Γεια σου Μάρθα,
Βρήκα μια διατριβή που διαβάζεται online και που μάλλον θα σου είναι πολύ χρήσιμη. Δεν τα πάω και τόσο καλά στα γερμανικά, αλλά απ’ ό, τι κατάλαβα από τα λίγα που διάβασα, έχει μια καλή εισαγωγή για τους Αρβανίτες.
http://www.ub.unikonstanz.de/v13/volltexte/2004/1292//pdf/Diss_Elena_Botsi.pdf
Και από το Wikipedia πιο γενικές πληροφορίες και μια μικρή βιβλιογραφία:
http://en.wikipedia.org/wiki/Arvanites
Εύα
Γειά σου Εύα, ευχαριστώ πάρα πολύ. Την εργασία την είχα βρει και εγώ και μπορώ να σου επιβεβαιώσω ότι έχεις απόλυτο δίκιο. Εξηγηεί με σοβαρο τρόπο ολοκληρό το θέμα σχετικά με την ιστορία και με την κοιωνία (ακόμα δεν έχω διαβάσει το θέμα της γλώσσας, γι’ αυτο δεν μ’ ενδιαφέρει τόσο). Γράφει και για τις δύσκολίες που υπάρχουν σ’ ένα τέτοιο θέμα και ποιός μπορέι να πει πράγματα ή όχι.
Στο Wikipedia (στα γερμανικά) παρατήρησα ότι έχουν σβήσει ορισμένα στοιχεία σχετικά με τον πληθυσμό τότε στην Ελλάδα, στην εποχή του Όθωνα.
Γεια σου πάλι,
Θα προσπαθήσω το διαβάσω κι εγώ τη διατριβή-φαίνεται σοβαρή εργασία. Όσο για τον “κανόνα” στην Αλβανία, βρήκα κάτι πάλι στο Internet.
http://www.shkoder.net/en/kanun_en.htm
http://www.albca.com/aclis/modules.php?name=Search
Στην Ελλάδα, πιστεύω ότι η ονομασία είναι “εθιμικό δίκαιο” ή εθιμικός θεσμός. Το έθιμο της “βεντέτας” (blood feud) που είναι το πιο αμφιλεγόμενο σημείο του kanun υπήρχε κάποτε και στη Μάνη και στην Κρήτη και ίσως και σε άλλες περιοχές. Αλλά, για αυτό ας μας μιλήσουν οι Μανιάτες και οι Κρητικοί της παρέας!
Εύα
Το πρώτο λήμμα στο προηγούμενο posting δε διαβάζεται-είναι μια κακιά μεταφρασή από τα γερμανικά. Εδώ είναι μία ιστιοσελίδα που εξηγεί συνοπτικά το “kanun” και τη “μπέσα”. Αν ψάξεις στο Google θα βρεις πολλά άλλα.
http://www.guides.be/fr/albanie/femmes-enfants_en.htm
Εύα
Κώστα, πολύ θα με ενδιέφερε η δουλειά του Φρονιμόπουλου. Είναι προσβάσιμη;
Οι Αρβανίτες δεν είναι μόνο στο βορρά. Και οι Υδραίοι, οι Σπετσώτες και άλλοι νότιοι πρωτοστάτησαν στην Επανάσταση και δήλωναν Έλληνες. Ελληνικά όμως δεν μιλούσαν και αυτό ήταν από τα μεγαλύτερα προβλήματα π.χ. κατά την οργάνωση του πολεμικού ναυτικού του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, με αποτέλεσμα το περίφημο «λεξικόν» του Παλάσκα που αντιστοιχούσε τους ναυτικούς όρους της «κοινοβαρβαρικής» και της ελληνικής, προσπαθώντας συγχρόνως να υπερβή και το πρόβλημα της βενετικής (ιταλικής) προέλευσης των περισσότερων όρων.
Αρναούτης είναι η τουρκική ονομασία για τους Αλβανούς, όπως επισημαίνει και η Μάρθα. Στην Ελλάδα σημαίνει τους «Τουρκαλβανούς» δηλαδή εκείνους που ηταν Μουσουλμάνοι, ώστε να διαχωρίζονται από τους (δηλώνοντες Έλληνες) Αρβανίτες Χριστιανούς του ελληνικού γεωγραφικού χώρου.
Η φουστανέλα δεν είναι αποκλειστική αλβανική εφεύρεση. Χρησιμοποιήθηκε ευρέως σε όλη την περιοχή, με κάποιες παραλλαγές έστω, είτε Αλβανοί ήταν οι φορούντες, είτε Σέρβοι είτε Βλάχοι. Σε φολκλορικό μουσείο του Βελιγραδίου οι φουστανέλες των Σέρβων είναι πανομοιότυπες με τις σουλιώτικες.
Μάρθα, οι Αλβανοί ήταν ίσως οι τελευταίοι Βαλκάνιοι που απέκτησαν Εθνική συνείδηση. Μέχρι τη δεύτερη ίσως δεκαετία του 20ού αιώνα δεν ήξεραν τι ήταν και υπάρχουν κείμενα όπου Έλληνες τους προτρέπουν να δηλώσουν Έλληνες.
Εσείς είσαστε Deutsche, εμείς Hellenen, αλλά μας λέτε Griechen. Ούτε αυτό είναι κακό ούτε το Germanen. Και για τους Εγγλέζους, μην ξεχνάμε τους Κέλτες αλλά ούτε και τους Βρετανούς (της γαλλικής Bretagne) που και αυτοί έπαιξαν ρόλο στη διαμόρφωση της σημερινής εθνικής ταυτότητας των Βρετανών. British Airways λέμε, όχι english.
Όσο για αυτό που λές (απευθύνομαι εδώ συγχρόνως και στην Εύα), ότι το εθιμικό δίκαιο έχει σχέση με το τι δικαιώματα δίνει ή δεν δίνει το κράτος, μην ξεχνάς ότι σε παλαιότερες εποχές το κράτος ενδιαφερόταν μόνο για τη συλλογή των φόρων και όλα τα άλλα τα άφηνε να τα διαχειριστούν κατώτερα επίπεδα αυτοδιοίκησης (κοινότητες, επαρχίες κλπ.). Αυτό άλλαξε άρδην όταν δημιουργήθηκε το ελληνικό κράτος, που οργανώθηκε σύμφωνα με το δυτικοευρωπαϊκό (βαβαρικό) πρότυπο που ήταν άκρως συγκεντρωτικό. Αυτός είναι και ένας από τους βασικούς λόγους της σημερινής κακοδαιμονίας της ελληνικής κοινωνίας.
Εύα, νομίζω ότι το έθιμο της «αιματηρής εκδίκησης» πρέπει να υπήρχε αρχικά σε ευρύτερες περιοχές, απλά η Μάνη και η Κρήτη ως πιό συντηρητικές περιοχές το κράτησαν ως τις μέρες μας, ενώ αλλού υποβαθμίστηκε νωρίτερα. Εδώ και εγώ ευχαρίστως ακούω τις απόψεις των Μανιατών / Κρητικών της παρέας.
Γεια σας πάλι,
Βρήκα μια ελληνική βιβλιοκρισία για ένα βιβλίο που διαπραγματεύεται το καθεστώς του εθιμικού δικαίου στην Αλβανία.
http://www.patris.gr/print/41240
Όπως φαίνεται, το kanun ισχύει ακόμα τώρα σε μερικές περιοχές της Αλβανίας, κάτι που δημιουργεί σοβαρά κοινωνικά προβλήματα. Μάλλον ο θεσμός του “κανόνα” ήταν λιγότερο ισχυρός στους Αρβανίτες της Ελλάδας, για τους λόγους που ανέφερε ο Νίκος…στην Ελλάδα επιβλήθηκε από νωρίς ένας κρατικός μηχανισμός δικαιοσύνης κ.τ.λ.
Όσο για τους “άγραφους” νόμους και τις “βεντέτες”, σίγουρα θα υπήρχαν και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας, απλώς οι περιπτώσεις της Μάνης και της Κρήτης είναι ίσως οι πιο γνωστές. Ξέρω από προφορικές διηγήσεις ότι οι Πόντιοι είχαν κάτι που το λέγανε “μας”(;)…περιπού “σεβασμός”…θα μας πουν οι Πόντιοι αν τα λέω σωστά! Αν έχω καταλάβει καλά, το “μας” ρυθμίζει τις σχέσεις μεταξύ μελών μιας οικογένειας, ιδιαίτερα μεταξύ νύφης και πεθερού. Π.χ., τον πρώτο καιρό η νέα νύφη δεν επιτρεπόταν να μιλάει μπροστά στον πεθερό της, και έπρεπε να του πλένει τα πόδια κάθε βράδυ. Όσο και να φαίνονται απίστευτα αυτά, ξέρω “θεϊτσες” μου που τα έχουν ζήσει οι ίδιες ή τουλάχιστο τα έχουν δει γύρω τους στη δεκαετία του 50 κιόλας. Σίγουρα δεν ήταν γενικό το φαινόμενο, και με την πάροδο του χρόνου, με τις κοινωνικές αλλαγές, την αστικοποίηση κ.τ.λ. απαλείφθηκαν αυτές οι συνήθειες.
Ξεφύγαμε από το θέμα μας και μπήκαμε στη λαογραφία και την κοινωνιολογία…και μακρηγορώ κιόλας, γι’αυτό σταματάω εδώ!
Εύα
Θα ήθελα να γυρίσω στη λέξη “μπέσα” στην Ελλάδα στο χώρο του ρεμπέτικου. Βρήκα μια σημείωση που λέει ότι χρησιμοποιείται μόνο στις κατώτερες τάξεις. Είναι σωστή η άποψη αυτή?
Οχι
Του Νίκου η ανάλυση ήταν άψογη, και με κάλυψε σ’ όλα τα επίπεδα. Αν βρω καιρό, ίσως κατεβάσω απόσπασμα από τον Θούριο του Ρήγα, ή-και τη διήγηση του Μακρυγιάννη γιά τη συμφιλίωσή του (μπέσα) με τον Γκούρα, ή-και ακόμα τον “Χρήστο Μηλιώνη” (Κλέφτικο) που επίσης μιλάει γιά το εθιμικό δίκαιο της μπέσας.
Όλα αυτά θα περιλαμβάνονται στην “Ιστορία του Ρεμπέτικου” σε 4 DVD των δύο ωρών το καθένα, + βιβλίο, που τελειώνω αυτές τις μέρες και θα κυκλοφορήσει πολύ σύντομα.
Ο λόγος που υπέβαλα την ερώτηση, είναι πως η έρευνά μου, με οδήγησε στην υποψία πως αυτό που λέμε “καραντουζένι”, και που συγχέομε με το Αραπιέν και τ’ άλλα κουρδίσματα, είναι δημιουργία της συνεύρεσης των Αρβανιτών και των Αθηναίων κουτσαβάκηδων, και της ορχηστρικής συνύπαρξης του τρίχορδου ταμπουρά με το δίχορδο τσιφτελλί.
Τελικά, ο καθηγητής που μου συνέστησε η Εύα, μου απάντησε, και η απάντησή του ήταν πολύ αποκαλυπτική. Θα τα πούμε με τον καιρό.
Στο μεταξύ, Νίκο, ο Φρονιμόπουλος έχει έτοιμο το βιβλίο του γιά τον ταμπουρά, αλλά δε βρέθηκε ακόμα εκδότης. Προσπαθώ να τον πείσω να δώσει στην ΚΛΙΚΑ ένα απόσπασμα από το βιβλίο του. Σίγουρα έχουμε πολλά να πούμε, αφού τα περισσότερα… δεν ειπώθηκαν ακόμα.
Όλους σας ευχαριστώ για τις πολλές πληροφορίες σας (και αν ακόμα δεν ξέρω αν υπάρχει μια διαφορά μεταξύ “λογο τιμής” και “μπέσα”).
Σχετικά με το όργανο “ικιτέλι” βρήκα το εξής…
ECHTHES TO VRADI SE EIDA ST’ONIRO MU, POS EICHES TA MALAKIA SU RIGMENA STO LEMO MU.
AMAN, AMAN GIANIGIORUBEN, AMAN, AMAN SEVIGIORUBEN. AA… IKITELI, AMAN GIALA, TSIFTETELI.
THA SPASO KUPES GIA TA LOGIA PUPES KE POTIRAKIA GIA TA GLIKA LOGAKIA.
AMAN, AMAN GIANIGIORUBEN, AMAN, AMAN SEVIGIORUBEN. A A… IKITELI, AMAN GIALA, TSIFTETELLI.
Θα ήθελα να ρωτήσω αν το “ικιτέλι” είναι το ίδιο με το “κιντέλι”?
Οι Αρβανίτες ήσαν κάτοικοι της Ιλλυρίας. Πρωτοέρχονται στον ελληνικό χώρο - στην Αττικοβοιωτία - κατά τον 8ο αιώνα κατόπιν αποφάσεων των Βυζαντινών αυτοκρατόρων προς πύκνωση του εξαιρετικά αραιού πληθυσμού. Η μεγάλη κάθοδός τους γίνεται κατά τον 13ο και 14ο αιώνα λόγω οξύτατων διαμαχών των ηγεμόνων των τοπικών φυλών της Ιλλυρίας, που οδήγησαν πολλούς αντιμαχόμενους στον Ελλαδικό χώρο για να αποφύγουν τα χειρότερα.
Η γλώσσα τους δεν ήταν ελληνική, καθώς και η καταγωγή τους, και την ομιλούσαν σχεδόν αποκλειστικά μέχρι τους πρόσφατους χρόνους. Αρκετοί είναι οι Αρβανίτες που ακόμη και σήμερα ομιλούν τα αρβανίτικα πολύ καλά.
Σημειώνω ότι στα προπολεμικά χρόνια στη Σαλαμίνα άκουγες περισσότερο τα αρβανίτικα παρά τα ελληνικά.
Μέχρι την περίοδο του Μεσοπολέμου η “επίσημη” γλώσσα του Πολεμικού Ναυτικού ήσαν τα αρβανίτικα μιας και τα πληρώματα προέρχονταν σχεδόν αποκλειστικά από τα νησιά του Αργοσαρωνικού.
Με τα χρόνια απέκτησαν ελληνική εθνική συνείδηση, όπως εξ άλλου συνέβη με κάθε ξένο που βρέθηκε στην Ελλάδα, και θεωρούν την Αρβανίτικη καταγωγή τους ως μέρος της Ελληνικής φυλής. Έτσι, συμμετείχαν τους σε όλους του εθνικούς αγώνες εμφορούμενοι από τα ίδια αισθήματα φιλοπατρίας με τους υπόλοιπους Έλληνες.
Το πώς αποκαλεί ένας λαός κάποιον άλλον σχετίζεται συχνά με τον τρόπο με τον οποίον έρχονται σε επαφή. Έτσι λοιπόν οι Έλληνες κρατώντας το όνομα των Γαλατών, που τους γνώρισαν κατά τα Ρωμαϊκά χρόνια και τη μεταγενέστερη εισβολή τους στην Ελλάδα, χρησιμοποιούν το όνομα Γάλλοι και Γαλλία.
Οι ανατολικοί γείτονές μας, Τούρκοι και Άραβες, γνωρίζοντας τους Ίωνες αποκαλούν τους Έλληνες και την Ελλάδα Γιουνάν και Γιουνανιστάν. Οι δε δυτικοί γείτονές μας μάς αποκαλούν Γραικούς από την ομώνυμη περιοχή της Αιτωλοακαρνανίας.
Όχι Κώστα, δεν μπορεί να συμβαίνει αυτό που υποψιάζεσαι σχετικά με το καραντουζένι. Ο όρος (kara duzen) αναφέρεται στο εγκυρότατο βιβλίο αναφοράς των Kurt und Ursula Reihard, Η μουσική της Τουρκίας, τόμος 2: η λαϊκή μουσική, στα Γερμανικά, Heinrichshofen Verlag, 1984, όπου στη σελίδα 91 περιγράφονται οι διάφοροι τρόποι κουρδίσματος των μακρυμάνικων (τρίχορδων) οργάνων με πρώτο και βασικό το kara duzen ή bozuk duzen. Νότες: λα ρε σολ από καντίνι σε μπουργκάνα. Δεν είναι λοιπόν δυνατόν σε ολόκληρη την Τουρκία από Ντιγιάρ Μπακίρ μέχρι Αδριανούπολη να χρησιμοποιείται ένας (καθαρά τουρκικός στην προέλευσή του) όρος που προέκυψε από συνεύρεση Αρβανιτών και κουτσαβάκηδων στην
Αθήνα τον 19ο αιώνα. Το αντίθετο, να υιοθετήθηκε αυτός ο όρος από την ως άνω συνεύρεση είναι βέβαια πολύ λογικό.
Και πάντως δεν συγχέουμε με κανένα τρόπο τα διάφορα κουρδίσματα, απλά δυστυχώς πέθαναν νωρίς οι κατέχοντες (Μάρκος και Γιοβάν Τσαούς κυρίως) και προσπαθούμε από τους Τούρκους να βρούμε άκρη για το καθένα από τα πάρα πολλά ντουζένια που χρησιμοποιούνταν παλαιότερα στην Μικρασία και την Ελλάδα.
Μάρθα, το πασίγνωστο (σήμερα) «Θα σπάσω κούπες» έχει και αυτό το γύρισμα που αναφέρεις, αλλά όσες σύγχρονες εκτελέσεις έχω ακούσει χρησιμοποιούν μόνο τη λέξη τσιφτετέλλι, εννοώντας βεβαίως το χορό και όχι το δίχορδο όργανο. Βέβαια, στην εκτέλεση που αναφέρεις (με τον Καρίπη) το λέει όπως το γράφεις: ικιτέλι την πρώτη, τσιφτετέλι τη δεύτερη, ενώ στην εκτέλεση της «Ελληνικής εστουδιαντίνας» στη Σμύρνη το 1909 αυτό το γύρισμα απλά δεν περιλαμβάνεται. Η λέξη «κιντέλι» μου είναι άγνωστη, ίσως να πρόκειται για παραφθορά του ικιτέλλι.
Σχετικά με τη «μπέσα», ο όρος χρησιμοποιείται από κατώτερες όσο και ανώτερες τάξεις (σε εισαγωγικά και οι δύο) και σημαίνει περίπου «τήρηση συμφωνηθέντων». Μικρή η διαφορά από το «λόγο τιμής» που είναι μετάφραση του αντίστοιχου γαλλικού όρου (parole d honneur) και εννοεί ότι ο ομιλών δεν ψεύδεται τη στιγμή αυτή, όπως και η γερμανική έκφραση Ehrenwort. Το πολύ πολύ να μην είναι τόσο ανώτερες οι τάξεις όσο εκείνη του σημειώσαντος αυτά που διάβασες περί κατωτέρων τάξεων.
Μόλις μου ήρθε στο μυαλό που οι Τούρκοι σύχνα έχουν ανάγκι το “ι”- πρωστά για την προφορά. Μάλλον αυτό συμβαίνει και με το κιντέλι…
Έχω απορίες με αυτά που διάβασα εδώ, γιατί δυστυχώς δεν ξέρω να παίζω ένα όργανο. Θα ήθελα να μάθω αν το κούρδισμά "καραντουζένι στο ρεμπέτικο είναι ίδιο με το κουρδισμά Karadüzen στην τουρκική μουσική (πρέπει είναι a-d-g)?
Θα χαιρόμουνα πολύ για διαφωτισμό!!!
Νίκο, έστειλα χτες ένα μακροσκελέστατο μήνυμα, και μου το κατάπιε… ο Kaspersky! Δεν έχω την αντοχή να το ξαναγράψω, θα πω όμως δυό-τρία βασικά… βιαστικά.
Έτσι, τον τελευταίο καιρό, ο Σπύρος Παπαϊωάννου (που είναι ο άνθρωπος που αποκάλυψε την αξία του Σμυρνέϊκου Μινόρε) κι εγώ, ψάχνομε να βρούμε τις ρίζες του παλιού του “μάγκικου”, που ονομάστηκε “κουτσαβάκικο”, που ονομάστηκε “αλάνικο”, “μόρτικο”, που ξαναβρήκε τον αρχικόν ορισμό “μάγκικο”, και διχάστηκε σε “μουρμούρικο” και “γιουρούτικο” (μουσικοί προσδιορισμοί).
Στη Σμύρνη υπάρχει ο διαχωρισμός του “μάγκικου” από το “χασικλίδικο”, αλλά αυτό αφορά μόνο τους στίχους, και ο Βιδάλης τραγουδάει… την όπερα “Δε μου λέτε το χασίσι που πουλιέται”!!! Εξ άλλου, απουσιάζει παντελώς το μπουζούκι.
Το “μάγκικο” λοιπόν του 19ου αιώνα, το τραγούδι που απ’ ό,τι φαίνεται γεννήθηκε κυρίως στου Ψυρρή και όχι στον Πειραιά όπως ενομίζετο, είναι αυτό που λέμε “ντουζένι” και “καραντουζένι”. Ο όρος αυτός δεν αφορά τη μουσική, παρά μόνο…
Εδώ θα σταματήσω, γιατί ετοιμάζω το πείραμα, και είναι… μυστικό.
Στην Αλβανία, “γκιουζέν” και “καραγκιουζέν” είναι το ομαδικό γλεντζέδικο τραγούδι, που παίζεται με τσιφτελλί και με σαρκί, αλλά εκεί είναι το δίχορδο τσιφτελλί που προσαρμόζεται στο κούρδισμα του τρίχορδου σαρκί, κι όχι το αντίθετο όπως συμβαίνει στο Ελληνικό καραντουζένι.
Ας σημειωθεί τέλος (κι εδώ είναι η Μπόμπα) πως το τσιφτελλί, έχει διπλάσια τάστα σε έκταση από τον τζουρά, κι αυτό σημαίνει πως ΠΑΙΖΕΙ ΜΟΝΟ ΤΟΝΟΥΣ, ΚΑΙ ΚΑΘΟΛΟΥ ΗΜΙΤΟΝΙΑ.
Άντε και το ξέρασα το μυστικό, αλλά δεν πειράζει, έχω πολλά ακόμα που το συνοδεύουν.
Όσο γιά την “μπέσα”, αυτή είναι φυσικά ένας “λόγος τιμής”, αλλά είναι φορτισμένη μ’ ένα θρησκευτικό αίσθημα, και έχει την αξία του ιερού όρκου κι ακόμα παραπάνω. Άλλωστε το ίδιο είναι και η Αρβανίτικη και Σιτσιλιάνικη “Ομερτά”, που σημαίνει “όρκος τιμής και προστασίας” και όχι “Όρκος σιωπής” που λένε.
Γεια Κώστα,
Πολύ ενδιαφέρουσες συσχετίσεις ανάμεσα σε μουσικές παραδόσεις των Βαλκανίων! Δεν ξέρω καθόλου αν αφορά το θέμα σου, αλλά οι Βόσνιοι έχουν μια πολύ ωραία μουσική παράδοση που το λένε sevdah/sevdalinka. Εδώ είναι μια ιστιοσελίδα που έχει μερικά κείμενα στα αγγλικά και πολύ φωτογραφικό υλικό:
http://www.sevdalinke.com/english.php
Έχω αρκετά sevdalinka τραγούδια που μπορώ να σου στείλω σε mp3 αν θέλεις. Είμαι λίγο βιαστική, θα γράψω περίσσοτερα άλλη φορά.
Εύα
Κώστα, ευχαριστώ για την εξήγηση της λέξης “μπέσα” που πηγαίνει πολύ κοντά στη μάφια. Εγώ πάντα ήθελα να μάθω αν μήπως η ομάδα των Κουτσαβάκηδων ήταν και αυτοί κάτι τέτοιο? Τι πιστεύεις εσύ που ασχολείσαι με το θέμα?
Γιατί δεν έχω γνώσεις στη μουσική τώρα ρωτάω αλλιώς. Οι τσιφτέλι των Τούρκων είχε το κούρδισμα Quart ή Quint, δεν ξέρω αν είναι το ίδιο με το ελληνικό κάραντουζένι. Ευχαριστώ πολύ για μια πληροφορία!
Κώστα, στην Τουρκία η κατάταξη των σαζοειδών σε μεγέθη είναι πολύ λάσκα υπόθεση ακόμα και σήμερα, ώστε να μην μπορεί κανείς σίγουρα να πή ότι Μπαγλαμά Σάζ ίσον τζουράς και Τζουρά Σάζ ίσον μπαγλαμάς. Στο περίπου τα λέμε. Για τα «ρεμπέτικα» διάβασε ένα άρθρο του Π. Σαββόπουλου στο τελευταίο «Οδός Πανός», θέτει την άποψη ότι ο όρος «ρεμπέτικον» καθιερώθηκε από τους υπεύθυνους των εταιριών δίσκων για να αποδόσει κάτι σαν «γλεντζέδικο», «μποέμικο» ή κάτι παρόμοιο. Οι μετέπειτα «ρεμπέτες» (λέγε με Μάρκο) παρέλαβαν τον όρο και τον χρησιμοποίησαν αργότερα για το δικό τους είδος τραγουδιού, παράλληλα πάντα με τα «μόρτικο», «αλάνικο», «μποέμικο» κλπ. Με την άποψη αυτή βασικά συμφωνώ, άρα συμφωνώ και με τη δική σου ανάλυση παραπάνω.
Αν σε καταλαβαίνω καλά, ο όρος «ντουζένι» ή «καραντουζένι» επεξετάθη ώστε να προσδιορίζει και τα τραγούδια που χρησιμοποιούσαν τέτοια κουρδίσματα. Αλλά καμμία σχέση με γκιουζέν, καραγιουζέν που πάντως δεν τα έχω ακούσει.
Λιγότερους μπερντέδες (τάστα) έχουν συνήθως όργανα που οι χρήστες τους δεν πολυασχολούνται με θεωρία διαστημάτων και κάνουν μόνο το κέφι τους, άρα κολλάει λίγο αυτό που λές για το τσιφτελλί, αλλά μόνον λίγο. Να δούμε την ολοκληρωμένη σου δουλειά πρώτα.
Μάρθα, το κούρδισμα kara duzen (δεν μπορώ να βάλω διαλυτικά γιατί θα βγούν αλαμπουρνέζικα) ξεκινάει από λα (a) στην ψηλή χορδή, ρε (d) στη μεσαία, άρα διάστημα πέμπτης (Quint) και σολ (g) στη μπάσα χορδή, άρα διάστημα δευτέρας (Sekund) ενός τόνου, για τις δύο τελευταίες. Αν αυτά έκαναν και στην Ελλάδα από Μακρυγιάννη ως Μάρκο, δεν το ξέρω γιατί αυτά ήταν ντροπής πράγματα (ανατολίτικα) για τους Έλληνες καλαμαράδες και κανείς τους δεν ενδιαφέρθηκε να τα καταγράψει πριν χαθούν. Υποθέτω πάντως ότι δεν θα ήταν διαφορετικά εδώ. Υπάρχουν κάπου σε ιδιωτικά χέρια μαγνητοταινίες όπου ο Μάρκος παίζει στους «φοιτητές του» (όποιος έχει διαβάσει την αυτοβιογραφία του καταλαβαίνει) διάφορα ντουζένια, αλλά οι καταγράφοντες δεν είχαν αρκετές γνώσεις ώστε να υποβάλουν τις σωστές ερωτήσεις, οπότε και θα παίρνανε σωστές απαντήσεις. Εν πάσει περιπτώσει, από το άκουσμα και μόνο των αποσπασμάτων αυτών των ταινιών ένα εξασκημένο αυτί θα μπορούσε ίσως κάτι να βγάλει αλλά δεν υπάρχει εύκολη πρόσβαση.
Ποιός είναι ο Αριστείδης Κόλλιας και ποιος μπορεί να μου μιλήσει για αυτόν;