Ενδιαφέρουσα άποψη διατί επεκράτησε το 3χορδο έναντι των σαντουροβιολιων κλπ !
Και εδώ ο ίδιος παίζων 3χορδον http://www.youtube.com/watch?v=3PDWMcWQMto
To βίντεο το έχω ανακαλύψει πριν κανένα χρόνο. Είναι όντως ενδιαφέρουσα άποψη από τον Μητσάκη. Ο Μητσάκης ήταν ένας από τους παλιότερους ρεμπέτες που ο Ζαμπέτας συγκεκριμένα εκτιμούσε ιδιαίτερα. Κατά κάποιο τρόπο η πορεία του Ζαμπέτα επηρεάστηκε από κάποια λόγια που του είχε πει ο Μητσάκης. Τελος παντων, ο Μητσάκης ήταν από αυτούς που ασπάστηκαν το 4χορδο νοουμένου ότι είναι το 3χορδο σε πιο εξελιγμένο. ΟΜΩΣ αυτο το λέω διότι ο Μητσάκης έκανε μετάβαση από το 3χ στο 4χ. Τότε οι πρώτοι που έπαιζαν το 3χ Μάρκος ,Τσιτσάνης κτλ, ήταν μεν δεξιοτέχνες του οργάνου αλλά (ας με συγχωρήσουν τα μέλη) θα μπορούσαμε να πούμε ότι σήμερα υπάρχουν τρίχορδοι που είναι αρτιότερα δεξιοτέχνες αυτών. Ενας λόγος που εγώ προσωπικά πιστεύω στην αύξηση της δεξιοτεχνίας των τριχόρδων (πχ Λάκης Ορφανίδης, Τρίγκας, Πάππος) εκτος βεβαια και αναντίρρητα από τις επιρροές των παλιών τρίχορδων ρεμπετών, είναι και η μετάβαση στο τετράχορδο. Ο Μητσάκης κάνει λόγο για αρμονίες “αμέτρητες” που σου δίνει το τετράχορδο. Σαμπως το τρίχορδο δεν τις δινει;;; Προφανως και τις δίνει, απλά αν μου επιτρέπεται, το τετράχορδο εξέλιξε και επέτρεψε στους τότε παίχτες, νέες τεχνικές, τους έδωσε μια δυναμική που δεν την είχαν. ΑΜα τωρα μπορεις να αναπτύξεις τεχνικες στο 4χ, πάμε πίσω στο 3χ και αναπτύσουμε παρόμοιες τεχνικές.
Αυτό που λέει ο Μητσάκης είναι βάσιμη σκέψη. Μου θυμίζει επίσης τη διάδοση της ροκ μουσικής χάρη στη μια κιθάρα που έπαιζε ο καθένας από τα τέλη ‘60, 70, κλπ. Όμως η κιθάρα δεν ήταν αναγκαίο να διαδώσει ειδικά τη ροκ μουσική, είναι λοιπόν και’ τα ακούσματα και η ανταπόκριση που βρήκαν στο κοινό τους.
Με το μπουζούκι βέβαια είναι αλλιώς αφού εξαρχής ήταν λαϊκό όργανο και σίγουρα η “ευκολία” (ευκολία δηλαδή στα πρώτα βήματα) συντέλεσε στη διάδοση του ίδιου και της μουσικής που γράφτηκε με αυτό.
Από την άλλη όμως γιατί στη λαϊκή μουσική της υπαίθρου κυριάρχησαν τα “δύσκολα” όργανα, το σαντούρι, το βιολί, το κλαρίνο κλπ;
Όσο κι αν η “προσβασιμότητα” του μπουζουκιού μετράει για τη διάδοσή του, δεν μπορεί να αναιρεθεί το γεγονός ότι η “εξαφάνιση” του σαντουρόβιολου ήταν αποτέλεσμα βίαιης κρατικής παρέμβασης. Γι’ αυτό άλλωστε δεν ήταν και σταδιακή “εξαφάνιση” αλλά απότομη.
Ποια θα ήταν άραγε η εξέλιξη της λαϊκής μουσικής αν αναπτυσσόταν αβίαστα με όλο της το δυναμικό και δεν είχε υποστεί αυτή τη βάρβαρη επέμβαση.
Άλλη πιάτσα, άλλοι όροι επαγγελματισμού.
Στο Χ χωριό ο μεγάλος δημοτικός σταρ είναι το Τάδε με το κλαρίνο του. Τον καλούν κάθε χρόνο στο πανηγύρι της Παναγίας και καθαρίζει όλο το χαρτί. Αν θες να τον ανταγωνιστείς, κλαρίνο θα πρέπει να παίξεις κι εσύ. (Γι’ αυτό άλλωστε τα πρωταγωνιστικά όργανα παραμένουν τα ίδια ακόμη κι εκεί όπου τα συνοδευτικά έχουν αντικατασταθεί, π.χ. κιθάρα αντί λαούτου κλπ).
Άγη, το σαντούρι δεν κυριάρχησε ποτέ στην ελληνική ύπαιθρο. Στην πραγματική “ύπαιθρο”, στα χωριά, δεν υπήρχε ούτε ένα. Σε κάποιες πόλεις, π.χ. στο Αγρίνιο (πατρίδα του Αριστείδη Μόσχου), εμφανίστηκε κάποτε ένα και αυτό ήταν όλο. Το βιολί και το κλαρίνο προτιμήθηκαν γιατί έχουν γεμάτο ήχο, να ακούγεται καλά και μακρυά (βιολιά βαρούν και πάω να δώ), όπως και η ζυγιά ζουρνάς - νταούλι. Τώρα, που την βλέπεις την κρατική παρέμβαση, βίαιη μάλιστα, που εξαφάνισε τα σαντουρόβιολα και μάλιστα απότομα, απορώ. Πολύ πριν την επιβολή λογοκρισίας, πέντε χρόνια πριν, συγκεκριμένα, έγινε πράγματι αυτό που εγώ έχω ονομάσει “μεγάλη ανατροπή”, με αφορμή το δίσκο του Τζάκ Γκρέγκορυ και αποτέλεσμα το Μάρκο και μετά και τους άλλους. Όταν ο Σαραντόπουλος έδιωξε απ’ τη “Μάντρα” τα σαντουρόβιολα και έβαλε την “Τετράς η ξακουστή” (Μεγάλη δουλειά!, που είπε και ο Μάρκος), το κράτος ούτε τις βλεφαρίδες του δεν έπαιξε. Η σαρωτική επέλαση των μπουζουκομπαγλαμάδων έγινε χωρίς κρατική παρέμβαση και είχε ήδη παραμερίσει τα σαντουρόβιολα πριν την επιβολή της λογοκρισίας.
Εντάξει, αλλά για να φτάσει να έχει δημιουργηθεί αυτή η συνθήκη (της δεξιοτεχνίας πάνω στο μουσικά πλουσιότερο όργανο) έχει προϋπάρξει μια εξέλιξη που -αν όχι τίποτα άλλο- δεν παρεμποδίστηκε από “εξωγενείς” παράγοντες.
Αντίθετα, στην αστική λαϊκή μουσική, τα όργανα αυτά βγήκαν από τον επαγγελματικό συναγωνισμό με μια έξωθεν παρέμβαση και το ζήτημα έκλεισε. Οπότε δεν έχουμε δεδομένα για το τι τελικά θα επικρατουσε και πώς θα επικρατούσε, για το αν και τι οσμώσεις θα γίνονταν στο αστικό λαϊκό και τι οσμώσεις ανάμεσα στις σμυρνέικες - νησιώτικες - βουνίσιες ζυγιές κλπ κλπ, στην περίπτωση που τα μουσικά πράγματα δεν εμποδίζονταν από ένα “διάταγμα”.
Σίγουρα βέβαια η σύγκριση είναι απλώς βοηθητική γιατί εκτός από άλλη πιάτσα είναι διαφορετικές και οι κοινωνικές συνθήκες, ανάγκες κλπ.
Α, και κάτι άλλο: Σημαντικό ρόλο στον παραγκωνισμό της σμυρναίικης σχολής έπαιξαν οι εταιρίες, ναι. Αλλά και πάλι, εντελώς μα εντελώς ερήμην του κράτους. Την τσέπη τους φρόντιζαν και αυτή έλαχε να γεμίζει καλύτερα με μπουζούκια παρά με σαντουρόβιολα.
Είναι φυσικό από τη στιγμή που το μπουζούκι μπαίνει σαν όργανο δημόσιο να εκτοπίσει εν μέρει άλλα λαϊκά όργανα, όχι όμως να τα εξαφανίσει απότομα και ολοκληρωτικά.
Μια απάντηση πάντως μετερήσιμη θα μπορούσε να πάρει κανείς με τη βοήθεια του αρχείου του σήλαμπς, απλά μετρώντας πόσα τραγούδια της σμυρνέικης παράδοσης με σαντούρι και βιολί δισκογραφήθηκαν τη χρονιά πριν το 36 και τη χρονιά μετά…
Αν δεν κάνω λάθος το σαντούρι είναι μέρος, εκτός των άλλων, και της αιγαιοπελαγίτικης μουσικής παράδοσης.
Ίσως δεν έτυχε να πάει κι ο Παπάζογλου στον Μεταξά μ’ ένα βιολί να του παίξει λίγο να τον συγκινήσει, να τον μάθει και τι είναι και το βιολί. Ενδεχομένως ο Μεταξάς του έλεγε ωραίο όργανο αλλά βάλτου τάστα να του κοπεί το ανατολίτικο ημικάρδιο.
Άγη, αν καταλαβαίνω καλά συνδέεις την ύφεση των σαντουρόβιολων με τον πόλεμο του Μεταξά ενάντια σε ό,τι θεωρούσε ο ίδιος ανατολίτικο;
[Είτε η απάντηση είναι ναι είτε όχι, δε θα μπορέσω ούτε να συμφωνήσω ούτε να διαφωνήσω, αφού δεν το ξέρω το θέμα. Απλώς ρωτάω για διευκρινιστικούς λόγους.]
Ναι. Σε αρκετά μέρη του Ανατολικού κυρίως Αιγαίου. Γιατί, έπεσε κι αυτό σε ύφεση μαζί το ρεμπέτικο σαντούρι; Νομίζω ότι όσο εξακολουθούσαν να γίνονται εμπορικές ηχογραφήσεις νησιώτικων με τα παλιά όργανα (πριν τον εκκονιτοπουλισμό της παράδοσης) το σαντούρι -και πάντως σίγουρα το βιολί- δε χάθηκαν από τη δισκογραφία. Όχι πως το 'χω ψάξει και συστηματικά όμως…
Και όμως, τα εξαφάνισε “από τη μιά μέρα στην άλλη”, δηλαδή σε ελάχιστα χρόνια. Και σχεδόν ολοκληρωτικά.
Το σαντούρι, ούτε στο Αιγαίο είχε μεγάλη διάδοση. Μόνο στη Μυτιλήνη και στην κομπανία της Αιμιλίας Χατζηδάκη αν δεν κάνω λάθος.
Το θέμα με τον μπαρμπα Γιάννη στο γραφείο του Μεταξά, απλά δεν το πίστεψα. Το είχα σχολιάσει, σε μία σειρά μαθημάτων τον περσινό χειμώνα στο Μουσείο Λαϊκών Οργάνων, ως εξής:
Ο μπαρμπα Γιάννης Παπαϊωάννου παραπονείται, στην αυτοβιογραφία του, ότι “Ήρθε ο Μεταξάς λοιπόν κι απαγόρεψε τα μπουζούκια. Τρελλαθήκαμε”. Και αμέσως μετά: “Αυτό, κανα μήνα”. Και λίγο παρακάτω, διηγείται πώς κατάφερε με το ζόρι και μπήκε στο γραφείο του Μεταξά, με κρυμμένο ένα μπαγλαμαδάκι μέσα στο παλτό του. “Θα πεθάνουμε, του λέω, κύριε Πρόεδρε”, εκείνος απαντάει “Βγάζετε χασικλήδικα, γι αυτό δεν σας αφήνω” και με το μπαγλαμαδάκι που φανέρωσε ξαφνικά, ο Παπαϊωάννου έπαιξε τη “Βαγγελίτσα”, του άλλαξε τη γνώμη, άρχισε ο κύριος Πρόεδρος να γελάει και επέτρεψε τα μπουζούκια, χωρίς όμως χασικλήδικα λόγια.
Δεν γίνονται αυτά τα πράγματα. Δεν είναι ξέφραγο αμπέλι το γραφείο του πρωθυπουργού οποιασδήποτε χώρας, να μπαίνει ένας απρόσκλητος άγνωστος ύψους 1,90 μέτρων, χωρίς την παρέμβαση της προσωπικής φρουράς του, που το μπαγλαμαδάκι τουλάχιστον δεν θα το άφηνε εκεί που ήταν κρυμμένο, μέσα από το παλτό. Μπορεί ο Παπαϊωάννου να έκανε τις κινήσεις αυτές στο γραφείο ίσως του Ψαρούδα, του προέδρου της επιτροπής, που πράγματι καλούσε τον έναν μετά τον άλλον όλους τους καλλιτέχνες στο γραφείο του, μπορεί και να του έπαιξε τη Βαγγελίτσα και εκείνος να γέλασε, και να είπε και κάτι σαν “εντάξει, παίζε και το οργανάκι σου”. Απαγόρευση, πάντως, του μπουζουκιού ως οργάνου δεν καταγράφεται πουθενά, στον τύπο της εποχής, ενώ στους δίσκους που δεν έπαψαν να γραμμοφωνούνται ανελλιπώς κατά εκατοντάδες κάθε χρόνο, τα μπουζούκια και οι μπαγλαμάδες εμφανίζονται όλο και συχνότερα, καθ’ όλη της διάρκεια της δικτατορίας και μέχρι την έλευση των Γερμανών (και το κλείσιμο του εργοστασίου).
Αυτό δεν το ξέρω, αλλά έχω διαβάσει συνέντευξη του Παπαιωάννου στον Λευτέρη τον Παπαδόπουλο (στο βιβλίο Να συλληφθεί το Ντουμάνι). Ο Λευτέρης Παπαδόπουλος τον ρωτά αν πήγε στον Μεταξά και ο Παπαιωάννου του απαντά: Πήγα αλλά όχι στον Μεταξά. (και μετά αν δεν απατώμαι του λέει ότι είχε πάει στη λογοκρισία) Εδειξε το μπουζούκι με τα φίλντισι κι αυτά και έπαιξε την Φαληριώτισσα. ΤΟ βιβλίο το έχω στην Κύπρο. (περιέχει μέσα συνεντεύξεις από Κηρομύτη, Ρόζα, Παπαιωάννου, Μπαγιαντέρα- και άλλους)
Μπράβο, smxz8. Εγώ αρνήθηκα να βάλω στη βιβλιοθήκη μου το βιβλίο αυτό του Παπαδόπουλου και επομένως δεν ξέρω αυτή τη συνέντευξη. Αν όμως διαβάσεις το “Ντόμπρα και σταράτα” (αυτοβιογραφία του μπαρμπαΓιάννη, στο συνιστώ ανεπιφύλακτα) θα δεις ότι περιγράφει τα πράγματα όπως τα παρουσιάζω στο σχόλιό μου. Σωστά, λοιπόν, είχα και εγώ υποθέσει ότι δεν είναι δυνατόν να είχε πάει στον ίδιο το Μεταξά, υπό τις συνθήκες που αναφέρει.
Καλά ούτε και εγώ το πίστευα- Αν και ο Ζαμπέτας στο Βίος και Πολιτεία λεει οτι: Ο Παπαιωάννου πηγε στον Μεταξά. Οταν το διαβασα δεν το πιστεψα ευθύς εξ’ αρχής. Μετά διάβασα και το αλλο και λεω: Ωπ. Να τα!
Αν επιτρέπετε, γιατί δεν το βάλατε στην βιβλιοθήκη σας; (εννοώ δεν σας αρέσει ο Παπαδόπουλος; ή είναι καποιος λόγος;)
Ωραία το Ντόμπρα και σταράτα θα το ψάξω να το βρω!
Ε ναι τη συνδέω. Και για την ακρίβεια με τη λογοκρισία που θεσμικά επιβλήθηκε σε ό,τι ήταν ανατολίτικο δηλαδή στα σμυρνέικα, στα “μόρια” κλπ.
Τώρα να πει κανείς ότι η λογοκρισία δεν απαγόρεψε τα όργανα αλλά “μόνο” το ρεπερτόριό τους;
Με τη σειρά μου το θέμα αυτό δεν το ξέρω εγώ.
“Από τη μια μέρα στην άλλη” αλλά ποιος; Οι “σόου μπίζνες” (μαγαζιά και δισκογραφία) σίγουρα είχαν συμβολή. Είναι όμως η λογοκρισία αυτή που μέσα σε μια μέρα και ολκληρωτικά απαγορεύει ένα ρεπερτόριο στη δισκογραφία.
Ξαναλέω ότι είναι μέγεθος μετρήσιμο. Δεν θα επανέλθω προτού -όποτε βρω χρόνο- το μετρήσω.
Κατά τα άλλα έχω τη γνώμη ότι η μεταξική λογοκρισία σ’ αυτό το πεδίο δεν ήταν παρά η απρόσκοπτη (δικτατορία γαρ) εφαρμογή του “προγράμματος” που είχε ήδη διατυπώσει σχεδόν σύσσωμη η αστική διανόηση εναντίον της “ανατολής”.
Το περιστατικό το χρησιμοποίησα σαν θρύλο για λόγους γλαφυρότητας. Το αν αληθεύει, ναι, όχι, ή είναι παραλλαγή άλλου γεγονότος πραγματικού δεν το ξέρω.
Παρόλο που δεν πιστεύω πως η κρατική παρέμβαση εξαφάνισε το σαντούρι, κατά τη γνώμη μου το όργανο αυτό αν και συγκερασμένο έχει το ανατολίτικο άκουσμα. To τόσο ανεπιθύμητο στην περίοδο μεταξά.
Στη Μυτιλήνη υπήρχε πριν από το 1922 λόγω της κοντινής απόστασης από τα μικρασιατικά παράλια και υπηρετούσε το τοπικό ρεπερτόριο που είναι παρόμοιο με την αστική μουσική της Σμύρνης.
Το ρεπερτόριο αυτό μπορεί να αποδοθεί και από το μπουζούκι αλλά χάνει υφολογικά.
Αντίστοιχο συμβαίνει με τη ρεμπέτικη λαική μουσική. Το σαντούρι μπορεί να παίξει στο προπολεμικό ρεμπέτικο αλλά όχι στα μετέπειτα τραγούδια. Για αυτό σταδιακά εξαφανίστηκε.
Ενθαρυντικό όμως είναι ότι αρκετά νέα παιδιά σήμερα μαθαίνουν το όργανο αυτό.
Να και ένα κομμάτι από ένα μεγάλο σαντουριέρη http://www.youtube.com/watch?v=CcDzEBh0Hnc
Ναι, δεν μου αρέσει ο Παπαδόπουλος καθόλου. Δεν ξέρω πώς “χτίστηκε” η αντιπάθειά μου αυτή, ίσως να έπαιξε ρόλο και η “πρυμάτσα” πάνω στην οποία χάραξε γοργόνα θαλασσιά, ενώ άλλο πρύμ(ν)η πλοίου (στην οποία πάντως δεν σκαλίζεται γοργόνα, στην πλώρη την τοποθετούσαν), και άλλο πρυμάτσες, με τις οποίες (χρειάζονται δύο) δένεται η πρύμη στις δέστρες του μώλου. Μου το χάρισαν το βιβλίο του αυτό και είχα την ευκαιρία να το ξεφυλλίσω λιγάκι. Η ασχετοσύνη του ανθρώπου περί το ρεμπέτικο είναι απύθμενη. Είπα όχι, στη βιβλιοθήκη μου δεν θα βρει θέση.
Η εξέλιξη είναι κάτι το αναπόφευκτο.
Η εμβληματικά ανατολίτικη διάσταση στο αστικό λαϊκό τραγούδι ήταν ο αμανές. Αυτός τους είχε μπει καρφί στο μάτι. Με μόρια δεν ασχολήθηκε κανείς, παντελώς άγνωστα τους ήταν και άλλωστε και να ήξεραν τη σημασία τους, δεν μπορούσαν (ούτε κάν η Σοφία Σπανούδη) να τα διακρίνουν σε μία μελωδία. Και πράγματι, ο αμανές κόπηκε μαχαίρι από τη δισκογραφία. Κατά τα άλλα, το 10% (χοντρικά, έτσι;) το πέτυχε η λογοκρισία και το 90 % η αυτολογοκρισία.
Σύμφωνοι! Ο άνθρωπος είναι άσχετος, όμως εγώ του παραδέχομαι οτι πήγε και τους βρήκε και τους πήρε μια συνέντευξη πριν πεθάνουν. (του Παπαιωάννου του πήρε την συνέντευξη και πέθανε μετα από λίγο καιρό).
Τώρα στο άλλο με την πρύμνη, εντάξει, λάθος του, αλλά κι αυτός έψαχνε να βρει στίχους που να πηγαίνουν με την μελωδία, και έγραψε στιχο που να πηγαίνει μεν , αλλα με λάθος νόημα.