Τραγούδια σε ντουζένια

Μουσική Θεωρία
,
143

Εγω θελω να μαι ειλικρινης και να πω οτι δεν αγγιζονται οι εκτελεσεις της Παπαγκικα! Ειναι απλα πανεμορφα παιγμενα. Τι να πεις για το μανακι ή για τη βραιλα. Φυσικα και μαρεσει ο μπουζουκισιος ηχος και πιο πολυ, αλλα αυτο ειναι αλλο πραγμα. Ο ναυτης παιζει απλα πολυ πολυ καλα! Οχι μονο αυτος βεβαια. Εν ολιγοις ‘‘καλες’’ ορχηστρες και μη, κατα την αποψη μου, ετσι οπως τα παιξαν, δεν αγγιζονται!

Βασιλα φιλε, δεν ειχα καταλαβει καν οτι ειχες απευθυνθει σε μενα βρε. Αραμπιεν ε? Παιζει να ειναι ωραιο, αλλα τελειως διαφορετικο σαν ακουσμα! Ανεβασε το αμα μπορεις. Εχω περιεργια να δω την αυτοσυνοδεια.

Μπαμπης ο μαστορας. Πολυ ωραιο φιλε μου, καθως και το ραστι σαν ντουζενι, επιτρεπει να παιξεις τα παντα ματζορε, αψογα. Μ’αρεσε το κατεβασμα, μου θυμιζει Δελλια καρνταση.

144

Να ένα θέμα όπου χωράνε απόψεις και συζήτηση.

Προσωπικά θα το έθετα ως εξής: Ναι, φυσικά δεν αγγίζεις τέτοιες εκτελέσεις. Συμφωνώ ότι είναι ανυπέρβλητες (ακόμη και σε κάποια τραγούδια που δε μ’ αρέσουν). Για το ύφος και το είδος τους, αγίζουν την τελειότητα.

Μερικά τραγούδια όμως, όπως αυτά τα μουρμούρικα, είναι ηλίου φαεινότερον ότι η ίδια η ορχήστρα τα έχει διασκευάσει. Δε μαζεύονταν τα αλάνια με τα βιολοντσέλα τους να τραγουδήσουν για τον θάνατο του φυλακισμένου χασικλή!

Το ίδιο το τραγούδι λοιπόν, που υπάρχει ανεξάρτητα από το πώς το έπαιξε η ορχήστρα και ανεξάρτητα από το αν το έχουμε ξανακούσει και σε διαφορετική εκτέλεση ή όχι, γιατί να μην το αγγίξεις; Ίσα ίσα που δεν υπάρχει καν τρόπος να το παίξεις χωρίς να το «πειράξεις»: ή θα το παίξεις αλά Παπαγκίκα, αν είσαι αρκετά μάγκας, οπότε θα είναι «επανεκτέλεση διασκευής» (άρα διασκευή), ή όχι αλά Παπαγκίκα, άρα και πάλι με επεμβάσεις.

1 «Μου αρέσει»
145

Ο κατηραμενος ο γραπτος λογος. Το δεν αγγιζονται δεν το εννοω με την εννοια του οτι ‘‘απαγορευεται’’ αδερφε. Αυτο που λες εννοω. Το ειπα με την εννοια οτι πολυ δυσκολα καποιος θα το παιξει τοσο ωραια. Φυσικα και τα μουρμουρικα αυτα ειναι για μπουζουκι-μπαγλαμα ταμαμ.

1 «Μου αρέσει»
146

Α, οκέι. Σόρι για την παρανόηση. Άρα, γράψτε λάθος:

Μία άποψη μόνο χωράει, και σ’ αυτήν συμφωνούμε όλοι! :slight_smile: :slight_smile:

1 «Μου αρέσει»
147

Εκπληκτικό και το παίξιμο του Μπάμπη. Αν παρατηρήσουμε θα δούμε ότι το κάθε ντουζένι επιβάλει τους δικούς του χειρισμούς και δίνει διαφορετικό ήχο. Στο ράστι έχουμε οριζόντιο παίξιμο που καλύπτει όλο το μήκος της ταστιέρας ενώ στο πειραιώτικο και το αραμπιέν (θα το ανεβάσω μόλις μπορέσω) κάθετα παιξίματα και αυστηρά μέχρι το 7ο τάστο. Πάντως και εγώ συμφωνώ ότι οι άνθρωποι ήταν μεγάλοι μάστορες. Μπορούσαν και μπαίναν στο ύφος του κάθε τραγουδιού. Είναι και η φωνή της Μαρίκας, βάλσαμο, τι να πεις.

1 «Μου αρέσει»
148

Αυτό μήπως παραπέμπει στους παλιούς ολιγόταστους μπαγλαμάδες; Όπως κάτι φυλακίσιοι που είχαμε δει σε κάποια συζήτηση, και από το μουσείο/βιβλίο Ανωγειανάκη αλλά νομίζω και από αλλού.

149

ΜΑ ναι φυσικά. Το ράστι ντουζένι οι Τούρκοι το λένε μποζούκ ντουζένι. Φαίνεται ξεκάθαρα από το παίξιμο του Μπάμπη ότι μόνο με μπουζούκι θα μπορούσες να παίξεις αυτό το τραγούδι σε αυτό το ντουζένι. Αν είχες μπαγλαμά με 7 τάστα θα έπρεπε να κάνεις άλλο ντουζένι γιατί με το ράστι πιθανόν να ήταν σπαζοκεφαλιά. Η ονομασία μπαγλαμαδοντουζένια από εκεί βγήκε. Τα ντουζένια που εξυπηρετούν αυτούς τους περιορισμούς είναι 3. Καραντουζένι Συριανό Αραμπιέν.

2 «Μου αρέσει»
150

έχει να κάνει και με τους δρόμους που εξυπηρετούν,. σε συνδυασμό με το τάστο της μεσαίας όπου βρίσκεται η βάση.
ουσακογενή (σαμπάχ-καρτσιγάρ) και χιτζάζ έχουν μια οκτάβα έκταση, οπότε στο καραντουζένι φτάνουν μέχρι το 7ο τάστο στο καντίνι (λα).
σεγκιάχ πάλι φτάνει μέχρι την κορυφή της κλίμακας, οπότε αραμπιέν μέχρι 5ο στο καντίνι (σολ). μέχρι εκεί φτάνει συνήθως και το ίσιο/ανοιχτό που έχουν τονική σολ.
συριανό και πειραιώτικο συνήθως οκτάβα, άρα 8ο τάστο (σιb). εκτός κι αν είναι κανένα χιτζασκιάρ που ενδεχομένως φτάνει μέχρι το 12ο (ρε, οκτάβα +3Μ).
το ραστ όμως έχει βάση (ραστ και ουσάκ) είτε ντο/ρε είτε σολ/λα στο καντίνι, οπότε αντίστοιχα φτάνει μέχρι 10ο-12ο τάστο ή και παραπάνω.

2 «Μου αρέσει»
151

Το ραστι ντουζενι τι κουρδισμα εχει?

152

ρε σολ ντο μπουργκάνα

153

Δεν έχω παρακολουθήσει όλα όσα έχουν γραφτεί τα τελευταία χρόνια για τα ντουζένια. Ωστόσο δεν είναι και λίγα αυτά που έχω διαβάσει, και είχα ένα μόνιμο παράπονο: ότι ενώ για κάθε ντουζένι συνήθως ο κάθε συντάκτης δίνει τους δρόμους που καλύπτονται από αυτό, ποτέ δεν έλεγε τη βάση. Π.χ. το τάδε ντουζένι παίζει ραστ - ναι, αλλά ραστ από πού;

Είναι πρώτη φορά που βλέπω να δίνεται αυτή η πληροφορία, έστω και έμμεσα. Η οποία φυσικά είναι κεντρικής σημασίας. Άμα ξέρω ότι στο τάδε ντουζένι παίζω ουσάκ από τάδε τόνο, μπορώ να βρω αν παίζει και χιτζάζ από τον ίδιο, ακόμη κι αν ο συντάκτης το παραλείψει. Ενώ αν παραλείψει τις βάσεις, δε λέει σχεδόν τίποτα.

154

μα στα άρθρα του ο σταύρος έγραφε πάντα σε ποιο τάστο ήταν η βάση. στο τελευταίο δε, γράψαμε και την τονική ως νότα.

1 «Μου αρέσει»
155

Πέτυχα ένα ωραίο παράδειγμα, που το αγνοούσα. «Αβυσσηνέζικο ζεϊμπέκικο»: ο οργανικός σκοπός στον οποίο καταλήγει το Ραστ του Τεκέ, ο ίδιος που σε προσαρμογή με στίχους έγινε «Μπιλαντέρια». Ιδού πως το διασκεύασε η ορχήστρα Παπαγκίκα:

Ανυπέρβλητης ομορφιάς μεν, αλλά φυσικά αυτό δεν είναι πια «του τεκέ», είναι αρχοντική μουσική.

3 «Μου αρέσει»
156

Αριστούργημα, πραγματικά! Κι ας έχουν μεταφέρει (προσαρμόζοντας για συγκερασμένα όργανα), σε άλλο «τάστο» κάποιες νότες που ό Περιστέρης τις θέλησε κοντύτερα προς το (τροπικό βέβαια) πρότυπο πάνω στο οποίο δούλεψε…

Και ένα από τα (σπάνια, οφείλω να ομολογήσω!) λαθάκια του pankonstantopoulos, ανεβάστορα και του «αβησσυνέζικου» και των «μπελεντεριών»: ετυμολογεί τη λέξη μπελεντέρια μάλλον από την τουρκική belde (πόλη χώρα, κατ’ επέκτασιν συντοπίτης, στο δικό μου λεξικό οικισμός, πόλη, άστυ), ενώ προέρχεται από το birader = αδελφός, απλά.

157

Κάποιες σκέψεις

Δε νομίζω ότι τα διασκεύαζαν με την έννοια του πειράγματος . Απλά τα προσαρμόζαν στα όργανά τους. Τα τραγούδια που είχαν στο ρεπερτόριο τους τα εκτελούσαν πιστά. Υπήρχαν κανόνες απαράβατοι. Ιδίως στην Αμερική, στο ίδιο μαγαζί μπορεί οι πελάτες να ήταν από όλες τις γωνιές της Ελλάδας και όχι μόνο. Έπρεπε να τους παίξεις αυτό που ζητούσαν και να το παίξεις σωστά. Να τους θυμίσεις τον τόπο τους και να τους κάνεις να βάλουν το χέρι στην τσέπη. Αν πχ ερχόταν στο μαγαζί της Μαρίκας μια παρέα από ανθρώπους της μαγκιάς και ζητούσε ένα τραγούδι να χορέψει και η ορχήστρα τους έπαιζε το Αβησσυνέζικο σε αυτή την εκτέλεση δε νομίζω ότι θα τους κέρδιζε, στην καλύτερη περίπτωση.

Έτσι πάμε στη δεύτερη παρατήρηση. Όντως το τραγούδι αυτό είναι εξαίρεση στον κανόνα που έγραφα πιο πάνω. Εδώ όντως η ορχήστρα έβαλε χέρι στο τραγούδι καταθέτοντας την άποψή της. Ακόμη και να μην υπήρχαν οι εκτελέσεις του Χαλκιά και του Περιστέρη πάλι θα το καταλαβαίναμε. Να θυμίσω την κουβέντα που κάναμε παραπάνω για την πατρότητα του κουμπούρα. Ένας διαβασμένος μουσικός αν αποφασίσει να διασκευάσει κάτι παραδοσιακό ή ακόμη και να δημιουργήσει κάτι καινούργιο απ’ το μηδέν θα αφήσει τα ίχνη της γνώσης του. Εδώ με λίγο πείραγμα και ψάχνω την Αβησσυνία κοντά στο Παρίσι.

Η τρίτη παρατήρηση έχει να κάνει με την πατρότητα. Βλέπουμε ότι Παπαγκίκας και Χαλκιάς το αφήνουν στην παράδοση αλλά ο Περιστέρης το βάζει στο όνομά του με στίχους που ξεκάθαρα ανήκουν και αυτοί στην παράδοση. Αν δεν υπήρχαν οι άλλες εκτελέσεις τι θα μπορούσαμε να πούμε γι αυτό το τραγούδι; Θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι παραδοσιακό, αδέσποτο ρεμπέτικο ή δημιουργία ενός μεγάλου μουσικού που έγραφε σε ότι ύφος ήθελε;

3 «Μου αρέσει»
158

Μπορεί να 'ναι κι έτσι. Υπάρχει κι η άλλη περίπτωση όμως, όπως την έχω δει σήμερα (γιατί να μην ίσχυε και τότε;). Ότι ένα συγκρότημα, που αντικειμενικά δεν μπορεί να ξεφύγει από το χρώμα του προς άλλα χρώματα, σου παίζει παρά ταύτα -όπως μπορεί- το αγαπημένο σου τραγούδι, και πάλι ευχαριστημένος είσαι.

Στα περισσότερα πανηγύρια σήμερα θ’ ακουστεί κάποια στιγμή το Ζεϊμπέκικο της Ευδοκίας, ο Πότε Βούδας ή η Πριγκιπέσσα του Μάλαμα. Μπορεί με ζουρνά και νταούλι, μπορεί με λύρα και λαούτο, μπορεί με κεμεντζέ και αρμόνιο.

Οι μπάντες της Μακεδονίας, όταν παίζουν σε χωριά με σύμμικτο πληθυσμό (όπως είναι τα περισσότερα στη Μακεδονία) παίζουν και θρωκιώτικα, και ποντιακά, και τσαμικοειδή. Αγνώριστα μεν, αλλά ο ντόπιος σιγά σιγά τα μαθαίνει κι έτσι, αρκεί να χορεύονται.

Η ορχήστρα Παπαγκίκα έπαιζε (κρίνοντας από τις ηχογραφήσεις) πολλά ρεμπέτικα, ορισμένα εντελώς φυλακομπαγλαμαδίσιας αισθητικής, αλλά όχι με μπαγλαμάδες, με τα όργανα που διέθετε. Εκεί ταιριάζει αυτό που λες, Βασίλη:

Αλλά, ας πούμε, στην Μανταλένα, αν δε με απατά η μνήμη μου, έχει κάπου ένα περίεργο ψαγμένο μπάσο που προχωράει ανάποδα από την κυρίως μελωδία. Ε, στο Αβυσσηνέζικο που δεν έχει και λόγια κάνουν τέτοια πειράγματα σε μεγαλύτερο βαθμό. Πού να βάλεις το όριο μεταξύ απλής προσαρμογής και σκόπιμης διασκευής;

Άσε που ο μάγκας ο φυλακόβιος, με τον χειροποίητο σκαφτό μπαγλαμά αλλά και με τα ντόλαρς της παραγγελιάς, μπορεί και να ένιωθε αυτό που ένιωσαν οι βοσκοί των Κυκλάδων όταν άκουσαν τα τραγούδια της τσαμπούνας να τα παίζει ο Κονιτόπουλος και ο Πάριος:
-Α ρε μεγαλεία!

2 «Μου αρέσει»
159

Το χρωστάω εδώ και πολύ καιρό

8 «Μου αρέσει»
160

μπράβο ρε βασίλη! μια χαρά του πάει. ωραία και η στάση στην τέταρτη, παιγμένη στο πρώτο τάστο της μπουργάνας.

1 «Μου αρέσει»
161

Ναι το παίζουμε, στην υγειά των μερακλήδων

Πεντακάθαρο καραντουζένι, ακολουθεί πιστά όλη τη δομή του ντουζενιού με παιξιμο στα πρώτα 7 τάστα κτλ. Μουσικά οι 2 πρώτες από τις 3 μελωδίες αποτελούν μικροπαραλλαγές των σκοπών που γεννιούνται παίζοντας στο συγκεκριμένο ντουζένι. Αλλάζεις λίγο το ρυθμό λίγο τη μελωδία και κάνεις ένα καινούργιο σκοπό. Στο πρώτο μελωδικό κομμάτι αν αλλάξεις το ρυθμό πέφτεις στο “τούτοι οι μπάτσοι”. Το δεύτερο θυμίζει πολλά. Η έκπληξη για μένα είναι στην τρίτη μελωδία. Το τρίτο πάτημα δε το συνάντησα σε κανένα αδέσποτο ρεμπέτικο του καραντουζενιού. Το συνάντησα όμως στην περιπλάνησή μου στα δημοτικά. Δε μπορώ να θυμηθώ σε ποιο…
Α και για όποιον παρατηρήσει στο βίντεο παίζω με δύο δάχτυλα και αντίχειρα. Νέο χούι :smiley:

6 «Μου αρέσει»
162

Να τονε πρωινός πρωινός! Ένα καραντουζένι και μετά καφέ; :slight_smile:

Ναι, στάση στο Μι στους δρόμους του Ρε (ή το αντίστοιχο τέλος πάντων σε όποια τονικότητα παίζει καθένας) είναι συχνή σε παραδοσιακά, σε ρεμπέτικα όχι. Αλλά νομίζω ότι το άκουσα σε κάποιο άλλο τέτοιο μουρμούρικο, που ανέβασε κάποιος εδώ τις τελευταίες εβδομάδες. Γενίτσαρης ίσως; Κηρομύτης; Μουφλουζέλης; …κάτι τέτοιο ήτανε.

Από τότε που το πρωτοάκουσα με την Παπαγκίκα, μου 'χε κάνει εντύπωση αυτή η αλλαγή, που βέβαια εκείνοι την τονίζουν και με τις αρμονίες.