Μάγκας - άντρας

Θέσεις & αντιθέσεις
21

Φίλη Μάρθα,
Η άποψή μου είναι ότι στην ελληνική γλώσσα σημερα, η λέξη ‘‘μάγκας’’, είναι πολυσήμαντη.(Αυτό είναι και το μεγάλο ευτύχημα και δυστύχημα -ταυτοχρόνως- της γλώσσας μας. Λές για αυτό να μην μπορούμε να συννενοηθούμε?).

Μάγκας = 1. σωστός, κύριος, άντρας!
2. πονηρός, καταφερτζής
3. αλάνι, ρέμπελος, αλήτης
4. ο παντελονάτος (η Πελαγία έγραψε και συμφωνώ: Μάγκας εν κατακλείδι ειναι ο άνδρας που τιμά τα παντελόνια που φορά!!!)
5. ο παληκαράς (που και αυτό έχει δύο –τουλάχιστον- έννοιες)
6. ο μπεσαλής
7. ο ΄΄θέλω να φαίνομαι΄΄ μάγκας
Εξαρτάται απο τα συμφραζόμενα.
Πολύ καλή ανάλυση του Παναγιώτη.

αντιγράφω απο wikipedia.
‘‘Κοινωνιολογικά, ο μάγκας, συνήθης χαρακτήρας της προπολεμικής περιόδου, μορφή του μεσοπολέμου ήταν κυρίως άντρας των λαϊκών αστικών στρωμάτων που χαρακτηριζόταν από υπερβολική αυτοπεποίθηση ή έπαρση, καθώς και από ιδιάζουσα εμφάνιση ή συμπεριφορά. Συνηθισμένα στην εμφάνιση του μάγκα ήταν το μακρύ μουστάκι, τα μυτερά παπούτσια με γυρισμένες μύτες, το καβουράκι, το παντελόνι με ρίγα και το [COLOR=blue]κομπολόι[/COLOR]. Στη μέση φορούσαν τυλιχτό ζωνάρι, κυρίως για να κρύβουν τα μικρά όπλα -μαχαίρια και πιστόλια- που κουβαλούσαν. Περπατούσαν με ιδιόρρυθμο τρόπο, σα να κουτσαίνουν - από κει και το κουτσαβάκης, φορώντας μόνο το ένα μανίκι απ’ το σακάκι.
Οι μάγκες εμφανίστηκαν ως κουτσαβάκηδες γύρω στα [COLOR=blue]1870[/COLOR] και έδρασαν περίπου μέχρι το [COLOR=blue]1892[/COLOR], οπότε ο τότε διευθυντής της αστυνομίας [COLOR=blue]Μπαϊρακτάρης[/COLOR] τους κυνήγησε αλύπητα. Εκτός από τη φυλάκιση και το [COLOR=blue]κούρεμα με την ψιλή[/COLOR], έδωσε εντολή να τους κόβουν το μισό μουστάκι (υποχρεώνοντάς τους να ξυρίσουν και το άλλο μισό - θανάσιμη προσβολή για τους μάγκες της εποχής). Τους έκοβε επίσης τις μύτες απ’ τα παπούτσια και το μανίκι που κρεμόταν. Το [COLOR=blue]1896[/COLOR] πάντως, κατά τους πρώτους [COLOR=blue]ολυμπιακούς αγώνες[/COLOR] της Αθήνας, οι κουτσαβάκηδες επιστρατεύτηκαν απ΄την αστυνομία, προκειμένου να κατασταλεί η ξενόφερτη εγκληματικότητα.
Αργότερα, μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, ο τύπος του μάγκα γνώρισε καινούργια αναβίωση, αυτή τη φορά συνδεμένος με την κουλτούρα της [COLOR=blue]ρεμπέτικης μουσικής[/COLOR].
Η ελληνική λαϊκή μουσική έχει αφιερώσει αρκετά τραγούδια της στην περιγραφή και τις συνήθειες του μάγκα (βλ. Του Βοτανικού ο Μάγκας, Ε ντε λα μαγκέ ντε Βοτανίκ, Πούσουν μάγκα το Χειμώνα, ή Μάγκας βγήκε για σεργιάνι κ.ά.). Για την [COLOR=blue]ετυμολογία της λέξης υπάρχουν αρκετές απόψεις:[/COLOR]

[ul]
[li]aπό τη μάγκα = ενωμοτία άτακτων πολεμιστών (Αλβ.) [/li][li]από το Λατινικό mango, -onis ( Ν. Ανδριώτης) [/li][li]από το manika κατά τον Γ. Μπαμπινιώτη με την ερμηνεία ότι υπήρχε η συνήθεια να δίνονται σε ευγενείς ιππότες τα μανίκια των κυριών της αυλής. [/li][/ul]Σήμερα ο ίδιος όρος εφαρμόζεται για τον λαϊκό παληκαρά, άτομο που επιδεικνύει προκλητικά ή επιθετικά τη δύναμή του στον κοινωνικό περίγυρο.’’

Φιλικά
Πάνος

22

Όλους σας ευχαριστώ πάρα πολύ, συμφωνώ και εγώ με τον Παναγιώτη γιατί είναι ακριβώς η δική μου άποψη, και αν πιστεύω ότι η κάθε αλλαγή έχει και τους λόγους του.
Η αρχική ερώτηση μου ήταν αν αυτός ο ανδρισμός που βλέπουμε στα τραγούδια είναι “κυλτ”, δηλαδή “υπερβολικός”. Κατά τη γνώμη μου η απάντηση είναι ένα καθαρό “ναι”.

23

Αποκλείεται!

24

Φυσικά το κάθε κλισέ έχει και σχέση με μια αλήθεια.

Πότε γράφτηκε αυτό τραγούδι του Μπακάλη?

25

Kαλημέρα! Μάρθα,για ποιο τραγούδι του Μπακάλη ρωτάς;

26

Εν το μεταξύ το βρήκα! 1956 “μάγκα θα πει φιλότιμο”.
Στην εκπομπή στη γερμανική ραδιόφωνο τον Νίκο Πολίτιη τον ρώτησαν πως και πώς το ρεμπέτικο έγινε mainstream.
Για μένα ένα τραγούδι σαν το παραπάνω “μάγκα θα πει φιλότιμο” είναι ένα πάρα πολύ καλό παράδειγμα για το ζήτημα αυτό. Μιλάει ήδη γ ι α τον μάκγκα…στο καινούργιο κλίμα (εγώ το ονομάζω κλισέ)

27

Είναι αρκετά τα τραγούδια που γράφτηκαν αυτή την περίοδο μ΄αυτήν τη θεματολογία.Τα καλύτερα,πιστεύω,τα έγραψε ο Καλδάρας.Πολλά απ΄τα τραγούδια αυτής της περιόδου γύρω από τους μάγκες ,όντω,ς επαναλαμβάνουν το κλισέ του καλού κ φιλότιμου παιδιού σε μια προσπάθεια ίσως να αποκαθαρθεί η έννοια μάγκας από τις αντικοινωνικές συνδηλώσεις της.Εν πάση περιπτώσει υπάρχουν και οι αξιοπρόσεκτες εξαιρέσεις,όπως το εξαίρετο’’ Εσύ πασά μου,φάε και πιε’’ των Καλδάρα-βίρβου,όπου ο μάγκας με ειλικρίνεια παραδέχεται τις παλιές του αμαρτίες κ με υπερηφάνεια ΄κάνει στη φιλενάδα την αξιομνημόνευτη δήλωση’’ Δε θα έχεις στο πλευρό σου άντρα με παπιόν,θα ΄χεις μάγκα μ΄ ιστορία και με παρελθόν’’

28

Παναγιώτη, έχεις όρεξι να μου γράψεις τους στίχους ολόκληρα του τραγουδιού “εσύ πασά μου, φάε και πιε”?
Θα χαιρόμουνα πολύ.

29

Οσα κι αν σου πουν για μενα
εχω κανει πιο πολλα
μα την ωρα που σε ειδα και σ`αγαπησα
τις παλιες μου αμαρτιες τις παρατησα

Εσυ Πασα μου φαε και πιε και γλεντα σαν κυρια
και καθαριζω εγω για σε μ`ολη την κοινωνια

Δρομο τωρα πια δικο μας
να τραβηξουμε μαζι
δεν θα εχεις στο πλευρο σου αντρα με παπγιον
θαχεις μαγκα με ιστορια και με παρελθον

Εσυ Πασα μου φαε και πιε και γλεντα σαν κυρια
και καθαριζω εγω για σε μ`ολη την κοινωνια

Οτι κι αν σου πουν για μενα
μη φοβασαι τιποτα
εχω μπλεξει στη ζωη μου μ`ολα τα στρωματα
μα ποτε δεν εχω δωσει δικαιωματα

Εσυ Πασα μου φαε και πιε και γλεντα σαν κυρια
και καθαριζω εγω για σε μ`ολη την κοινωνια

αντιγραφη απο το βιβλιο του Ηλια Πετροπουλου:043:

30

Δε θά΄ρθω με κάποιες, δήθεν, νέες απόψεις γιά τους μάγκες. Θα δοκιμάσω μιά διαφορετική προσέγγιση.

Γιατί σκάμε, τελοσπάντων, γιά το πώς ακριβώς ήταν οι μάγκες, αφού δε πρόκειται ποτέ να το μάθουμε, ή καλύτερα, αφού δεν υπάρχει κάτι συγκεκριμένο να μάθουμε; Το ψάχνουμε γιά πολλούς και διάφορους λόγους, πέρα από φυσιολογική περιέργεια και ενδιαφέρον, λόγους που δεν αρθρώνονται γιατί σηκώνουν τείχη δύσκολα να καβαλληθούν και να υπερπηδηθούν.

Αν γυρίζαμε πίσω το ρολόι του χρόνου και μεταφερόμαστε σ΄εκείνη την εποχή, θα είχαμε τα ίδια ερωτηματικά. Θα βλέπαμε το Μάθεση, ας πούμε. Ήταν ένας σωστός μάγκας; (…). Το Μάρκο, το Μπάτη, τον έναν, τον άλλον. Θά ΄πρεπε πάλι να βγάλουμε προσωπικά συμπεράσματα κάνοντας διασταυρώσεις χαρακτηρολογικών στοιχείων, μιά και κανείς δε θα μπορούσε να μας δώσει ένα ορισμό. Οι λαϊκοί άνθρωποι δεν έχουν καμιά σχέση με τους ορισμούς. Είναι ή δεν είναι κάτι.

Αν πω γιά μιά στιγμή τη γνώμη μου θάλεγα ότι, πραγματικοί μάγκες πρέπει να υπήρχαν πολλοί, ως το 1937, και συνέχισαν βέβαια να υπάρχουν αλλά, όσο περνούσε ο καιρός αλλοιώνονταν και ο αριθμός έφθινε, μέχρι να φτάσουμε σε διάφορες σάχλες του στιλ “Μανγκέ ντε Μποτανίκ” κλπ.

Δυό διαμετρικά αντίθετοι μάγκες γιά μένα ήταν, ο Νταλγκάς και ο Κώστας Μασσέλος (Νούρος ). Γιά τον δεύτερο, πολλοί θα γελούσαν και οι υπόλοιποι θ΄αναρωτιόντουσαν τι στο καλό εννοώ. Είναι μεγάλη κουβέντα, ας την αφήσουμε. Εκτός αν υπάρχει ενδιαφέρον, οπότε μπορούμε να την κάνουμε.
Δυό άλλοι μάγκες, ο Βαγγέλης Παπάζογλου και ο Βασίλης Τσιτσάνης. Γιά παραπλήσιους αλλά και διαφορετικούς λόγους.

Κλείνοντας, πέρα απ΄την περιέργεια για το “τι στο καλό ήταν, τελοσπάντων, αυτοί οι μάγκες”, υπάρχει και μιά άλλη παράμετρος που, επίσης, θα ακουστεί προβοκατόρικη, αν και δεν είναι σκοπός μου.

Ο άντρας, ο καλώς εννοούμενος άντρας, ΕΙΝΑΙ. Αν ψάχνεται, ψάχνεται γιά να καλυτερέψει διάφορες πλευρές του, να γίνει λιγότερο ανταγωνιστικός, πιό σοβαρός, να μάθει να φανερώνει και να αντιμετωπίζει τις αδυναμίες του, να επικοινωνεί σωστά με το άλλο φύλο, να βρει την εσωτερική του αρμονία και να γαληνέψει, να σεβαστεί τη ζωή και να μη παιδιαρίζει, με την κακή έννοια.

Στην εποχή μας τείνουν ολοένα να εκλείψουν τα ολοκληρωμένα μοντέλα στην καθημερινή ζωή. Οι γυναίκες δυναμώνουν την παρουσία τους, οι άντρες κλυδωνίζονται (όχι στην Ελλάδα, νομίζουμε) και ψάχνουν να βρουν έναν άλλο εαυτό, κρατώντας κομάτια απ΄το παλιό και ενσωματώνοντας νέα απ΄τις καινούριες επιταγές. Δεν είναι εύκολο και δε θα είναι εύκολο. Είναι όμως ο σωστός δρόμος!

ΥΓ. Κάντε, αν θέλετε, ένα πειραματάκι με τον εαυτό σας.
Σας δίνω τους στίχους ενός τραγουδιού, της “Παιχνιδιάρας”. Αναρωτηθείτε, αν σας άρεσε η μουσική, θα το παίζατε σε φίλους ή σε κοινό, με κιθάρα ή μπουζούκι;
Οι στίχοι είναι οι παρακάτω:

Εσύ που ξέρεις, άπονη, με ντέρτια να γεμίζεις, αχ παιχνιδιάρα μου,
την έρημή μου την καρδιά, φαρμάκια να ποτίζεις,
εσύ που ξέρεις να γελάς, αχ παιχνιδιάρα μου γλυκειά,
ότε γιά σένα κλαίγω και με πικρό παράπονο, καλέ, τον πόνο μου σου λέγω,
αχ, παιχνιδιάρα μου γλυκειάε τέτοιους!

Θα μορούσε ένας μάγκας, με την τρέχουσα έννοια, να τραγουδάει ένα τραγούδι με τέτοιους στίχους;

31

Δεν ξέρω τι θα απαντήσετε σ’ αυτό το ερώτημα οι άντρες της ρεμπέτικης παρέας μας , που είσαστε άλλωστε και η πλειοψηφία.
Η προσωπική μου άποψη:
Γιατί όχι;
Πολλές φορές, σε αυτοσχέδια γλέντια οι άντρες της παρέας ξεκινάνε από τα καθαρόαιμα κανταδόρικα τραγούδια, συνεχίζουν με “αρχοντορεμπέτικα” ( τα οποία προσωπικά δεν μου πολυαρέσουν) και κατά σύμπτωση ρίχνουν και όλα τα σχετικά με …παιχνιδιάρες, από την “Παιχνιδιάρα μου” του Μάρκου, μέχρι την άλλη παιχνιδιάρα του Μπαγιαντέρα από το “Σαν μαγεμένο το μυαλό μου…” …και μέχρι την “Παιχνιδιάρα” του Χατζηαποστόλου.
Σε καμιά περίπτωση δεν αισθάνθηκα ότι χάνουν έστω κι ένα δράμι από τον αντρισμό τους.
Αντιθέτως, θα έλεγα, ανεβαίνουν στα μάτια των γυναικών, για να μην πω πως το θερμόμετρο ανεβαίνει επικίνδυνα και η ατμόσφαιρα γίνεται όλο και πιο ερωτική…
Εν πάση περιπτώσει, το θέμα έχει να κάνει με το στυλ, με το ταμπεραμέντο που έχει ή δεν έχει κάποιος ή κάποια και όχι με το είδος της μουσικής που επιλέγει για τη διασκέδασή του.

32

Eύλογο το ερώτημα σου και η απάντηση είναι, προφανώς ,όχι.Κι ένας από τους λόγους,που αγαπάμε τα ρεμπέτικα είναι επειδή σε εποχές σκληρές και χώρους ,ενίοτε, άγριους γράφτηκαν τραγούδια εξαιρετικής ευαισθησίας. Ο στίχος του Μάρκου ‘‘όλοι οι κουτσαβάκηδες που ζούνε στο κουρμπέτι,κι αυτοί μες στην καρδούλα τους έχουν μεγάλο ντέρτι’’ δείχνει πολλά. Ας σκεφτούμε μόνο ότι μεσούντος του εμφυλίου ο μέγας Τσιτσάνης έγραφε τραγούδια σαν το ‘‘Ακρογιαλιές-Δειλινά’’,την ‘‘Αχάριστη’’.
Όντως δεν μπορείς να ΄χεις απαίτηση από λαϊκούς ανθρώπους να δίνουν ορισμούς κι ήταν εκνευριστικό να βλέπεις δημοσιογράφους να ζητούν από τους επιζώντες ρεμπέτες ορισμούς του Ρεμπέτικου. Παρομοίως,βέβαια,εν έτει 2008 είναι οξύμωρο κάποιος να κοπιάρει τα φερσίματα των ρεμπετών.Κινδυνεύει να καταστεί ‘‘μοντέρνο κουτσαβάκι’’ που λέει και το τραγούδι.Και σύμφωνα με τον Νίκο Τσιφόρο-που σίγουρα ήξερε από μάγκες-δεν υπάρχει πιο γελοίο θέαμα από ένα μικροαστό που κάνει τον μάγκα.

33

Λυπάμαι, φοβάμαι ότι ήμουνα ασαφής και παρεξηγήθηκα.

Οι στίχοι είναι από το τραγούδι “Παιχνιδιάρα μου” (1929) του Τούντα, με τον Νούρο. Είναι ένα αργό, όμορφο και μελαγχολικό μικρασιάτικο. Το χρησιμοποίησα συμβολικά γιά να εκφράσω ένα παράπονό μου, ότι τραγούδια που εκφράζουν, με τρυφερό τρόπο, βαθύ έρωτα γιά μιά γυναίκα, συνήθως δε προτιμούνται.

Όταν έγραψα, “Θα μπορούσε ένας μάγκας, με την τρέχουσα έννοια, να τραγουδάει ένα τραγούδι με τέτοιους στίχους;”, ήμουν, σαφώς, φιλικά ειρωνικός, εννοώντας πως ο τρόπος που συνήθως βιώνεται σήμερα η μαγκιά, δεν αφήνει περιθώρια γιά επιλογές τόσο τρυφερών τραγουδιών που φτάνουν ως την ένδειξη αδυναμίας μπροστά στον έρωτα και στο πάθος. Γιά μένα, αυτό ακριβώς είναι η ένδειξη τόλμης και δύναμης.

Αυτό μόνο ήθελα να πω και ζητώ συγνώμη αν εισπράχτηκα σαν εξυπνάκιας…

34

Πιστέυω ότι τέτοια τραγούδια (υμνοί για τη γυναίκα) είναι χαρακτηριστικό Μικρά Ασία.

35

Σχεδόν όλα τα ερωτικά τραγούδια της εποχής - όχι μονάχα μικρασιάτικα - είναι τραγούδια ερωτικής απόγνωσης ή απογοήτευσης: ο άλλοτε σκληρός και αδίστακτος “μάγκας” βρίσκεται στο έλεος της “σκληρόκαρδης”. Και τί να πρωτοπούμε για τον ερωτικό στίχο του ρεμπέτικου;
Κάτσε και μέτρα, πρόχειρα, για μισό λεπτό, π.χ ο Μάρκος πόσα τέτοια έχει γράψει.

36

Η λεξη Μαγκα σημαινει συμμορια ληστων που δεν εχουν συγγενια δηλαδη οι περισσοτεροι μαγκες ηταν πολεμιστες που εμειναν εκτος στρατου μετα τον Ελληνοτουρκικο πολεμο το 1897 και αποτελεσαν τον πρωτο πυρηνα του ελληνικου υποκοσμου Οταν τα μελη της συμμοριας ειχαν συγγενεια τοτε αυτη ονομαζοτανε Φαρα

37

Δεν είμαστε απόλυτα σίγουροι για την ετυμολογία της λέξης “μάγκας”.
Η λέξη δεν απαντά ούτε στη Βυζαντινή εποχή ούτε μέχρι και το 1821.
Οι Τούρκοι στη λέξη “manga” δίνουν τη σημασία: “μικρό στρατιωτικό σώμα” και με αυτή την έννοια πέρασε αργότερα και στη χώρα μας, περισσότερο με την έννοια του “άτακτου πολεμιστή”.

Πιθανό είναι η λέξη “μάγκας” - με την έννοια που της προσδίνουμε - να προέρχεται από την αλβανική λέξη “menge = μανίκι”.
Πώς προέκυψε η έννοια που σήμερα δίνουμε στη λέξη “μάγκας”:
Οι Αρβανίτες αρχικά και μετά και οι Έλληνες συνήθιζαν και όταν χόρευαν και όταν πολεμούσαν, για λόγους πρακτικούς, να βγάζουν το δεξί μανίκι του πανωφοριού τους.
Έτσι, ετυμολογικά, η λέξη “μάγκας” στη χώρα μας συνδέεται με την αλβανική προέλευση της λέξης (mange = μανίκι).
Ήταν αυτός που άφηνε ελεύθερο το δεξί του χέρι, κίνηση που έκανε κυρίως ο μπροστάρης στο χορό και στη μάχη, με εντυπωσιακά αποτελέσματα.
Πολλοί ζωγραφικοί πίνακες απεικονίζουν τους πολεμιστές του ΄21 σ΄αυτή τη στάση, αλλά και χορευτές.
Αργότερα, το νεοσύστατο ελληνικό κράτος πέταξε στο δρόμο ακόμα και τους αγωνιστές του ΄21 αναγκάζοντας πολλούς από αυτούς να καταφύγουν στη ληστεία για να επιβιώσουν.
Τότε πολλοί από αυτούς τριγύριζαν με το δεξί χέρι έξω από το πανωφόρι , έτοιμοι για οτιδήποτε…

Η αλβανικής προέλευσης λέξη [ “φάρα” = σπόρος] ήταν μειωτικός χαρακτηρισμός για ένα πρόσωπο,για μια ομάδα, ένα κοινωνικό στρώμα ή μια επαγγελματική τάξη.

38

Οι πρωτοι μαγκες ηταν Αρβανιτες που κρεμαγανε το αριστερο μανικι και οχι το δεξι οταν απειλουταν η ζωη τους Εντελει φοραγανε το πανωφορι τους κανονικα οταν χορευανε

39

Γειά και χαρά κι από εμένα.

Ενδιαφέροντα αυτά που παρατίθενται εδώ. Θα ήθελα να ρωτήσω όμως κάτι σχετικά: γνωρίζετε αν υπάρχουν συγγραφείς - ή και ποιητές - που να ασχολήθηκαν με τον ''ρεμπέτικο κόσμο" (κάπως προβληματική έννοια, αλλά είναι ένας τρόπος να συννενοηθούμε καλύτερα), μέρους του οποίου είναι και οι μάγκες; Δηλαδή, συγγραφείς που να είχαν την εμπειρία της παρατήρησης ή και συναναστροφής με ανθρώπους του διαφορετικού αυτού “κόσμου” και να την κατέγραψαν λογοτεχνικά ή έστω να την περιέλαβαν ως αναφορά, μέσα στην ανάλυση των γενικότερων κοινωνικών πλαισίων (για παράδειγμα το “10” του Καραγάτση αποτελεί έναν, κατά την προσωπική μου εκτίμηση, “καθρέφτη” των φτωχοσυνοικιών του Πειραιά τη δεκαετία του 1950). Αποτελεί, θεωρώ, σημαντικό υλικό για την κατανόηση των αντιλήψεων της εποχής, αλλά και των ζητημάτων που συζητούνται περί ρεμπέτικου τραγουδιού και των δημιουργών του.
Θα ήταν χρήσιμο να μας απασχολήσει κάτι τέτοιο, δε νομίζετε;

Και μια παρατήρηση: απ’ όσο θυμάμαι ο κάθε ένας εκ των αυτοβιογραφούντων ρεμπετών ορίζει διαφορετικά την έννοια του “μάγκα”. Εν καιρώ, εφόσον βρω το χρόνο να το κάνω, θα παραθέσω κάποιες εκ των αντιλήψεων τους παραπέμποντας και στη σχετική βιβλιογραφία.

Αναμένω τις απαντήσεις σας.

Καλό βράδυ

40

Κάποιες αναφορές για τους μάγκες στου Ψυρρή και αλλού μπορείς να βρείς σε Παπαδιαμάντη και Μ. Μητσάκη. Περιλαμβάνουν κάποιους στίχους τραγουδιών μάγκικων. Είναι χρόνια που τα 'εχω διαβάσει και επιφυλάσσομαι για λεπτομέρειες. Αν μπορεί να θυμηθεί και κάποιος άλλος.

Μιχαήλ Μητσάκης ‘‘Τα θεάματα του Ψυρρή’’ - ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ