Καλησπέρα,
Θέλω να διερευνήσω άν υπάρχουν ρεμπέτικα στο στίχο των οποίων να αναφέρεται η Μόσχα ( ή κάποια άλλη ρωσική πόλη).
Περιμένω απάντηση σας.
Ευχαριστώ, Γιούλη Κ.
ενδιαφερουσα παρατηρηση , ωστοσο δε νομιζω να υπαρχει αναφορα. με μια συντομη αναζητηση στο stixoi.info δεν υπαρχει τιποτα.
Το μόνο κοντινό με την ευρεία έννοια με τη Ρωσία που μου έρχεται είναι " Η Μπολσεβίκα " αλλά δεν έχει αναφορά σε πόλεις αν θυμάμαι καλά…
Κι εγώ δεν βρίσκω κάτι. Η μοναδική πιό κοντινή αναφορά είναι πράγματι η μπολσεβίκα. Ο Βορονόφ δεν μετράει, άσε που ήταν στο Παρίσι όταν έκανε τα πειράματα…
Καλώς όρισες, Γιούλη!
Ξεφεύγοντας απο το θέμα, όταν το διάβασα, το μοναδικό τραγούδι που μου ήρθε στο μυαλο είναι Οι Γερανοί, σε ποίηση Γ.Ρίτσου, πάνω σε μια Ρώσσικη μελωδία.
Απο ρεμπέτικο, δεν μπορώ να σκεφτώ κάτι.
Περί ανοήτου ταύτης εκστρατείας
(Από τηλεγράφημα του Βενιζέλου προς τις κυβερνήσεις Αγγλίας και Γαλλίας, το 1919, σχετικά με την εκστρατεία της Ουκρανίας).
Πάντως δεν το λες και ρεμπέτικο. Είναι ένας στίχος από μια από τις σιφναίικες εκδοχές ενός τραγουδιού που έτσι κι αλλιώς ποτέ δεν ήταν ρεμπέτικο, πάντα ήταν καθαρά νησιώτικο/μικρασιάτικο παραδοσιακό, και απλώς μια παλιά του ηχογράφηση έχει περιληφθεί σε μεταγενέστερο δίσκο-συλλογή, γύρω στο 1980, με γενικό τίτλο “Το ρεμπέτικο τραγούδι” και έκτοτε πέρασε στο ρεπερτόριο των ρεμπετοκομπανιών.
Σημειωτέον εξάλλου ότι ο τίτλος όλης της σειράς (που είναι εξαιρετική παρά ταύτα) είναι παραπλανητικός. Κοιτάζοντας και τα τραγούδια και τα κείμενα, βλέπουμε σαφώς ότι αντικείμενο της έρευνας είναι οι ρίζες του ρεμπέτικου, τα προδρομικά του στάδια, και όχι το ίδιο το ρεμπέτικο. Το «Σε καινούργια βάρκα μπήκα» (επισήμως «Ψαράδες») έχει περιληφθεί για τρεις λόγους:
α) Επειδή το λέει η Παπαγκίκα, που έχει πει και ρεμπέτικα.
β) Επειδή κατά την άποψη των επιμελητών είναι παραλλαγή του ίδιου σκοπού όπως το «Κάηκε το Γαλαξείδι» (επισήμως «Κάηκε κι ένα σχολείο»), που επίσης περιλαμβάνεται στη συλλογή, επίσης παραδοσιακό και καθαρά μη ρεμέτικο, που όμως το λέει ο Α. Κωστής που κι αυτός έχει πει και ρεμπέτικα. (Που κι αυτά, όπως έχει υποστηριχθεί πειστικά εδώ στο φόρουμ, τελικά δεν είναι ρεμπέτικα.)
γ) Για να δούμε λίγο τι τραγούδια άκουγαν γενικώς οι Έλληνες της Αμερικής τον καιρό που ξεκίναγε το ρεμπέτικο. Αυτός είναι ο μοναδικός κάπως ουσιαστικός λόγος.
Δεν τα λέω όλα αυτά για να ανακινήσω το άλλο ατελείωτο θέμα, «Τι είναι ρεμπέτικο / τελικά ισχύει ο όρος ρεμπέτικο / ποια είναι τα όρια του ρεμπέτικου» κλπ… Στο παρόν μήνυμα όταν λέω ρεμπέτικο εννοώ αυτό που καταλαβαίνουμε όλοι, με μια έννοια που μπορεί μουσικοκοινωνιο/κλπ/λογικά να μην ισχύει 100%, αλλά στην πράξη είναι γνωστός στους πάντες με δεδομένο περιεχόμενο.
Οπότε:
Προς το παρόν εξακολουθούμε να μην ξέρουμε κανένα ρεμπέτικο με αναφορές στη Ρωσία.
Κατ΄αρχήν, η Γιούλη μίλησε για Μόσχα, η οποία δεν αναφέρεται στους επιπλέον στίχους που έχει το τραγούδι στη Σίφνο. Όμως, πρώτον το τραγούδι δεν είναι ρεμπέτικο, όπως είπε και ο Περικλής* και δεύτερον, οι στίχοι με αναφορά στην εκστρατεία της Ουκρανίας εντοπίστηκαν μόνο στη Σίφνο, σε καθαρά παραδοσιακή χρήση του τραγουδιού. Αν βέβαια οι στίχοι αυτοί υπήρξαν προϊόν στιχουργικού ζήλου κληρωτών του στρατού που βρέθηκαν στην Ουκρανία, πιθανόν να επέζησαν και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας, ενταγμένοι σε άλλα ίσως τραγούδια. Αλλά σε καμμία περίπτωση δεν μπορούμε να τους συσχετίσουμε με το ρεμπέτικο.
*Προποντίδος είναι η πιό πιθανή εκδοχή του τραγουδιού, Περικλή, αν κρίνουμε από το ημιστίχιο “… και στο Μιχαλίτσ’ εβγήκα” και από το ότι το τραγούδι έχει περιληφθεί στο άλμπουμ του Συλλόγου προς διάδοσιν της Εθνικής Μουσικής ( = Σίμων Καράς) “Τραγούδια Κων/λης και Προποντίδος”, σε μία εκδοχή του με μελωδία διαφορετική από εκείνην που μοιάζει με το “Γαλαξείδι”, κλασικό πολίτικο συρτό (“μπαγιό”), το στίχο με το Μιχαλίτσι και εξαιρετική ερμηνεία από την αλησμόνητη Άννα Νόνη. Ο Καράς κατέγραφε τους στίχους όπως τους υπαγόρευε ντόπιος γνώστης της παράδοσης.
Ο σκοπός που λέμε στη Σίφνο το «έχει κι η Ρωσία χιόνια, μπολσεβίκους και κανόνια» είναι αυτός (όταν έγραψα εκείνο το μήνυμα δεν πρέπει να είχα βρει κάτι διαθέσιμο στο ΥΤ). Μάλλον είναι αυτός που αναφέρεται ο Ν. Πολίτης στο #8. Τον έχουμε πει και σε μια-δυο μαζώξεις. Αυτό και το «Σε καινούρια βάρκα μπήκα στη Ρωσία πρωτοβγήκα» είναι τα μοναδικά σχετικά στιχάκια που ξέρω πάνω σε αυτό το σκοπό. Μπορεί να υπήρχαν κι άλλα και να ξεχάστηκαν. Δεν μπορώ να το επιβεβαιώσω. Πάντως, στο σκοπό αυτό λέμε και διάφορα άσχετα με το όλο story του τραγουδιού (από το “δεν μου λέτε δεν μου λέτε το χασίσι πού πουλιέται” μέχρι το “δεν μου λέτε σεις οι χήρες πώς περνάτε οι κακομοίρες”).
Ούτε και γω ξέρω ρεμπέτικα σχετικά με το ερώτημα. Πάντως, απʼ ό,τι θυμάμαι από το Λύκειο, ο «Μόσκοβος» βρίσκεται σε στίχους δημοτικών τραγουδιών την προεπαναστατική περίοδο. Ένα γκουγκλάρισμα με τη λέξη αυτή βγάζει διάφορα.
(χωρίς γκουκλάρισμα):
Ακόμα τούτ’ την άνοιξη, τούτο το καλοκαίρι,
(ραγιάδες, ραγιάδες)
όσπου να ΄ρθεί ο Μόσκοβος, να φέρει το σεφέρι (στρατό)
και ήρθε βέβαια ο Μόσκοβος, Ορλώφ τον λέγανε, αλλά χωρίς σεφέρι. Τα αποτελέσματα, γνωστά…
Όντως, στο καθεαυτό ρεμπέτικο τραγούδι που ξέρουμε δεν έχει εντοπιστεί κάποια αναφορά. Η Μόσχα και η Ρωσία ακούγονται μόνο σε δημοτικά τραγούδια, βάσει της παράδοσης της προεπαναστατικής περιόδου όπως ακριβώς αναφέρθηκε (με την ελπίδα στο Μόσκοβο κτλ), ίσως και σε παραδοσιακά (προ του ρεμπέτικου ή παράλληλα με το ρεμπέτικο) τραγούδια. Ένα τέτοιο τραγούδι που ακούγεται σε κομπανίες είναι και η “Μπραϊλα” (Βραϊλα). Δεν αναφέρεται βέβαια σε ρωσική πόλη, αλλά σε ρουμανική.
Ευχαριστώ όλους και ιδαίτερα εσένα φίλε μας Νίκο για την άμεση ανταπόκριση. Για κάθε άλλη πληροφορία περιμένω.
Γιούλη
Να ΄σαι καλά Γιούλη, αλλά για ποιού είδους επιπλέον πληροφορία περιμένεις ακόμα; Μόσχα / Ρωσία / άλλη πόλη Ρωσίας γιόκ, πάντως, για ρεμπέτικα. Μόνο η μπολσεβίκα αλλά κι αυτή, τη λέξη Ρωσία δεν την αναφέρει.
Υπάρχει στο παρακάτω τραγούδι του Ρούκουνα αναφορά στη Μαντζουρία,
Ως γεωγραφική έκταση ανήκει στην Κίνα και σε διάφορες φάσεις της ιστορίας διεκδικούσαν Ιαπωνία και Ρωσία. Κατά μια θεώρηση, κάποια εξωτερικά τμήματά της ανήκουν στη Ρωσία, με τις συνοριακές διαφορές να καταλαγιάζουν μόλις το 2004 (πέρασμα δύο νησιών στην Κίνα). Μάλιστα το 1945-46 (όπου και χρονολογείται το τραγούδι!) ολόκληρη η Μαντζουρία αποτέλεσε ρωσικό έδαφος για λίγο, αφού καταλήφθηκε από τη Σοβιετική Ένωση, στον πόλεμο εναντίον της Ιαπωνίας (το καταγράφει και ο στίχος). Πολύ εμμέσως λοιπόν, έχουμε την αναφορά που ζητάμε…
Επειδή ψάχνουμε ψύλλους στ’ άχυρα, μήπως θα βοήθαγε αν μας εξηγούσες, Γιούλη, τι ψάχνεις; Υποθέτω ότι μια αναζήτηση με θέμα «η λέξη Μόσχα σε ρεμπέτικα» εντάσσεται σε κάποιο ευρύτερο θέμα, έτσι δεν είναι;
[Σχόλιο για το τραγούδι του αποπάνω μηνύματος:
Βασικά είναι αξιοσημείωτα κακής ποιότητας. Οι μισοί στίχοι έχουν λόγια που εξυπηρετούν μόνο την ομοιοκαταληξία χωρίς να λένε τίποτα. Ως προς το περιεχόμενο, απηχεί την αντίληψη κάποιου που άκουσε πέντε κουβέντες στο καφενείο χωρίς να πληροφορηθεί τίποτε περισσότερο αλλά έχει παρά ταύτα άποψη.
Ωστόσο έχει ένα ενδιαφέρον. Ο Ρούκουνας, με αρκετές από τις προσωπικές του δημιουργίες, είναι ένας από τους τελευταίους συνεχιστές του είδους που λέγεται ρίμα (αλλού ριμάδα κ.τ.ό. - όχι με την έννοια «ρίμα = ομοιοκαταληξία» αλλά ως κατηγορία ημιπαραδοσιακών ειδησεογραφικών τραγουδιών). Το έχουμε ξανασυζητήσει επ’ αφορμή ενός τραγουδιού για κάποιο τραγικό ναυάγιο, έχει επίσης βγάλει τουλάχιστον τρία τραγούδια για τους συντοπίτες του κοινωνικούς ληστές («λησταντάρτες») αδελφούς Γιαγ[ι]άδες, που επίσης είναι ρίμες, κλπ…
Ρίμες εξακολουθούν να βγαίνουν και σήμερα. Σε πολλά νησιά θα βρούμε έντυπες εκδόσεις έμμετρων αφηγήσεων για τοπικά γεγονότα, γραμμένων από ντόπιους λαϊκούς ποιητές σε καθαρά παραδοσιακές φόρμες. Είναι όμως απομεινάρια μιας παράδοσης που κατ’ ουσίαν έχει σβήσει. Ήδη ο Ρούκουνας θεωρώ ότι εκπροσωπεί την εποχή της παρακμής του είδους.
Πάντως κάποια βασικά χαρακτηριστικά τα κρατάει κι ο ίδιος. Μου κάνει λ.χ. ιδιαίτερη εντύπωση ο ψυχρός, αποστασιοποιημένος τόνος με τον οποίο περιγράφει τραγικά γεγονότα:
Πέφτει μια [ατομική βόμβα][i] στη Γιαπωνία
χάλασε όλη η κοινωνία
Ρίχνουν δεύτερη, παιδιά
τρόμαξ΄ όλη η Γιαπωνιά[/i]
!!!
Ακόμη και πιο κάτω, που λέει για τον τρόμο κλπ., πάλι μιλάει εξ αποστάσεως. Αυτό είναι ίδιον των λαϊκών αφηγήσεων, έμμετρων ή όχι. Ακόμη κι αν ο σκοπός είναι να μεταφέρει ο ριμαδόρος στους ακροατές του τη συγκίνηση από τα γεγονότα -τα οποία είναι σχεδόν πάντα τραγικά και όχι ουδέτερα- στην πράξη αυτό που κάνει είναι να τους μεταφέρει τα ίδια τα γεγονότα, αφήνοντάς τους το ελεύθερο να νοιώσουν ή όχι τη συγκίνηση, χωρίς να τους παρασύρει ο ίδιος σ’ αυτήν.]