Πάνω στο θέμα για το 5χορδο του Γκουβέντα, παραθέτω ένα απόσπασμα από μια συνέντευξή του στην εφημερίδα Telegramm:
Ξεχωρίζεις κάποιο από τα βιολιά που έχεις;
«Σίγουρα όταν έχεις ένα όργανο και το παίζεις μετά αρχίζει και σου μιλάει. Έχω κατά καιρούς διάφορα όργανα που κάποιες περιόδους έχω πιο προσωπική σχέση μαζί τους. Τον τελευταίο καιρό παίζω με ένα στο οποίο έκανα μία διασκευή - του πρόσθεσα μία πέμπτη χορδή βιόλας ντο. Αυτό μου άρεσε πολύ, γιατί είναι ένα όργανο με ζεστή παρουσία δεν είναι συριστικό προς τα έξω. Καμιά φορά το βιολί αν το παίξεις δυνατά ακούγεται σαν κόρνα. Αυτό το είδος το κορναριστό είναι για να παίξεις σε εξωτερικό χώρο. Εμένα μʼ αρέσει ο ήχος να είναι πιο μαλακός, πιο μεταξωτός.»
Συμφωνώ κι εγώ μαζί σου και όχι με αυτά που αναφέρει ο Γκουβέντας στην συνέντευξή του, τα οποία εφάρμοσε και στην πράξη.
Δημήτρη ποιος είμαι εγώ να πω τέτοιο πράμα;
απλά είδα ένα τέτοιο όργανο, το δοκίμασα και αποφάσισα αν μου κάνει ή όχι. Εγώ τέτοιο όργανο δεν ξέρω τι να το κάνω. Κάθε άνθρωπος έχει τη φωνή του, κάθε όργανο έχει τη φωνή του. Το συγκεκριμένο το βρίσκω περισσότερο απο ανθρώπινο.
Δεν έχω ιδέα τι οδήγησε τον Γκουβέντα να κάνει τέτοιο πράγμα, για αυτό ζήτησα αν υπάρχει κάτι να δω. Για να καταλάβω αν μπορώ να “κλέψω” τίποτα…
Θα μου επιτρέψετε να μην έχω την ίδια λεπτότητα με τον Αλκ.
Δε μας παρατάνε; Ήταν λειψό το βιολί, ευτυχώς που το κάναμε 5χορδο και το φέραμε στα ίσα του. Και κάποτε σε μια άλλη χώρα σ’ έναν περασμένο αιώνα αυτό είχε ξανασυμβεί, οπότε νομιμιοπιούμαστε…
Ναι, ξέρω, και το μπουζούκι. Το βιολί δε βρίσκεται σε φάση αναζητήσεων όμως, όπως ήταν παλιότερα ή όπως ήταν το μπουζούκι τον καιρό του Χιώτη.
Κλέφτικα, σαρακατσάνικα, τσάμικα καμπίσια έχει τραγουδήσει; Δεν έτυχε να την ακούσω.
Ο Γκουβέντας παίζει εδώ και πολλά χρόνια με αυτό το 5χορδο βιολί. Στο μήνυμα # 20 αυτής της ενότητας, ανέφερες ότι έχεις κάνει κάποια συζήτηση μαζί του και ότι έμαθες πολλά… Απορώ λίγο που δεν σου έκανε λόγο και γι’ αυτό.
Κι εμένα δεν με χαρακτηρίζει η λεπτότητα. Θεωρώ αυτή την αντίδραση υπερβολική και στενόμυαλη. Διότι, 1. Βιολιά 5χορδα υπήρχαν και παλιότερα στην ελληνική παράδοση σε διάφορα μέρη της Ελλάδας, δεν το ανακάλυψε ο Κυριάκος. Δεν ενόχλησε κανέναν ποτέ. και 2. δεν το έκανε για να εξελίξει το βιολί ως όργανο και να το φέρει στα …ίσα του αλλά το έκανε για να παίξει καλύτερα κάποιες μουσικές.
Π.χ. με ισοκρατήματα (η 5 χορδή είναι Ντο) ή σε μελωδική συνοδεία χαμηλά, σε τονικότητες Σολ ή Ντο. Περισσότερα ίσως μας πει (γράψει) και ο ίδιος κάποια στιγμή.
Οι παιχτικές του ανάγκες τον έκαναν να το χρησιμοποιήσει. Τίποτα περισσότερο τίποτα λιγότερο.
Το 5χορδο βιολί με την Ντο - χορδη (που δεν είναι στη φιλοσοφία του), δεν είναι ούτε ανακάλυψη, ούτε διασκευή του Γκουβέντα, αλλά εμένα όπως ξαναείπα και σε όλους σχεδόν τους άλλους βιολιστές δεν με γοητεύει σαν άκουσμα και κυρίως σε σόλο μελωδία, ακούγεται σαν κάτι άλλο και όχι σαν βιολί. Τα 5χορδα βιολιά κυκλοφορούν εδώ και χρόνια και τα γνωρίζουν όλοι σχεδόν οι λαϊκό - παραδοσιακοί βιολιστές, αλλά δεν τα χρησιμοποιούν γιατί αυτή η προσθήκη της 5ης χορδής, βγάζει πολύ χαμηλές (μπάσες) συχνότητες που δεν ταιριάζουν στο όργανο αυτό.
Οι λόγοι που το χρησιμοποιεί για μένα ο Γκουβέντας ή οποιοσδήποτε άλλος είναι γιατί δίνει μεγαλύτερη έκταση στο όργανο, περισσότερες φωνές στα χαμηλά. Προσωπικά δεν έχω ούτε απορίες, ούτε ερωτήματα να θέσω πώς και γιατί το έκανε για να το σχολιάσω…Η μόνη μου περιέργεια γι’ αυτόν είναι να τον ακούσω πώς τα παίζει, αν τα παίζει χωρίς κλαρίνο τα διάφορα στεριανά μοτίβα. Ακούστε διάφορα βιολιά με στεριανό ύφος να καταλάβετε τι εννοώ.
Επιτρέψτε μου να σχολιάσω κάτι που δεν έχει σχέση με τον ίδιο τον Γκουβέντα, αλλά με τα βιντεάκια του Άταστου.
Το δεύτερο θα το εξαιρέσω, γιατί δεν ακούγεται τόσο καθαρά ώστε να έχω γνώμη. Τα υπόλοιπα τέσσερα είναι καταπληκτικά. Πρόκειται, νομίζω, για ένα παίξιμο διαφορετικό από αυτό που θα είχε το βιολί αν υπήρχε και κλαρίνο στην ορχήστρα: άλλο το σόλο, άλλο το ντουέτο (και στο ντουέτο το βιολί κατά κανόνα είναι δεύτερο όργανο, οπότε για έναν παραπάνω λόγο έχει διαφορετικό ρόλο παρά όταν σολάρει).
Τώρα, το πρώτο και το τρίτο βιντεάκι έχουν μια διαφορά από τα δύο τελευταία: στα πρώτα έχουμε ρυθμικά χορευτικά τραγούδια με σύντομες επαναλαμβανόμενες στροφές και στο τέλος βέρσο, ενώ το 4ο είναι σκάρος (σόλο βιολί σε ελεύθερο ρυθμό) και το 5ο η Μαριόλα, μοιρολόι όχι τόσο «γεμάτο» όσο τα οργανικά αλλά και πάλι σε ελεύθερο ρυθμό. Ο σκάρος και το μοιρολόι είναι τόσο απαιτητικά κομμάτια, και τόσο συναρπαστικά αν παιχτούν καλά, ώστε νομίζω ότι πολλοί βιολιτζήδες θα τα έβαζαν στόχο, και οι καλύτεροι θα τα έπιαναν.
Με τα άλλα δύο είναι αλλιώς: εδώ η φύση του κάθε κομματιού είναι τέτοια ώστε το βιολί παίζει ταπεινά. Θα μπορούσε κάποιος ακόμη και να νομίσει ότι δεν ξέρει και πολλά, ίσα-ίσα έχει βγάλει το σκοπό. Βέβαια ο βιολιτζής ξέρει, αλλά δεν τον ενδιαφέρει να μας πείσει γι’ αυτό, τον ενδιαφέρει να βγει το κομμάτι σωστά. Μόνο στο βέρσο βλέπουμε ότι τελικά δεν έχει απλώς βγάλει το σκοπό ίσα-ίσα, αλλά είναι μάστορας. Αυτά είναι τα πραγματικά δύσκολα κομμάτια. Να παίξεις έτσι ώστε σχεδόν να μην προσέξουμε καν την παρουσία σου, επειδή αφήνεις το ίδιο το κομμάτι να μιλήσει τόσο αδιαμεσολάβητα, είναι πιο δύσκολο από το να παίξεις ένα δύσκολο σόλο. Τα τεχνικώς δύσκολα (χωρίς να θέλω να υποβιβάσω τον σκάρο ή τους ίδιους τους παίχτες των δύο τελευταίων βιντέων σε επίπεδο απλής τεχνικής δυσκολίας χωρίς ψυχή) είναι πιο εφικτά, εδώ και μερικές δεκαετίες που η δεξιοτεχνία έχει γενικώς καλλιεργηθεί.
Μαθήματα κλασικού βιολιού είχε πάρει προπολεμικά και ο Αξιώτης πρωτοπόρος βιολιτζής Μιχάλης Κονιτόπουλος-«Μωρό» (πατριάρχης της γνωστής οικογένειας). Λέγεται ότι ο Μ. Κονιτόπουλος ήταν ο πρώτος που άλλαξε στη Νάξο το κούρδισμα του βιολιού από «αλα τούρκα» (ρε-λα-ρε-σολ) που επικρατούσε μέχρι τότε, σε «αλα φράγκα» (μι-λα-ρε-σολ) περί τα τέλη της δεκαετίας του 1920. Οι πληροφορίες αυτές είναι από το βιβλίο του Σταύρου Σπηλιάκου, «Παιχνιδια και παιχνιδιατοροι του χορού στη Νάξο», εκδόσεις Α. Αναγνώστου, 2003.
Όπως μου λένε πατριώτες μου οργανοπαίκτες, στη Σίφνο το κούρδισμα στο βιολί παραμένει όπως ήταν παλιά και είναι μια παραλλαγή του «αλα τούρκα».
Στις περισσότερες στεριανές περιοχές όταν υπάρχει κλαρίνο στην ορχήστρα, το βιολί ακολουθεί συνοδευτικά, και όσο πιο πολλές και μακροχρόνιες συνεργασίες έχουν μεταξύ τους, τόσο καλύτερο αποτέλεσμα πετυχαίνουν. Κάποιες φορές σε συννενόηση μεταξύ τους το βιολί παίρνει πρωτοβουλία και σολάρει και μόνο του πέρα από τα βέρσα που συνήθως τα μοιράζονται κι αυτά κι έτσι πρέπει για να βγει ένα καλό αποτέλεσμα. Υπάρχουν όμως και κάποιες στεριανές περιοχές, που το βιολί έχει μεγαλύτερη παράδοση και παίζεται σε μεγαλύτερο βαθμό απ’ ότι το κλαρίνο, π.χ. στα ορεινά Τρίκαλα, στο Νομό Γρεβενών στην περιοχή των Αγράφων, το κλαρίνο μπορεί και να μην υπάρχει απαραίτητα στην ορχήστρα, αλλά και να υπάρχει τα περισσότερα κομμάτια τα σολάρει το βιολί. Στην Αργιθέα για παράδειγμα, κλειστό, αρβανίτικο, γαϊτανάκι, καραπατάκι κ.α, δεν τα παίζει συνήθως ποτέ το κλαρίνο. Ποια βιολιά όμως πέρα από τα τοπικά που γνώρισαν βιωματικά την παράδοση αυτών των περιοχών, μπορούν να σταθούν στα γλέντια τους ή να κάνουν ηχογραφήσεις αυτού του ρεπερτορίου;
Συμφωνώ και γι’ αυτό πιστεύω ότι κανένας από τους μη - ντόπιους (παίκτες βιολιού) δεν κατάφερε ποτέ να τα κατανοήσει και να τα ηχογραφήσει.
Φίλε Koutroufi,
μαθήματα κλασικού βιολιού από τους λαϊκό - δημοτικούς ελάχιστοι έχουν πάρει προπολεμικά, ο Μιχάλης Κονιτόπουλος (πατέρας του Γιώργου), το “Μωρό” όπως τον αποκαλούσαν, γιατί έπαιζε από μικρός στα γλέντια, υπήρξε σπουδαίος όπως λένε για την εποχή του. Εδώ και αρκετά χρόνια όλο και περισσότεροι από τους λαϊκό - δημοτικούς κάνουν κλασικό κάποια χρόνια, χωρίς να έχουν στόχο να γίνουν κλασικοί βιολιστές αλλά να επωφεληθούν παίρνοντας κάποια στοιχεία που θα τους βοηθήσουν να προχωρήσουν πιο γρήγορα. Αυτοί όμως που μένουν χρόνια στο κλασικό και ασχολούνται κυρίως με αυτό, συνήθως συνηθίζουν ακουστικά στο συγκερασμένο παίξιμο, και δύσκολα μετά προσαρμόζονται στα διάφορα ασυγκέραστα μοτίβα.
Η διαφορά στο “αλά τούρκα” κούρδισμα βιολιού, είναι στη ΜΙ χορδή που την κουρδίζανε ΡΕ. Αυτό κυρίως προπολεμικά, συνηθιζόταν σε πολλές περιοχές της Ελλάδας από κάποιους και με το κούρδισμα αυτό έχω διαβάσει, δεν χρησιμοποιούσαν το τέταρτο μικρό δάχτυλο.
Το Σιφναίικο σημερινό κούρδισμα βιολιού, όπως μου είπε κάποιος φίλος απο το νησί αυτό (έχω δει και το βιολί του) δεν είναι παραλλαγή του “αλά Τούρκα” και δεν παίζεται με αυτήν την τεχνική, απλά χαμηλώνουν την τονικότητα στο όργανο, ένα τόνο κάτω από την κανονική ΜΙ - ΛΑ - ΡΕ - ΣΟΛ. Κι αυτό επίσης συνηθιζόταν από αρκετούς τα παλιά χρόνια.
Υ.Γ. Από όσο το έχω ψάξει βιολιά 5χορδα να έχουν χρησιμοποιηθεί παλιότερα στην ελληνική παράδοση, δεν βρήκα πουθενά, ούτε σε παλιές ηχογραφήσεις έχω ακούσει κάτι τέτοιο.
Τι ακριβώς εννοείς Άταστε; Ότι τα βέρσα κλπ. σόλα τα παίζει κυρίως το βιολί, ή ότι στις κανονικές μελωδίες το βιολί προηγείται και το κλαρίνο συνοδεύει; Το πρώτο μπορώ κάλλιστα να το φανταστώ. Το δεύτερο πιο δύσκολα, και μόνο λόγω έντασης που στο κλαρίνο είναι μεγαλύτερη.
Εννοώ ότι σε κάποια κομμάτια, είτε οργανικά είτε με στίχο, το κλαρίνο και να υπάρχει στην ορχήστρα σταματά να παίζει και τα παίζει το βιολί μόνο του. Τα έχει συνηθίσει έτσι από παλιά ο κόσμος με τη μελωδία του βιολιού. Όσο για τις διαφορές στις εντάσεις μεταξύ βιολιού - κλαρίνου, όταν παίζουν χωρίς ενίσχυση το βιολί όντως δεν έχει τη μεγάλη ένταση να υπερτερεί έναντι του κλαρίνου. Όταν όμως παίζουν με ηλεκτρική ενίσχυση υπάρχει η δυνατότητα να το ρυθμίσουν κι αυτό ανάλογα…
Βρήκα ένα πολύ μικρό δείγμα, πρόσεξε τα δευτερόλεπτα 1,47-1,50 και 2,44-2,50 που τραβάει για λίγο το δοξάρι στην 5η Ντο χορδή, δεν ακούγεται ο γνώριμος ήχος βιολιού, αλλά όπως το λες:
Με συγχωρείτε, το προηγούμενο μνμ το μπουρδούκλωσα λίγο. Ήθελα να παραθέσω δύο αποσπάσματα από το μνμ του Άταστου, να σχολιάσω στο πρώτο «περίεργο είναι! Σηκώνει το μπράτσο κλπ.» και στο δεύτερο αυτό που όντως έεγραψα.
Γνωρίζει κανείς αν ο Γκουβέντας σε αυτό το CD συμμετέχει σε κάποια κομμάτια ή παίζει σε όλα ο ίδιος; Στο σκοπό “Πάτημα” που τον βρήκα δεν με πολυενδιαφέρει, το έχω από το CD του Οικονομίδη, “Ανατολικά του Αιγαίου”, που μου αρέσει και πιο πολύ.
