηση υπάρχει. Ραστ μανές με έρρυθμη υπόκρουση τσιφτετελιού, χωρίς τίποτε έρρυθμο κατά τα άλλα, σε υποδειγματική εκτέλεση. Κατά τα φαινόμενα δεν πρέπει να ανήκει στους τυποποιημένους - έχει όλα τα χαρακτηριστικά του κλασικού μανέ. Τονίζω πάντως ότι άκουσα μόνο μία ηχογράφηση (άρα δεν έχω με τι να συγκρίνω), χωρίς να έχω καταλάβει με ασφάλεια αν αυτή είναι η μοναδική ή υπάρχουν κι άλλες.
Δεύτερον, υπάρχει ένα δίστιχο που έχει ηχογραφηθεί πολλές φορές σε μανέ, πάντα ραστ, πάντα με υπόκρουση τσιφτετελιού (δηλαδή όπως ο παραπάνω), χωρίς όμως καμία μελωδία να ταυτίζεται ούτε με άλλη από την ίδια ομάδα ούτε με την παραπάνω («[Ο καημός / πόνος] Του φθισικού»): Μάνα μου είμαι φθισικός, τ’ αχείλι μου το κρύβει / το πρόσωπό μου μαρτυρεί πως η ζωή είναι λίγη ή …πως η ζωή μου λήγει ή …πως η ζωή μου σβήνει (παραλλαγές στο φινάλε μεταξύ των εκτελέσεων).
Οι Ρ.Διάλ. δίνουν στάνταρ τίτλο «Του φθισικού manes» σε τέσσερις ηχογραφήσεις: με Δημ. Ατραΐδη 1928, Columbia 8264 GB (αρ.μήτρας: 20321), με Νταλγκά [Λεονταρίτης Λάμπρος, sic] 1929, Columbia 18073 GB, με Κώστα Θωμαΐδη 1931, Columbia DG-0144 και με Γρηγ. Ασίκη 1936, Odeon GA-1934. Στη βάση ΣΛ έχει από αυτά τα 4 μόνο δύο, τον Νταλγκά με άλλα στοιχεία (His Masters Voice AO-222, αρ.μ. LG-1077) και τίτλο «Ραστ νεβά μανές» 1928, και τον Ατραΐδη, με ίδια δισκογρ. στοιχεία και τίτλο «Φθισικός», και δίνουν κι άλλες δύο ηχογραφήσεις: Κ. Καρίπης 1928, «Ραστ μανές», Polydor V-50256, και Δ. Αραπάκης 1928, «Ραστ Νεβά μανές», Columbia 8256 Αγγλίας. Το φυλλ. ΣΛ έχει τα ίδια με τη βάση, μόνο που προσθέτει αρ. μήτρας στον Καρίπη (5442AR) και τον Αραπάκη (20317), και στον Καρίπη δίνει τίτλο «Ραστ μανές, το φθισικό». Τέλος, ο Μανιάτης δίνει 4 δίσκους χωρίς αρ. μήτρας: Ατραΐδη, ως άνω, τίτλος «Φθισικός μανές»· Νταλγκά, τίτλος «Ραστ Νεβά μανές», ως άνω· ξανά Νταλγκά, «Το βάσανο του φθισικού» που είναι το προαναφερθέν Κολούμπια 1929· και Καρίπη, «Ραστ μανές το φθισικό», ως άνω.
Άρα το δίστιχο έχει τραγουδηθεί από έξι τραγουδιστές, Ατραΐδη, Νταλγκά, Θωμαΐδη, Ασίκη, Καρίπη και Αραπάκη, εκ των οποίων ο Νταλγκάς το έχει βγάλει σε δύο δίσκους, που δεν ξέρουμε αν έχουν την ίδια ηχογράφηση ή δύο διαφορετικές (στη δεύτερη περίπτωση, είτε με την ίδια μελωδία είτε με διαφορετικές - άγνωστο κι αυτό).
Έξι ή εφτά ηχογραφήσεις λοιπόν. Από αυτές άκουσα τις τέσσερις που έχει το ΣΛ στο αμέσως παραπάνω λινκ. Στο ΥΤ εντόπισα μόνο του Καρίπη 1928 (ίσως δεν έχουν ανέβει άλλες, ίσως φταίνε τα αντιφατικά στοιχεία που δε διευκολύνουν την αναζήτηση). Από αυτές τις τέσσερις, η πρώτη εντύπωση είναι ότι πρόκειται για κλασικό και όχι τυποποιημένο μανέ, δηλαδή για ελεύθερη ανάπτυξη μιας αυτοσχεδιαστικής μελωδίας, σύμφωνα μεν με τους κανόνες του μακάμ Ραστ* και επιπλέον με τους ειδικότερους κανόνες του μανέ, αλλά και πάλι, εντός αυτών των πλαισίων, ελεύθερη. Και πάντως σαφέστατα όχι δυτικότροπη.
Απλώς μένει κανείς με την απορία πώς έτυχε τόσοι μανέδες για τη φθίση να είναι στον ίδιο δρόμο (στη συνέχεια θα φανεί ότι υπάρχουν πολλοί ακόμη, έναντι ελάχιστων μανέδων της φθίσης σε άλλους δρόμους, π.χ. σαμπάχ).
Ωστόσο, μια προσεκτικότερη, αναλυτικότερη ακρόαση δίνει ισχυρές ενδείξεις ότι στην πραγματικότητα τρεις από αυτούς είναι ο ίδιος μανές, συγκεκριμένα (ξαναδίνω τα λινκ): του Καρίπη, του Αραπάκη και του Νταλγκά. Επειδή, παρά τις δεκάδες φορές που τους άκουσα, εξακολουθώ να κρατάω μια επιφύλαξη (μην τυχόν παρασυρθώ από τυχαίες ομοιότητες για να καταλήξω, βιαστικά, σ’ ένα συμπέρασμα που απλώς το βρίσκω δελεαστικό χωρίς όμως να είναι και αποδεδειγμένο), θέτω το ζήτημα στην κρίση του φόρουμ: ακούστε και κρίνετε αν μελωδικά είναι ο ίδιος μανές ή τρεις που απλώς μοιάζουν. (Σημείωση: μια διαφορά είναι ότι από τους τρεις, ο Καρίπης δε διακρίνει ξεκάθαρα τη δεύτερη από την τρίτη ενότητα με παρεμβολή ταξιμιού, ενώ οι άλλοι δύο το κάνουν. Αυτό όμως μπορεί κάλλιστα να ερμηνευθεί ως ζήτημα δισκογραφικού χρόνου, και μπορεί να ήταν και μια επιλογή της στιγμής, την ώρα που ήδη είχε αρχίσει η ηχογράφηση. Δομικά πάντως η διάκριση ανάμεσα στη δεύτερη και την τρίτη ενότητα γίνεται εξίσου στον Καρίπη όσο και στους άλλους δύο.)
Η διερεύνηση αυτή σχετικά με τους φθισικούς μανέδες θα συνεχιστεί σε επόμενες αναρτήσεις.
*: Ο όρος Ραστ Νεβά δεν ξέρω τι σημαίνει. Νεβά δεν είναι όνομα μακαμιού αλλά νότας: αν Ραστ = Σολ, Νεβά είναι το Ρε. Άκουσα μερικούς Ραστ Νεβά μανέδες και παρατήρησα ότι η νότα Νεβά είναι κυρίαρχη σε όλη τη διάρκεια του εκάστοτε κομματιού, δηλαδή στη μεν αρχή και το τέλος τονίζεται ιδιαίτερα ως κορυφή του 5χ Ραστ της βάσης, στη δε μέση (που πάει στα ψηλά) και πάλι αυτή τονίζεται, αλλά τώρα ως βάση του άνω 4χόρδου Ρε Ραστ ή Μπουσελίκ, χωρίς να υπάρξει πουθενά σημείο που αυτό τον ρόλο να τον αναλάβει η οκτάβα (Γκερδανιέ, το άνω Σολ). Άρα, ίσως Ραστ Νεβά να σημαίνει αυτή την υποπερίπτωση ανάπτυξης. Αλλά από την άλλη, άκουσα και κάποιους που κάνουν το ίδιο (έτσι κι αλλιώς το Ρε είναι πάντα η δεσπόζουσα του Ραστ από Σολ) αλλά τιτλοφορούνται σκέτα «Ραστ». Αν ξέρει κανείς, ας μας διαφωτίσει. Προσθέτω ότι εκτός από αρκετούς Ραστ Νεβά μανέδες, υπάρχουν και μερικοί Ουσάκ Νεβά, τουλάχιστον ένας Σαμπάχ Νεβά και ένας Ντουγκιάχ Νεβά (ούτε το Ντουγκιάχ είναι μακάμι, είναι η νότα Λα ως βάση του Ουσάκ), και μερικοί σκέτο Νεβά.