και στον ‘‘νικοκλακια’’ του παπαζογλου παιζει καποιος λαουτο σολιστικο. να μην πουμε βεβαια και για εκτελεσεις αμερικης…
Σωτήρης και Σωτήρης
Τόγελος και Γοργογέτας
“Δοντια πυκνά”
ΣΤΗΝ ΠΥΛΗ ΤΡΙΚΑΛΩΝ. 15-12-1986.
1 «Μου αρέσει»
Ουσακ μανές Παπασιδέρης 1929
ΚΛΑΙΩ ΚΡΥΦΑ ΚΑΙ ΣΚΕΠΤΟΜΑΙ ΟΤΙ ΠΩΣ Θ’ΑΠΟΘΑΝΩ, ΚΑΙ Η ΑΙΤΙΑ ΕΙΣΑΙ ΣΥ ΟΠΟΥ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΧΑΝΩ.
στίχοι Στ. Περπινιάδης , στο βιολί ο Δ. Σέμσης και στο λαούτο ο Σιδέρης Ανδριανός
1 «Μου αρέσει»
Σουζινάκ μανές 1930
Odeon Γε GA-1438 / GO-1511 Παπασιδέρης Βιολί Δ. Σέμσης, λαούτο Σιδέρης Ανδριανός 1930
2 «Μου αρέσει»
Να πούμε επ’ ευκαιρία ότι η παρουσία ταξιμιού με λαούτο σε μανέδες αλά τούρκα, ιδίως εναλλάξ με βιολί, είναι κι ένα σχόλιο των παλιών σχετικά με το περίφημο ζήτημα της συγκερασμένης VS ασυγκέραστης τροπικότητας.
2 «Μου αρέσει»
«πήγε η ψυχή μου στην Κούλουρη»
1 «Μου αρέσει»
Ανδριανός Μίμης (1923 -1990)
γιος του Σιδέρη Ανδριανού.
https://www.salamina.gr/παρουσιαση-δημου/πολιτισμός/επιφανείς-σαλαμίνιοι/ανδριανός-μίμης-1923-1990/
Το τρέμολο με ανοιχτές στις εισαγωγές μου θυμίζει το Στασινόπουλο, αλλά όταν ξεκινά το τραγούδι ο Βλαχαγγέλης το γυρίζει σε πιο μοντέρνες συγχορδίες.
2 «Μου αρέσει»
Εγώ, να πω την αλήθεια, αυτό το τρέμολο δεν το αντέχω. Δεν μπορώ να καταλάβω γιατί ήταν τόσο προσφιλές σε τόσους από τους σολίστες λαουτιέρηδες παλιότερα. Σαν αμηχανία μού μοιάζει, λες και δεν έχουν βρει πώς να βγάλουν πιο ενδιαφέροντα ήχο από το όργανό τους.
Παραθέτω κείμενο φίλου, το οποίο αποτελεί απόσπασμα από πανεπιστημιακή εργασία με κύρια πηγή το γνωστό βιβλίο του Φοίβου Ανωγειανάκη, “Ελληνικά Λαϊκά Μουσικά Όργανα”.
" Απόδειξη της αδικημένης και υποταγμένης χρήσης του λαούτου αποτελούν ως έναν
βαθμό οι λεγόμενοι πριμαδόροι λαουτιέρηδες, εντυπωσιακές μορφές που
ωθούσαν το όργανο στα όριά του, επιδεικνύοντας καταπληκτική δεξιοτεχνία,
«έκαναν το λαούτο βιολί».
Χωρίς να συνοδεύει κάποιο μελωδικό όργανο, ο
πριμαδόρος λαουτιέρης κουβαλούσε ολοκληρωμένες μελωδίες στην πρώτη χορδή
όσο τις αυτοσυνόδευε με τις υπόλοιπες, με μια πρωτόγνωρη ευχέρεια και
γρηγοράδα. Αξιοποιούσε επίσης τα καλαμάκια (τα ψηλά τάστα), τα οποία σπάνια
χρησιμοποιούνταν στο παρελθόν, και σήμερα θεωρούνται διακοσμητικά.
Ωστόσο, ανεξάρτητα απ’ την δεξιότητα τους, το τελικό άκουσμα του οργάνου δε
μπορούσε να συναγωνισθεί την πλούσια χροιά των κατεξοχήν μελωδικών
οργάνων. Για τον λόγο αυτό, οι πριμαδόροι συχνά λάμβαναν μια πολύ ενεργότερη
εκδοχή του ρόλου ενός συνηθέστερου λαουτιέρη, συνοδεύοντας συνήθως ένα
βιολί, ντουμπλάροντας τις μελωδίες του, και αναπληρώνοντας τον ρόλο του όποτε
έπαυε να παίζει.
Δυστυχώς, οι πριμαδόροι λαουτιέρηδες έχουν ουσιαστικά
εξαφανισθεί εξ ολοκλήρου στο πέρασμα του χρόνου, ενώ όσοι ζούσαν κατά την
συγγραφή του βιβλίου του Φ. Ανωγειανάκη (1976) είχαν είτε παραιτηθεί, είτε
αρκεστεί στον παραδοσιακό ρόλο του οργάνου τους. Επομένως, αυτό το γένος
βιρτουόζων μάλλον έχει αφανιστεί εδώ και πάνω από 50 χρόνια."
Πάντα το είχα απορία και εγώ αν υπήρχαν σολίστες λαουτιέρηδες, και είχα μια υποψία για αυτούς της Ηπείρου, καθώς σε κάποια μοιρολόγια διακρίνονται μικρές σολιστικές φράσεις από λαούτο. Καμία σχέση με το βιολί ή το κλαρίνο βέβαια. Απ’ ότι φαίνεται έχουμε κάποιες ενδείξεις…
1 «Μου αρέσει»
παντα υπηρχαν πριμαδοροι του λαουτου, απλως δεν τους ακουμε στους δισκους. ο βαγγελης σουκας αποκαλουσε τον γερασιμο λαλο, χιωτη του λαουτου. δεν τον ακουσαμε ποτε ομως, διοτι δεν καταγραφηκε. ολοι οι καλοι σολαρανε. υπηρχανε και αλλοι ομως που ειχαν καλο δεξι για ρυθμο και μεχρι εκει. οπως και στα υπολοιπα οργανα το ιδιο. σαμπως και τωρα παραδειγμα στην κιθαρα, ειναι ολοι σολιστες? αλλα οι καλοι τουλαχιστον χαρην της μελετης που κανουν, ολοι σολαρουν. ειναι η προσωπικη σχεση του καθενος με το οργανο του αυτο. παντως, επειδη εχω παει ως λαουτιερης σε δουλειες με ‘‘σκετα’’, οχι δεν μπορεις να σολαρεις, ουτε καν γεφυρες πολλες δεν μπορεις να κανεις. και αμα εισαι εξω και εχει και κοσμο ουτε τα ακκοντα δεν ακουγονται, μονο η βουρτσα απο το φτερο. ασε που απο καποια ωρα και μετα πρηζεται το δεξι απο το κοπανημα που και να σουν πουν σολαρισε, δεν μπορεις πια. αυτο ειναι και μια ενδειξη γιατι ο ταμπουρας δεν εξελλιχθηκε σε ‘‘επαγγελματικο’’ οργανο και εμεινε στην παρεα και στο σπιτι. ενω το λαουτο ηταν ικανο να συνοδευσει τα πριμα οργανα με τον ‘‘ογκο’’ του. και αυτο θελαν και αλλωστε οι κομπανιες. να καλυφθουν οι αναγκες τους.
1 «Μου αρέσει»
υπαρχει και αυτη η εργασία του Παπασταύρου, οπου γινεται αναφορα στον Λάλο και Ζώτο και στην τεχνοτροπία των.
το νεο λινκ ειναι αυτο.
και αυτο (αναφορά στον Λάλο)
1 «Μου αρέσει»
Μιχάλη, μια ένσταση.
Στα Χανιά υπήρξε ο Κουτσουρέλης, ο οποίος θεωρείται ότι ήταν ο πρώτος που έκανε το λαούτο σόλο όργανο και κράταγε γλέντι μόνος του χωρίς βιολί. Πάνω στο δικό του πρότυπο βγήκαν πολύ πολύ αργότερα ο Ψαρογιώργης και, ακόμη πιο πρόσφατα, ο Μανωλάκης. Μεταξύ Κουτσουρέλη και Ψ/γιώργη δεν έχω υπόψη μου να υπήρξε άλλος. Ωστόσο, αν ακούσεις πώς έπαιζε ο Κουτσουρέλης όταν συνόδευε βιολιά, σχεδόν το ίδιο έκανε: έπαιζε τη μελωδία, μαζί με κάτι λιγοστά στολίδια που να μη θεωρούνται 100% μελωδικά (καμιά καμπάνα, καμιά ανοιχτή συγχορδία για λίγο). Το ίδιο και όλοι οι σύγχρονοί του, οι παλιότεροι, και πολλοί Χανιώτες μέχρι και σήμερα. Στην Κρήτη από τότε που πρωτοήρθε το λαούτο κανείς δεν είχε σκεφτεί να κάνει κάτι άλλο εκτός από το να παίζει τη μελωδία, μέχρι που κάποιος το σκέφτηκε κι αυτό, και θεωρείται ο ευρετής της βούρτσας (δε θυμάμαι ποιος, για κάποιον Ρεθεμνιώτη το λένε).
Το πώς κατάφερναν να ακούγονται δεν το ξέρω, αλλά η δουλειά γινόταν. Όσοι παλιοί μουσικοί έχουν προλάβει και την εποχή πριν τους ενισχυτές και τη μετά, λένε το στερεότυπο «παλιά ο κόσμος άκουγε». Πρέπει να έχει κάποια βάση αυτό, γιατί δεν είχαν και την πολυτέλεια ν’ ακούνε κάθε μέρα όργανα, ώστε να τα χαραμίζουν κάνοντας τη βαβούρα τους από πάνω. Ίσως πάλι, όταν έφταναν στο σημείο πραγματικά να μην ακούγονται, απλώς να το έπαιρναν απόφαση. Έτσι κι αλλιώς δεν είχαν κάτι παραπάνω να κάνουν: συνέχιζαν και όποιος ακούσει άκουσε. Ή τέλος, ίσως και πάλι να μην ακουγόταν τόσο τι παίζει το λαούτο όσο το ρυθμικό τακ τακ της πενιάς.
Σε κάθε περίπτωση, το πριμαδόρικο παίξιμο στο λαούτο (αλλού χρησιμοποιείται ο όρος «μπερντελήδικο») δεν είναι κάτι που ιστορικά να συνδέεται αποκλειστικά με συγκεκριμένες συνθήκες ακρόασης, που να είναι καλύτερες από τις συνηθισμένες.
Δείγματα σόλο λαούτου σε ρεμπέτικα.
Τα δείγματα είναι από δυο διαφορετικά Σιφνέικα γλέντια και τα παιξίματα έγιναν στο περιθώριο των γλεντιών. Το κούρδισμα είναι στεριανό και το παίξιμο «ανοικτό» (δεν ξέρω άλλη ορολογία).
«Μαριγούλα Μανταλένα». 2016. Στο λαούτο ο Γιώργος Ατσόνιος (Μπαεράμης). Εδώ, δεν υπάρχει η εισαγωγή και παίζεται το τραγουδιστικό μέρος. Στο τραγούδισμα ακούγεται και ο Αντώνης Στυλιανού (Αράπhης).
«Φοβάμαι μη σε χάσω (Πώς θα περάσει η βραδιά)». 2012. Στο λαούτο ο Αντώνης Αβρανάς. Στις αγριοφωνάρες είναι και η δική μου μέσα.
1 «Μου αρέσει»
Πάντως να πω ότι το καθαρά πριμαδόρικο παίξιμο ως τρόπος συνοδείας άλλου πρώτου οργάνου μόνο στα Χανιά ξέρω να έχει καθιερωθεί. Σε πολλά νησιά υπάρχει το «ταμπουροειδές» παίξιμο, μελωδία μαζί με ανοιχτές με βάση κάποιες συγκεκριμένες τεχνικές που βουβαίνουν ή ελευθερώνουν τις κατάλληλες χορδές. Η τρίτη εκδοχή είναι οι συγχορδίες, είτε εντελώς στοιχειώδεις (ανοιχτές και λίγες) είτε εμπλουτισμένες, με πιθανή κιθαριστική επίδραση.
Απ’ όλα αυτά, τα δύο πρώτα μου φαίνονται πιο εύλογα για τα πρώτα στάδια εμφάνισης του λαούτου όταν ήταν καινούργιο όργανο. Μουσικοί που οι πρότερες εμπειρίες τους να ήταν αποκλειστικά μονοφωνικές, πώς μπορεί να σκεφτούν καν την ιδέα ότι μια συγχορδία μπορεί να συνοδεύει μια ολόκληρη μουσική φράση;
Υπάρχει δε και μία τέταρτη εκδοχή: το λαούτο σε ρόλο κρουστού, με μια σταθερή συγχορδία και με όλη τη δουλειά να γίνεται στο δεξί. Για παράδειγμα στην Ικαρία όταν πρωτοήρθε το λαούτο συνήθιζαν οι βιολατόροι να έχουν ένα δικό τους λαούτο, κουρδισμένο έτσι ώστε ανοιχτά να δίνει μια απλή συγχορδία, και το έδιναν σε όποιον είχε στοιχειώδη αίσθηση του ρυθμού, για να βγάλει με τη μία αυτή συγχορδία όλο το γλέντι (σαν να ήταν μονόχειρας: το αριστερό απλώς στήριζε το όργανο)! Αυτό είναι διασταυρωμένο, δεν έτυχε να το κάνει ένας κάποτε. Λίγο πιο εξελιγμένο είναι το επίπεδο όπου τη συχορδία την πιάνεις, δεν την έχεις έτοιμη από το κούρδισμα, αλλά και πάλι δεν την αλλάζεις ποτέ και παίζεις μόνο για τον ρυθμό. Όπου μπορεί και να έχεις δυο ή τρεις συγχορδίες και κάθε κομμάτι να πατάει στη δικιά του. Σαν να 'χω την εντύπωση ότι έτσι παίζει ο λαουτιέρης του περίφημου Τζάρα στις ηχογραφήσεις της Μερλιέ, ενώ και μια φτγρ του Νισύριου, σε γλέντι, με τη συνοδεία ενός πιτσιρικά που είναι πιο μικρός από το λαούτο, σε κάτι τέτοιο με παραπέμπει.
Πού θέλω να καταλήξω:
Όπου πρωτοεμφανιστεί το λαούτο και κάποιος καλείται να βρει πώς δουλεύει, το μελωδικό παίξιμο (είτε μονοφωνικό είτε μαζί με ανοιχτές) θα το ανακαλύψει και μόνος του. Το αποκλειστικά ρυθμικό, επίσης. Τη λογική όμως των εναλλασσόμενων συγχορδιών όχι: δεν είναι κάτι το αυτονόητο, προϋποθέτει να έχεις ξανακούσει κάτι τέτοιο.
αξιόλογη συλλογή Κρητικής Μουσικής.
1 «Μου αρέσει»
Ο Ανωγειανάκης αναφέρει τα περί πριμαδόρων και στις σημειώσεις των κυπριακών ηχογραφήσεων του Πελοπονησιακού ιδρύματος, που περιλαμβάνουν από ότι θυμάμαι μόνο δύο κομμάτια με λαούτο σόλο χωρίς βιολί: ένα τραγούδι παιγμένο σαν οργανικό σόλο (Αίγια κότσινη) και ακόμα ένα με λαούτο και τραγούδι χωρίς βιολί.
1 «Μου αρέσει»
Το τρέμολο θα ήταν και τρόπος να αυξήσεις την ένταση, εκτός από τη διάρκεια.
Η τεχνική του κάθετου τρόπου παιξίματος στο λαούτο είναι πατέντα του ίδιου του Χρήστου Ζώτου όπως ο ίδιος αναφέρει. Ο Γεράσιμος Λάλος όπως λέει ο ίδιος έπαιζε όπως και όλοι οι άλλοι παίχτες της εποχής σολάροντας από συγκεκριμένους τόνους. Η ανάγκη να σολάρει από όλους τους τόνους τον έκανε να ψαχτεί και αν βρει αυτή την τεχνική. Αυτά και διάφορα άλλα τα λέει σε κάποιες συνενετεύξεις και σε κάποιο βίντεο που αυτή τη στιγμή δεν μπορώ να το βρω.
Από την άλλη όμως ποιος λαουτιέρης ζητήθηκε να πάει για δουλειά ως σολίστας χωρίς βιολί, λύρα, κλαρίνο ή άλλο σολιστικό όργανο; Κανένα όργανο με γκραν κοφτό ήχο δεν επικράτησε ως σολιστικό στην ελληνική παράδοση.
2 «Μου αρέσει»