ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΑ ΣΤΟ ΡΕΜΠΕΤΙΚΟ
Η παρουσία του MooSooToo στο συνέδριο της Ύδρας (17-21 Οκτωβρίου) περιλαμβάνει την παρουσίαση ενός προγράμματος με τίτλο: «Επαγγέλματα στο προπολεμικό ρεμπέτικο». Το ακόλουθο κείμενο περιέχεται στο πρόγραμμα της βραδιάς.
Το προπολεμικό ρεμπέτικο υπήρξε προϊόν και αγαθό της λαικής τάξης της ελληνικής πρωτεύουσας. Και λέγοντας λαϊκής τάξης συνειρμικά οδηγούμαστε στο χώρο των επαγγελμάτων και της ψυχολογικής δημιουργικής προέκτασης που επηρέασε τον συνθέτη-δημιουργό («Τα πιο σημαντικά πράγματα στη ζωή του ανθρώπου είναι το επάγγελμα και η ερωτική του ζωή»,S.Freud).
Ο Σκαρβέλης (προ του 22 στην Αθήνα) δούλεψε ως τεχνίτης στην κατασκευή υποδημάτων, ο Μαρκος βεβαίως,υπήρξε «εκδορεύς» στα σφαγεία του Πειραιά και της Αθήνας. Ο Γιώργος Μπάτης αποτελεί τον homo universalis του ρεμπέτικου: εργάστηκε ως «καφετζής,χοροδιδάσκαλος,πωλητής αυτοσχέδιων φαρμάκων κατά του πονόδοντου, των κάλων κτλ;,περιπλανώμενος οδοντογιατρός, μικροπωλητής κάθε είδους προϊόντων,μικροενεχυροδανειστής για φίλους και γνωστούς»(Παναγιώτης Κουνάδης).
Μέσα στα τραγούδια των συνθετών του ρεμπέτικου απαντώνται πολλά με στιχουργικό τους αντικείμενο το χώρο της εργασίας (συχνότερα της εργατιάς και των «λούμπεν» επαγγελμάτων). Εργάτες,τεκετζήδες,παπατζήδες, «λαχανάδες»(πορτοφολάδες),φωνογραφιτζήδες, θερμαστές,τσαγκάρηδες έχουν γίνει αγωγοί ενός εκφραστικού πλαισίου που συχνά ξεπερνά θεματικά τα όρια του επαγγελματισμού και αγγίζει το ερωτικό(«Δουλεύω χρόνια θερμαστής,στις θάλασσες στα ξένα, μα δεν φοβάμαι τους γυαλούς όσο φοβάμαι εσένα», Θερμαστής, Ι.Δραγάτση), το κοινωνικό(«Αφού μου λες πως μ’αγαπάς, τι άλλο σε εμποδίζει, γιατί είμαι εργάτης,κούκλα μου, και η γνώμη σου γυρίζει, πως είσαι κόρη πλούσια και κακομαθημένη,θαρρείς με μένα όταν ζεις,δεν θα’σαι ευτυχισμένη»,Τεχνίτης ξακουστός, Κώστας Σκαρβέλης), το «αναρχικό»(«Μη με βαράς κυρ δάσκαλε και μη μου κάνεις κόλπα, και δεν μαθαίνω γράμματα, πόσες φορές σου το’πα», Ο Μάρκος μαθητής, Μάρκος Βαμβακάρης).
Τραγούδια αυτής της θεματικής ενότητας αποτελούν το πρόγραμμα.
· Ο Θερμαστής (Χ.Ατσίγγανου-Γιάννη Δραγάτση) 1940
· Είμαι τεχνίτης ξακουστός (Κώστα Σκαρβέλη) 1940
· Ο Χασάπης (Μάρκου Βαμβακάρη) 1932
· Ο Τεκετζής (Σπύρου Περιστέρη) 1932
· Ο Αντώνης ο βαρκάρης (Μίνωος Μάτσα-Σπ.Περιστέρη) 1938
· Χασαπάκι (Κ.Σκαρβέλη) 1932
· Ο Αραμπατζής (Μαρκου Βαμβακαρη) 1934
· Ο Θερμαστής (Γιώργου Μπατη) 1934
· Ο Μπουφετζής (Γ Μπάτη) 1935
· Οι Σφουγγαράδες (Γ.Μπάτη) 1935
· Οι Φωνογραφητζήδες (Γ.Μπάτη) 1936
· Τα Τσαγκαράκια (Ευστράτιου Παγιουμτζη-Μ.Βαμβακάρη) 1941
· Ο Μάρκος μαθητής (Μ.Βαμβακάρη) 1935
· Οι Λαχανάδες (Ευάγγελου Παπάζογλου) 1934
· Ο Παπατζής (Ευ.Παπάζογλου) 1934
· Εργάτης τιμημένος (Παναγιώτη Τουντα) 1932
Νίκος Ζάρκος
Έχει ενδιαφέρον, καμιά φορά, αυτή η λειτουργία του φόρουμ που ανασύρει αρχαία νήματα.
Για το παραπάνω έχω να σχολιάσω ότι στη λίστα βλέπω τραγούδια με κοινό στοιχείο την αναφορά επαγγελμάτων στον τίτλο τους. Αυτό δεν σημαίνει ότι μιλάνε για επαγγέλματα κατ’ ανάγκην. Για παράδειγμα, ο Αντώνης ο βαρκάρης ο σερέτης είναι ένα τραγούδι που δε μιλάει για τη …βαρκαρική τέχνη, αλλά για έναν άνθρωπο που τυχαίνει μεν να ήταν βαρκάρης αλλά άλλο είναι εκείνο που ενδιαφέρει, στην ιστορία που αφηγείται το τραγούδι.
Επίσης, ο μαθητής δεν είναι επάγγελμα. Και για τον μπουφετζή (σε τούρκικους τεκέδες) θα μπορούσε να θεωρηθεί αμφίβολο αν είναι επάγγελμα, και πάντως το τραγούδι δε μιλάει για μπουφετζήδες αλλά για τον ίδιο τον τεκέ και ό,τι γίνεται εκεί μέσα.
Αντίθετα, υπάρχουν τραγούδια που μιλάνε για κάποιο επάγγελμα χωρίς να το αναφέρουν στον τίτλο τους, π.χ. η Ψαροπούλα / Ζέππος.
Και, κάπως ειδική υποκατηγορία, τα αυτοαναφορικά τραγούδια μουσικών που μιλάνε για το επάγγελμα / τέχνη του μουσικού, π.χ. «Γιοβάν Τσαούς».
Χε! Κι εγώ χαμογέλασα, βλέποντας στη λίστα των ΜουΣουΤου τον Αντώνη το βαρκάρη, αλλά και “επαγγέλματα” όπως τεκετζής, μαθητής ή λαχανάς. Βέβαια, αν πάρουμε υπόψη τη σημείωση, στο παραπάνω μήνυμα, ότι κατά τον Φρόϋντ “τα πιό σημαντικά πράγματα στη ζωή του ανθρώπου είναι το επάγγελμα και η ερωτική του ζωή” τότε και ο τεκετζής, ή ο λαχανάς, πρέπει να νοιώθουν υπερήφανοι για την απασχόλησή τους αυτή και νομίζω και ότι έτσι ήταν. Δεν θα έλεγα όμως το ίδιο και για τον μαθητή, τουλάχιστον όπως τον παρουσιάζει ο Μάρκος. Όχι όταν, αντί σχολειό του να πηγαίνει, ο τύπος τραβάει στο βουνό, με μάγκες να φουμέρνει. Ο μπουφετζής πάντως, όπως τουλάχιστον τον βλέπει ο Μπάτης, είναι κανονικός επαγγελματίας και μάλιστα, με επάγγελμα ζηλευτό, που ο Μπάτης χίλιες φορές θα το προτιμούσε από εκείνο του οδοντίατρου, του χοροδιδάσκαλου ή του γητευτή κρητικών αλόγων, που ήταν αναγκασμένος να εξασκεί ο φουκαράς…